23 دی 1389, 0:0
اهداف فقه و وظيفه فقيهان
سید علی خامنه‌ای
نوشته‌اى که فراروى دارید، پیام مقام معظّم رهبرى، حضرتآیت الله خامنه‌اى به کنگره دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت است. معظم له در این پیام، راه تکمیل و بالندگى فقه را مى‌نمایاند. او، با هوشمندى، به تحلیل روند فقه و تجلیل تلاش فقیهان بزرگ، در هر دوره‌اى مى‌پردازد و بقاى این را در جامعه، مرهون پاسخ‌گویى به مسائل مستحدثه مى‌داند. شناخت حقیقت و فلسفه علم فقه را راهبردى به انجام رسالت فقه و اصلاح و تکمیل آن مى‌شمارد. تکمیل فقه را در پاسخ‌گویى به نیازهاى نو پیدا از منابع و قواعد فقهى، بهره‌ورى از روشهاى پژوهش و دستاوردهاى دانش امروز، در جهت استنباط مسائل مستحدثه و حوادث نو پیدا مى‌داند : « فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پاى‌بندى به روش فقاهت از یک سو، و آزاد اندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه کشف کرده و احکام تازه‌اى را با استناد به کتاب و سنّت عرضه کنند و این تکمیل فقه است» . معظم له، بهره‌ورى از شیوه‌هاى عرضه جدید و روشهاى پیشرفته علمى امروز را، براى تکمیل و تکامل فقه، ضرورى مى‌شمارد:« استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله‌هاى فقهى و علمى جدید و حتى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى به کاربردن ابزارهایى که امروز در تحصیل کار علمى، داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه، کمک مى‌کند». در پایان، کار دائرة‌المعارف را در راستاى معرفى، بهره‌بردارى و تکمیل فقه مى‌شمارد: « آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن که تدوین دائرة‌المعارف فقه، بر مذهب امامیه، در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است. این طرح وسیع و ارزشمند، در آن واحد، مى‌تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم بهره‌بردارى علمى و عملى از آن و هم; بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ کند». امید آن که حوزه‌ها، با بهره‌ورى از این رهنمودهاى نورانى،طرحى بزرگ و کارا، در فقه اهل بیت پى‌ریزند.
اهداف فقه و وظیفه فقیهان درپیام مقام معظم رهبرى به: نخستین کنگره علمى تخصّصى دائرة‌المعارف(فقه برمذهب اهل بیت (عنوشته‌اى که فراروى دارید، پیام مقام معظّم رهبرى، حضرتآیت الله خامنه‌اى به کنگره دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت است. معظم له در این پیام، راه تکمیل و بالندگى فقه را مى‌نمایاند. او، با هوشمندى، به تحلیل روند فقه و تجلیل تلاش فقیهان بزرگ، در هر دوره‌اى مى‌پردازد و بقاى این را در جامعه، مرهون پاسخ‌گویى به مسائل مستحدثه مى‌داند. شناخت حقیقت و فلسفه علم فقه را را هبردى به انجام رسالت فقه و اصلاح و تکمیل آن مى‌شمارد. تکمیل فقه را در پاسخ‌گویى به نیازهاى نو پیدا از منابع و قواعد فقهى، بهره‌ورى از روشهاى پژوهش و دستاوردهاى دانش امروز، در جهت استنباط مسائل مستحدثه و حوادث نو پیدا مى‌داند : «فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پایبندى به روش فقاهت از یکسو، و آزاد اندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه کشف کرده و احکام تازه‌اى را با استناد به کتاب و سنّت عرضه کنند و این تکمیل فقه است». معظم له، بهره‌ورى از شیوه‌هاى عرضه جدید و روشهاى پیشرفته علمى امروز را، براى تکمیل و تکامل فقه، ضرورى مى‌شمارد: «استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله‌هاى فقهى و علمى جدید و حتى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى به کاربردن ابزارهایى که امروز در تحصیل کار علمى، داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه، کمک مى‌کند». در پایان، کار دائرة‌المعارف را در راستاى معرفى، بهره‌بردارى و تکمیل فقه مى‌شمارد: « آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن که تدوین دائرة‌المعارف فقه، بر مذهب امامیه، در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است. این طرح وسیع و ارزشمند، در آن واحد، مى‌تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم بهره‌بردارى علمى و عملى از آن و هم؛ بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ کند». امید آن که حوزه‌ها، با بهره‌ورى از این رهنمودهاى نورانى، طرحى بزرگ و کارا، در فقه اهل بیت پى‌ریزند.
