اسلام، فقر
پرسش: در آموزه‌های اسلامی آیا پدیده فقر مورد مدح و ستایش قرار گرفته یا اینکه مذمت شده و هرکس در حد مقدورات خود موظف است برای برون رفت از آن مبارزه و تلاش کند؟ لطفاً به نحو اجمال توضیح دهید.
پاسخ: از دیدگاه اسلام فقر به عنوان یک پدیده ممدوح به حساب نیامده و به تعبیری قرین کفر معرفی شده است. اما در عین حال برخی ممکن است از بعضی روایات برداشت مثبتی کرده و فکر کنند که اسلام نه تنها پدیده فقر را مذمت نکرده بلکه آن را ستایش و در ردیف امور ممدوح و ایجابی قرار داده است. به عنوان نمونه دعای پیامبر گرامی اسلام(ص) است که فرمود:
«اللهم احشرنی فی زمره المساکین یوم القیمه»
خداوندا روز قیامت مرا با مستمندان محشور فرما. (میزان الحکمه، ج3، ص2442)
یا سفارش آن حضرت به گرامی داشتن فقرا که فرمود،
«من اکرم فقیراً مسلماً لقی الله یوم القیمه و هو عنه راض»
هر کس فقیر مسلمانی را گرامی دارد روز قیامت خداوند را ملاقات کند در حالی که از وی راضی است. (همان، ص 2446)
آنان با استناد به این روایات، شتابزده قضاوت کرده و ادیان آسمانی را متهم به اعراض از دنیا و ترغیب افراد به فقر می‌کنند. در حالی که از نظر صاحبان علم و ژرف اندیشان تلخ ترین پدیده‌ها در کام انبیاء و در مذاق شرایع آسمانی، فقر است، تا جایی که پیامبر اکرم(ص) در موارد زیادی فقر و تنگدستی را همسان کفر دانسته و از آن دو به خدا پناهنده می‌شوند.
«اللهم انی اعوذبک من الکفر و الفقر، فقال رجل: ایعدلان؟ قال نعم. (همان، ص 2438)
و در روایتی حضرت علت آن را چنین بیان می‌کنند:
«لولارحمه ربی علی فقراء امتی، کادالفقر ان یکون کفراً»
اگر رحمت و شفقت پروردگار شامل فقرای امتم نبود چیزی نمانده بود که فقر (موجب) کفر شود. (همان)
همچنین آن حضرت در دعای دیگری فرمودند:
«اللهم بارک لنا فی الخبز ولاتفرق بیننا و بینه، فلولا الخبز ماصلینا ولاصمنا و لاادینا فرائض ربنا»
خداوندا! نان را برای ما با برکت قرار ده، و میان ما و نان جدایی مینداز که اگر نان نباشد نه می‌توانیم نماز گزاریم نه روزه بداریم و نه دیگر واجبات الهی را انجام دهیم.
اصولا چگونه فقر می‌تواند محبوب پیامبران و دین اسلام باشد در حالی که به بیان قران، فقر و فحشا وعده شیطان، و فضل و مغفرت وعده خداوند است.
«الشیطان یعدکم الفقر و یامرکم بالفحشاء والله یعدکم مغفره و فضلا و الله واسع علیهم» (بقره- 862)
بنابراین چگونه فقر می‌تواند مورد تایید اسلام باشد در حالی که پیامبر اسلام(ص) از قول حضرت ابراهیم خلیل چنین نقل می‌کند
«یا رب الفقر اشد من نار نمرود»
پروردگارا! فقر از آتش نمرود سخت تر است. (همان، ص 2443)
همچنین پیامبر اعظم(ص) می‌فرمودند:
«الفقر اشد من القتل»
فقر سخت تر از مرگ است. (همان، ص 2441)
مطالعه تاریخ زندگی پیامبران، امامان و اولیای گرامی خدا نیز نشان می‌دهد که آنان اگر چه جهت تسکین آلام و کاهش پریشانی درماندگان و تهی دستان با آنان بنای رفاقت می‌گذاشتند و زندگی شخصی خود را در سطح فقیرانه قرار می‌دادند، اما در صدد بودند با فکر و تدبیر، فقر را محو و زندگی شرافتمندانه‌ای را برای همه انسان‌ها تدارک ببینند. بنابراین اگر ظاهر روایاتی غیر از مطالب مذکور است، باید باتوجه به این محکمات قرانی و روایی تفسیر و معنا شود. آری آن فقری که پیامبر گرامی اسلام به آن افتخار کرده و می‌فرماید: «الفقر فخری» فقر امکانی است که تمامی مخلوقات و موجودات ما سوی الله به لحاظ امکانی فقیر هستند و در مرتبه ممکن الوجودی قرار دارند و هستی و ذات آنها وابسته به واجب الوجود است که پشتوانه و تکیه گاه آنها است
«یا ایهاالناس انتم الفقراء الی الله و الله هوالغنی الحمید»
ای مردم شما در برابر خدای (واجب الوجود) نیازمند و فقیر هستید و تنها خدای متعال بی نیاز و غنی و شایسته هرگونه حمد و ستایش است. (فاطر- 51)