بر اساس آخرین آمار، متداول‌ترین نوع خشونت علیه زنان در جهان خشونت جنسی است که اثرات آن گسترده‌تر از سایر موارد خشونت است. اخیرا جنایات تلخ تجاوز به زنان در چند مورد بازتاب گسترد‌ه‌ای در رسانه‌های کشور داشت، یکی از این موارد تجاوز گروهی به زنان حاضر در یک مهمانی در یکی از باغات شهرستان خمینی‌شهر اصفهان بود. با وجود تمام حساسیت‌هایی که پس از حادثه خمینی‌شهر در جامعه ایجاد شد متاسفانه باز هم شاهد وقوع حوادثی از این دست بودیم، اما واقعا مشکل کجاست و را‌ه حل چیست؟
بروز اتفاقاتی این چنین در دنیا چندان تازگی ندارد اما در جامعه ایرانی این رفتارها که موجب هتک حرمت افراد می‌شود پیش از این چندان معمول نبوده است. آنچه که امروز حساسیت‌ها را در این زمینه افزایش داده، بروز این جنایات با پراکندگی جغرافیایی بیشتر و انجام فعل تجاوز به صورت گروهی است.
حسن رحیمی معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان اصفهان و محمدرضا ایروانی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی‌شهر در گفتگو با ایسنا علاوه بر ارایه جزئیات بیشتری از حادثه تلخ خمینی شهر به بررسی، بازتاب روانی و اجتماعی وقوع چنین اتفاقاتی ناگوار و خصوصا تجزیه و تحلیل جامعه‌شناختی موضوع تجاوز گروهی در خمینی شهر اصفهان می‌پردازند.
حسن رحیمی معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان اصفهان در تشریح چگونگی وقوع حادثه خمینی‌شهر می‌گوید: در یکی از شب‌های خرداد، 14 نفر از شهروندان اصفهانی شامل 8 مرد و 6 زن شامل دو زوج، چهار خواهر و برادر با شماری از دوستان خود که یکی از آنها جزو اقلیت‌های مذهبی است به مناسبت روز زن در یکی از باغ‌های اطراف خمینی‌شهر اصفهان میهمانی برگزار کرده بودند که تا پاسی از شب ادامه داشت و این میهمانی توسط باغبان باغ مربوطه به افراد حاضر در باغ مجاور که همگی دارای سابقه کیفری بودند، اطلاع رسانی شد. این افراد نیز با اطلاع دادن به دیگر دوستان خود که آنها نیز از مجرمان سابقه‌دار بودند از برگزاری میهمانی در باغ مطلع شدند.
رحیمی یادآور می‌شود: متجاوزان با توجه به شرایط خاص مکانی و زمانی محل، وارد باغ شدند و با تهدید مردان حاضر در میهمانی، آنها را در ساختمان مسکونی باغ حبس کردند و زنان را به محلی دیگر انتقال دادند و در نهایت به زنان تجاوز کردند.
وی شمار افراد متجاوز در حادثه خمینی‌شهر را 16 نفر اعلام می‌کند و می‌افزاید: پرونده باغبان باغ محل حادثه به عنوان معاون در جرایم حاشیه‌ای و 15 متجاوز دیگر به عنوان مجرمان اصلی در حال پیگیری است.
میانگین سنی متهمان
معاون دادگستری اصفهان در خصوص میانگین سنی افراد متجاوز در این حادثه تاکید می‌کند: میانگین سنی این افراد 24 سال است.
رحیمی با بیان این که پرونده تجاوز به عنف جنبه جنایی دارد، می‌افزاید: حوزه قضایی خمینی‌شهر پس از انجام تحقیقات مقدماتی یکم تیر نسبت به موضوع تجاوز به عنف، قرار عدم صلاحیت نسبت به دادگاه کیفری استان صادر کرد زیرا بر اساس قانون در موارد منکراتی تحقیقات از ابتدا توسط دادگاه کیفری استان انجام می‌شود ولی دراین حادثه، جرایم حاشیه‌ای همچون آدم‌ربایی، توقیف غیر قانونی، سرقت مقرون به آزار و ایراد ضرب نیز اتفاق افتاده است که امکان انجام تحقیقات مقدماتی برای حوزه قضایی خمینی‌شهر وجود داشته است.