بسم الله الرحمن الرحیم نخستین گردهمایى علمى تخصصى دائرة‌المعارف فقه،پیام‌آور آن است که در حوزه علمیه قم، تحوّل مبارکى که همه چشم انتظار آنند، با آهنگى متین و بى‌وقفه، در حال وقوع است. نگارش دائرة‌المعارف فقه بر مذهب اهل بیت، علیهم السلام،خود، کارى تازه و نیز متّکى بر پایه‌ها و ابزارهایى است که آشنائى حوزه‌هاى علمیه ما با آن، تازه است. و آن گاه که این کار با چنین پختگى و استوارى و فراگیرى، پا به عرصه هستى مى‌گذارد، بیننده را به داورى خوشبینانه رهنمون مى‌گردد. فقه مصطلح اسلامى، متضمّن مجموعه کاملى از مباحثى است که در عرف علمى امروز «علم حقوق» نامیده مى‌شود و داراى عرصه‌هاى متنوّعى است که مجموعاً متکفّل تنظیم روابط میان افراد جامعه بشرى است و نظامات و مقرّرات حاکم بر زندگى بشر، از جهات گوناگون را شامل مى‌شود. افزون بر این، فقه، روابط میان انسان با خدا را نیز در قالباحکامى متین و مشروح، مشخّص مى‌سازد که علم حقوق از این بخش، بیگانه است و بدین ترتیب، فقه مصطلح اسلامى از علم حقوق مصطلح جهانى، بسى گسترده‌تر است .و در میان فقه مذاهب مختلف اسلامى، فقه امامیه که متّخذ از مذهب اهل بیت، علیهم السلام، است داراى ذخیره‌اى گرانبها و دریاى عمیقى از تحقیق و تفریع است که نظیر آن را در فقه مذاهب دیگر اسلامى نمى‌توان یافت و این به فقه شیعه غناى فوق‌العاده و بى‌همانندى بخشیده است. از آغاز پیدایش فقه تفصیلى و استدلالى در شیعه، در قرنچهارم هجرى تا امروز، این دانش دینى روز به روز گسترده‌تر و با کیفیت‌تر گشته و به تدریج از اسلوب و روش استنباطى متقن و استوار، که همان روش « فقاهت» است و علم اصول فقه، عهده‌دار تدوین و تحکیم اجزا و اصول آن است، برخوردار شده است . در این عرصه، تلاش موفّق و مجاهدت آمیز هزاران فقیه برجسته شیعه که در میان آنان صدها مؤلّف نامدار و ده‌ها فقیه صاحب سبک و مبتکر دیده مى‌شوند، حجم عظیمى از یک حرکت هزار ساله و رو به رشد و داراى محصولى اعجاب انگیز را، در برابر دیدگان ما قرار مى‌دهد. این گنجینه پربار و کم نظیر، امروزه در اختیار فقهاى برجسته شیعه و مورد استفاده آنان و تا حدودى آحاد مردم متدین است. لیکن تکریم این ثروت معنوى، سه وظیفه عمده در قبال آن را بر عهده همه علاقه مندان و متخصّصان فقه امامیه قرار مى‌دهد. این سه وظیفه عبارت است از: معرّفى، بهره بردارى و تکمیل. دو وظیفه اوّل ناظر به گذشته و اکنون است و وظیفه سوم، ناظر به آینده است. بجاست در باره هریک از این سه، سخن کوتاهى گفته شود:1- معرّفى: فقه شیعه ناشناخته است در معلومات غیر مسلمین از فقه اسلام، غالباً جایى ندارد. در کتب استدلالى فقه که از سوى غیر شیعه تدوین مى‌شود، آراى آن غالباً مورد سکوت و غفلت است. در دائرة‌المعارفهاى جهانى و حتى اسلامى آراى آن غالباً در ردیف آراى فقهى مذاهب مهجور قرار مى‌گیرد. و این ستمى بزرگ است، هم به دانشى بدین وسعت و عمق و پیشرفت، که شاید بتوان گفت: هیچ یک از مذاهب اسلامى به تنهائى داراى فقهى با این خصوصیات سه‌گانه نیستند و هم به کسانى که مى‌خواهند از آن بهره ببرند. معرّفى این فقه و کشاندن آن به مجموعه‌هاى جهانى و کتب فقهى دیگر مذاهب اسلامى و مطالعات حقوقى مراکز علمى جهان، خدمتى به علم و به دانشمندان است و این کار باید به شیوه درست و منطقى انجام شود. 2- بهره‌بردارى: بجز در احوال شخصیه و نیز در آنچه مربوط به فرد مسلمان است، فقه اسلامى و از جمله فقه شیعى، در طول قرنها، مورد بهره بردارى قرار نمى‌گرفته است. پس از تشکیل جمهورى اسلامى فقه شیعه یکسره در معرض عمل جامعه ایرانى است و به تبع آن، در همخوانى با موج همه جایىِ گرایش ملّتها به اسلام، فقه سایر مذاهب نیز در برخى کشورها به جایگاه قانون گذارى نزدیک شده است. با این همه، هنوز توان عظیم فقه، در گره‌گشایى معضلات زندگى و حلّ نقاط کور در مناسبات اسلامى فرد و جامعه، به کار گرفته شده و بعضاً، شناخته نشده است .