تحلیل جامعه‌شناختی موضوع تجاوز به عنف
همچنین استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی‌شهر نیز در خصوص چرایی وقوع چنین جرایمی در جامعه ایرانی تصریح می‌کند: در جوامع صنعتی و پیشرفته نیز خشونت علیه زنان وجود دارد ولی شدت آن مانند کشورهای جهان سوم نیست. با این حال زنان در این جوامع نیز شهروند درجه دوم محسوب می‌شوند.
ایروانی می‌افزاید: اگرچه زنان در برخی از جوامع از حقوق اجتماعی و سیاسی نسبتا خوبی برخوردار هستند اما با وقوع چنین حوادثی بازتاب‌های اجتماعی برای زنان سنگین‌تر و بیشتر است، در کشورهای اسلامی چرایی این گونه حوادث به چارچوب‌های هنجاری، نگرشی، فرهنگی برمی‌گردد و در جامعه ایران نیز به خاطر مسائل سنتی، دینی و عقاید مردم باید میان زن و مرد حریم‌های خصوصی حفظ شود که ترکیب این عوامل با یکدیگر موجب ایجاد فرهنگی خاص در کشور شده است که نباید نام افراد مجنی علیهم افشا شود زیرا زندگی آنان به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
این جامعه‌شناس یادآور می‌شود: در کشورهای مختلف نه تنها زنان شروع‌کننده جرم تجاوز نیستند بلکه در این خصوص به یک پشتوانه عاطفی نیاز دارند که اگرچه از نظر حقوقی، محکومیت متعلق به مردان متجاوز است ولی از نظر اجتماعی زنان در جامعه فدا می‌شوند.
ایروانی با بیان این که مسئولان کشور باید از زنانی که ناخواسته مورد تعدی و تجاوز قرار گرفته‌اند حمایت‌های لازم را انجام دهند، یادآور می‌شود: فقط زنان مجرد جامعه نیستند که مورد تجاوز قرار می‌گیرند. حتی گاهی زنان متاهل، سرپرست خانوار نیز مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند که پس از آن جامعه به گونه‌ا دیگر به آنها نگاه می‌کند؛ لذا لازم است به افراد جامعه برای برخورد با افراد مجنی علیه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی ارایه شود.
دیدگاه‌های دلایل بروز بزه
وی با بیان این که در برخورد با این گونه پدیده‌ها دو نگرش در بین جامعه‌شناسان وجود دارد، تصریح می‌کند: دیدگاه نخست علت وقوع چنین حوادثی را مربوط به ساخت و وضع موجود جامعه همچون بدحجابی می‌داند که دیدگاهی محافظه‌کارانه است و بر اساس این دیدگاه فقط زنان باید خود را حفظ و شئونات را رعایت کنند ولی دیدگاه دوم که در کشورهای دیگر رایج است زنان و مردان در کنار هم در جامعه وجود دارند و آمار چنین اتفاقاتی کمتر است. در کشور ما دیدگاه اول حاکم است که به همین دلیل پدیده‌های آسیب‌زا رو به افزایش است.
ایروانی با بیان این که آستانه تحریک جنسی در کشور بسیار پایین است، می‌افزاید: بسیاری از جوانان امکان سفر به خارج از کشور را ندارند و به استفاده از اینترنت و ماهواره روی می‌آورند و چون سطح نگرش افراد در جامعه بسته است، زمانی که پدیده‌های خارجی را مشاهده می‌کنند دچار دوگانگی شخصیتی می‌شوند، چرا که در جامعه، گروهی سنتی و گروهی دیگر مدرن می‌اندیشند.
این استاد دانشگاه می‌گوید: در شهرهایی همچون خمینی‌شهر با وجود این که ارتباطات زن و مرد دارای حریم‌های زیادی است اما کاملاً وارد فضای جدید شهری نشده است و اخلاق شهروندی شهرهای بزرگ در آنجا حاکم نیست اما با وجودی که سنت‌های روستایی نیز از بین رفته است و پاسخگوی نیازهای جوانان نیست، این حوادث بیشتر دیده می‌شود.
ایروانی معتقد است بسیاری از موارد تجاوز به عنف به صورت پنهان باقی می‌مانند چراکه زنان نخستین فدایی و قربانیان این حوادث در جامعه هستند؛ به ویژه در شهرهایی که با ارتباطات جدید از حالت روستایی خارج شده اند، این گونه اتفاقات از سوی مردم منطقه مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد و به همین دلیل مجنی علیه نیز سکوت اختیار می‌کند.
ایروانی تاکید می‌کند: متاسفانه آمار تجاوز به عنف افزایش داشته است و چند سال پیش نیز انجمن جامعه‌شناسی اعلام کرد زنگ خطر این جرم به صدا در آمده است و اگرچه وجود پدیده‌های اجتماعی مختلف در جامعه در سطح محدود امری طبیعی است و نمی‌توان انتظار داشت همه افراد جامعه دارای رفتارهای اجتماعی سالمی باشند ولی زمانی که رقم بیکاری و سن ازدواج افزایش یابد، امید به زندگی نیز کاهش می‌یابد و رفع نیازهای جنسی به صورت زیرزمینی انجام می‌شود.
وی با بیان این که وقتی انسان در استرس و فشار باشد، دارای تعادل فکری نیست، می‌افزاید: از دیدگاه روانی اجتماعی تفکر انسان زمانی سالم است که تفکر جامعه سالم باشد. در حال حاضر شرایط جامعه در مقایسه با گذشته ناهموار است و اگر چه کشورهایی همچون ترکیه نیز با پدیده‌های هجوم فرهنگ غربی و جهانی شدن مواجه هستند ولی آنها با افزایش سن ازدواج، بیکاری، نبود فضای تفریحی و موارد دیگر مواجه نیستند.
بی‌حجابی وافزایش تجاوز به عنف
این استاد دانشگاه درباره تاثیر عامل بی‌حجابی در بروز چنین حوادثی،یادآور می‌شود: بر اساس دیدگاه مکتب مبادله، ارتباطات مثل دو کفه ترازو است که برای حفظ تعادل باید وزن هر دو طرف به یک اندازه باشد، ولی تعابیر افراد از هنجارها، سمبل‌ها و نمادهای اجتماعی متفاوت است و افراد نمادهایی متفاوت با سمبل‌ها، پوشش‌ها، نگرش‌ها، گویش‌ها و... در جامعه هستند.
ایروانی می‌گوید: در مکتب مبادله، تعادل کفه‌های ترازو و انسان‌ها با نمادها، سمبل‌ها و... در فضای پدیدار شناختی معنا پیدا می‌کند، به طوری که حجاب کم خانم‌ها در فضای شهری امری عادی است ولی در شهرهای کوچک و روستاها ممکن است فرد به عنوان بدحجاب شناخته شود. پس در فضای فرهنگی مختلف، معنای متفاوتی از وزن و اعتبارات سمبلی وجود دارد و در حادثه خمینی‌شهر نیز این مساله نمود دارد و حاکی از آن است که فضای فرهنگی و اجتماعی خمینی‌شهر پذیرش این موضوع را ندارد.
این جامعه‌شناس تصریح می‌کند: از دیدگاه مکتب مبادله و پدیدار شناختی در اجتماعاتی که در مرحله پایین‌تری از فرهنگ و اجتماع قرار دارند، در برخورد با پدیده‌هایی همچون بدحجابی این گونه رفتار می‌کنند که زنان بد حجاب خود تمایل به ارتباط دارند.
ایروانی می‌گوید: در حادثه تجاوز خمینی‌شهر ممکن است این عامل سبب تحریک متجاوزان شده باشد چراکه خرده‌فرهنگ‌ها و شرایط اجتماعی منطقه قادر به پذیرش آن نبوده است و عواملی همچون افزایش بیکاری و میزان ناسازگاری میان زن و مرد، ایجاد شکاف میان نسل‌ها، ورود به دنیای ارتباطات و تکنولوژی نه فقط در اجتماعی شدن افراد موثر بوده، بلکه در وقوع چنین حوادثی نیز تاثیرگذار است.
وی یادآور می‌شود: فقط فرهنگ مردم منطقه در وقوع این حادثه موثر نیست، چراکه جامعه دارای خرده‌ساخت‌های اجتماعی و فرهنگی مختلفی است و باید به تمام عوامل موثر در ایجاد حادثه توجه کرد و ترکیب این عوامل با یکدیگر موجب بروز حوادثی همچون خمینی‌شهر، کاشمر و گلستان شده است.
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: در بیشتر کشورها تحصیلات و آموزش عالی موجب نزدیک‌تر شدن افراد خانواده و استحکام روابط آنها با یکدیگر می‌شود، در حالی که در کشور ما تحصیلات و آموزش عالی نه فقط موجب استحکام روابط خانواده نمی‌شود، بلکه موجب ضعف بنیان‌های خانوادگی و ناسازگاری اخلاقی می‌شود.
ایروانی یادآور می‌شود: برنامه‌ریزان کشور با افزایش سطح آموزش عالی و تحصیلات درصددند آسیب‌های مسائل فرهنگی، اجتماعی، خانوادگی و... کاهش پیدا کند اما این امر در عمل نتیجه‌ای معکوس داشته است. براساس دیدگاه مکتب کارکردگرایی، هر نهاد اصلی و فرعی اجتماعی اهداف مثبتی را دنبال می‌کند ولی این نهادها در کنار کارکردهای مثبتی که دارند، کارکردهای پنهان و منفی نیز دارند که مورد خواسته تاسیس‌کنندگان آنها نیست. وی می‌گوید: کارکردهای منفی توسعه مراکز آموزشی از ابتدا مورد توجه برنامه‌ریزان کشور نبوده است. افراد تحصیلکرده دارای توانایی‌های بیشتری در مقایسه با دیگر افراد جامعه هستند و در صورت ناراضی بودن از شرایط جامعه و... برای جامعه خطرآفرین می‌شوند، چرا که این افراد برای ورود به راههای غیرمجاز آگاه‌تر و توانمندتر شده‌اند.
این جامعه‌شناس با بیان این که در حال حاضر هماهنگی میان نهادهای اجتماعی وجود ندارد، می‌افزاید: خانواده‌ها فرزندان را به روش خود و مراکز تربیتی و آموزشی به گونه‌ای دیگر تربیت می‌کنند و بر همین اساس افراد با نگرش‌های مختلف، در فضاهای متفاوت جامعه قرار می‌گیرند و همین امر موجب سردرگمی هنجاری افراد جامعه می‌شود.
ایروانی بر لزوم هماهنگی میان نهادهای خانواده، اجتماع، نهاد اقتصاد، نهاد آموزش و مذهب تاکید می‌کند و می‌افزاید: در بعضی از جوامع سنت‌ها به صورت پویا و زنده به دست جوانان رسیده است ولی در کشور ما این گونه نبوده است.
ارایه مفاهیم دینی به زبان جدیدتر
وی با بیان این که شرایط اجتماعی شدن افراد با یکدیگر متفاوت است، می‌افزاید: نگرش نسل امروز به ارزش‌های دینی و مذهب با نسل گذشته متفاوت است و اشخاص واگرا بیشتر نسبت به ارزش‌های جامعه منتقد هستند، به طوری که این افراد از نسل همگرا و سنت‌گرا فاصله گرفته‌اند. درحال حاضر شکاف بین نسل‌ها زیاد شده است و با توسعه ارتباطات این شکاف در آینده بیشتر خواهد شد. ایروانی تاکید می‌کند: ضعف بنیان‌های دینی و کم‌رنگ شدن ارزش مذهبی در افزایش حوادثی همچون خمینی‌شهر تاثیرگذار است و باید برای پذیرش بیشتر نهاد دین در میان نسل جدید، مفاهیم دینی به زبان مدرن‌تر و جدیدتر ارائه شود.
این جامعه‌شناس دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر، می‌گوید: براساس دیدگاه تنازع، انسان همیشه درحال مبارزه است و واسطه‌هایی میان افراد و مبارزه وجود دارد که این واسطه در افراد مختلف تحصیل، اشتغال و... است و اگرچه پیشرفت جامعه به مبارزه وابسته است، ولی باید این واسطه نیز درست انتخاب شود، چرا که اگر واسطه به درستی انتخاب نشود، افراد به شکل انحرافی مبارزه می‌کنند و با توجه به این که سن پرخطر پس از بلوغ و قبل از سی سالگی است، بیشتر اعتیاد و انحرافات در این سن اتفاق می‌افتد که در صورت وجود اشتغال و آموزش صحیح انحرافات به کمترین میزان می‌رسد.
وی با بیان این که همه افراد دارای انحرافات اولیه هستند، می‌افزاید: افراد دروغ می‌گویند و از مقررات راهنمایی و رانندگی تخلف می‌کنند، ولی در این تخلف‌ها حرفه‌ای نشده‌اند و پس از مدتی احساس می‌کنند کار درستی انجام نداده‌اند، ولی وقتی انحرافات در افراد ثانویه می‌شود، تبدیل به عادت و یا منبع در‌آمد فرد می‌شود که گاهی این عادت‌ها رفتار جنسی است مثل چیزی که در حادثه اخیر می‌بینیم.
دلیل افشای حادثه خمینی شهر
وی انحرافات را فردی یا گروهی می‌داند و می‌گوید: خطر اجتماعی انحرافات فردی کمتر است و نیاز به زمان بیشتری برای افشا شدن دارد و دلیل افشای حادثه خمینی شهر گروهی بودن آن بود، چرا که اگر این اتفاق فردی بود کمتر نبض اجتماع دچار تحریک و اضطراب می‌شد.
این جامعه شناس یادآور می‌شود: عمر تخلفات گروهی در مقایسه با تخلفات فردی پایین‌تر است، ولی خطرات آن برای جامعه بیشتر است، افراد در جمع دوستان و اطرافیان خود احساس تنهایی و مسؤلیت نمی‌کنند و به همین خاطر در جمع افراد منحرف یک نیروی جمعی و یک قدرت بزرگتر تخریبی وجود دارد. این نیروی تخریب احساس فردی افراد گروه را پایین می‌آورد و افراد احساس می‌کنند در هر اتفاقی با یکدیگر شریک هستند که همین امر کمک می‌کند افراد بی پروا و بی‌گدار عمل کنند. وی با بیان این که در جامعه شناسی دو ویژگی هم بستگی رفتاری وجود دارد،،می افزاید: روحیه همکاری جوانان بیشتر از سایر افراد جامعه است، در حالی که در جوامع غربی افراد کمتر به یکدیگر اعتماد می‌کنند، چراکه روحیات جامعه صنعتی بر آنها حاکم است. این جامعه شناس معتقد است گروه‌های کج رو در جوامع مختلف و کشورهای جنوب غربی آسیا بیشتر است، چراکه رفتارها کج‌اندیشی به صورت گروهی است. افرادی که از انحرافات اولیه خارج و حرفه‌ای می‌شوند، سابقه کیفری پیدا می‌کنند، چون این افراد با هم در ارتباط هستند و احساس می‌کنند تنها نیستند. این افراد از افراد طبیعی جامعه فاصله می‌گیرند و به انحرافات جمعی کمک می‌کنند. در این حادثه نیز افراد با هم ارتباط داشته‌اند.
طولانی شدن روند دادرسی
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان اصفهان نیز معتقد است، وقتی افراد به انجام انحرافات اولیه عادت می‌کنند، سابقه دار و در گروه‌هایی قرار می‌گیرند که در آنها نیز موارد مشابه انحرافاتی وجود دارد و همین امر سبب می‌شود افراد احساس و ارتباط نزدیکی با هم داشته باشند.
رحیمی با بیان این که کنترل و نظارت بر افرادی که دارای سابقه کیفری هستند نیاز به اقدامی همه جانبه و فرهنگی دارد، تاکید می‌کند: در جوامع سنتی معمولا تصور بر این است که زنان باید به شدت محدود شوند و مردان به دلیل این که امکان خطر نسبت به آنها وجود ندارد باید آزاد باشند، ولی اعتقاد به هریک از این نظرات چه آزادی بی قید مردان و چه محدودیت بیش از حد زنان منجر به وقوع چنین حوادثی در جامعه می‌شود که برای پیشگیری از جرایم باید اقدامات فرهنگی و اجتماعی صورت گیرد. وی می‌افزاید: در همین راستا معاونت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری برنامه افزایش هزینه‌های ارتکاب جرم را در دستور کار خود قرار داده است. مثلا در پرونده‌های تجاوز به عنف با افزایش هزینه‌های ارتکاب جرم، سعی در کاهش انگیزه ارتکاب جرم را پیگیری می‌کنیم.