پدیده‌هاى روز به روز زندگى در مقام استفهام و استفتا از فقه اسلامى، طبعاً باید به پاسخى قانع کننده و حکمى قابل استدلال برسد. به علاوه، فقه امروز که از پیچیدگى در استدلال و ظرافت همراه با استحکام برخوردار است، مى‌تواند در تکمیل و پیشرفت دانش حقوق، مورد بهره بردارى قرار گیرد و راه هاى تازه‌اى را در برابر محقّقان مراکز حقوقى جهان بگشاید. 3- تکمیل: با پیشرفت فنّى و صنعتى و علمىِ بشر که بر روى همه شؤون زندگى وى اثر گذارده و سرعت‌حوادث و پدیده‌هاى نوین را نسبت به روزگار گذشته چند و چندین برابر کرده است، تعداد موضوعاتى که در معرض پاسخ گویى فقه قرار مى‌گیرند و فقه باید حکم شرعى آنها را بیان کند نیز به همین نسبت افزایش مى‌یابد. بى‌شک سرچشمه‌هاى فقه و نیز شیوه فقاهت براى فهم حکم این موضوعات کافى است، ولى شناخت موضوعى آنها و تحقیق و تدقیق لازم براى تطبیق موضوع با عناوین کلّى در فقه و استدلال مناسب و خلاصه بهترین روش براى درک حکم شرعى آن، کارى مهم و راهى دراز است. همچنین اى بسا موضوعاتى که در فقه مطرح گشته و حکم آن واضح است، ولى امروزه، موضوع چنان تحول و تطوّرى یافته که به آسانى نمى‌توان حکم آن را از آنچه در گذشته گفته شده است دانست. در چنین مواردى است که فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پاى‌بندى به روش فقاهت از یکسو، و آزاداندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه، کشف کرده و احکام تازه‌اى را با استناد به کتاب و سنّت، عرضه کنند و این تکمیل فقه است. علاوه بر اینها، استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله‌هاى فقهى، عمومى و تخصّصى، و نیز استفاده از روشهاى تحقیق فنّى و علمىِ جدید و حتّى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى و به کار بردن ابزارهایى که امروز در تسهیل کار علمى داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه کمک مى‌کند . آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن است که تدوین دائرة‌المعارف فقه، بر مذهب امامیه در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است. این طرح وسیع و ارزشمند در آن واحد مى‌تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم به بهره بردارى علمى و عملى از آن و هم بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ بکند. این جانب خداوند حکیم و علیم را شکر مى‌گویم که این توفیق به جامعه علمى و فقهى ارزانى گشته است و حوزه علمیه قم بحمدالله اوّلین بار مقدّمات شروع به کارى به این عظمت را فراهم آورده است. و وظیفه خود مى‌دانم که از کلیه علما و فضلا عالیقدرى که در این طرح بزرگ سهیم‌اند و دامن همت براى انجام این کار به کمر زده‌اند، تقدیر و سپاسگزارى کنم، به ویژه از فقیه محقّق و عالم بزرگوار جناب حجت الاسلام و المسلمین آقاى حاج سید محمود هاشمى، دامت برکاته، که دانش وسیع و اندیشه پیشرو و همت بلند و توانِ کارىِ ایشان موجب شد که آرزوى قلبى این جانب در عالم تحقق قدم بگذارد و شروع درخشان این کار، امیدهاى دیگرى را زنده نماید. امیدوارم زحمات طاقت فرساى ایشان و همکارانشان در پیشگاه پروردگار متعال ماجور و مورد تایید و پسند حضرت بقیة الله الاعظم، ارواحنا فداه، باشد. و السلام علیکم جمیعاً و رحمة الله سید على خامنه‌اى 31/11/72
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان