تأمین امنیت عابران؛ نخستین وظیفه کارگاه های ساختمانی

حقوق شهروندی

«اول ایمنی، بعداً کار»؛ حتماً بسیاری از شما خوانندگان محترم، تابلوهایی را با چنین مضمونی، در اطراف کارگاه‌های بزرگ ساختمانی دیده‌اند. ضرورت توجه به ایمنی، آن‌قدر بدیهی است که نیازی ندارد درباره آن قلم فرسایی کنیم؛ اما ظاهراً این امر بدیهی، گاه از سوی برخی نادیده گرفته می‌شود و حوادث ناگواری به بار می‌آورد. تخریب، ساخت و ساز و گودبرداری‌های غیراصولی هر سال جان تعدادی از کارگران را می‌گیرد و سلامت و زندگی عابران پیاده و همسایگان کارگاه‌های ساختمانی را تهدید می‌کند. بنابراین، تأمین امنیت جانی کارگران و عابران، نخستین و مهم ترین گام در ایجاد کارگاه‌های ساختمانی و اقدام به ساخت و ساز است. خوشبختانه در این زمینه، قوانین و مقررات متعددی تصویب شده و به اجرا درآمده است. مدیران کارگاه‌های ساختمانی، موظف اند ضمن رعایت تمام موارد ایمنی برای کارگران مشغول به کار در کارگاه، حقوق همسایگان و عابران پیاده‌ای را هم که از اطراف کارگاه می‌گذرند، رعایت کنند.
مسدود کردن محیط کارگاه

مقررات مربوط به حفاظت از سلامت شهروندان در برابر آسیب‌های ناشی از فعالیت کارگاه‌های ساختمانی، در مبحث دوازدهم «مقررات ملی ساختمان ایران» پیش‌بینی شده است. بر اساس بند «12-2-1-1» این مبحث، «کارگاه ساختمانی باید به طور مطمئن و ایمن محصور و از ورود افراد متفرقـه و غیرمسئول به داخل آن جلوگیری به عمل آید. همچنین، در اطراف کارگاه ساختمانی نصب تابلوها و علایم هشدار دهنده که در شب و روز قابل رؤیت باشد، ضروری است.» بنابراین، صرف محصور کردن کارگاه با کشیدن «فنس»، «سیم خاردار» یا دیوار موقت، برای حفظ حقوق شهروندان کفایت نمی‌کند و مدیران کارگاه، موظف به نصب تابلوهای هشدار قابل رؤیت در تمام ساعات شبانه‌روز هستند. این مسئله ارتباطی با وسعت کارگاه ندارد. بنابراین، حتی در ساختمان‌سازی‌های محدود و کم وسعت، مانند تعمیرات یا بازسازی یک خانه معمولی هم، توجه به این نکته، ضروری است.

شروط استفاده از معابر عمومی

همان‌طور که در قسمت‌های پیشین پرونده «حقوق شهروندی» نیز اشاره کردیم، اصولاً اقدام به ساخت و ساز یا تعمیرات در ساختمان، کم یا زیاد، نمی‌تواند بهانه‌ای برای بند آوردن مسیر عبور و مرور مردم باشد. به دیگر سخن، صاحب ساختمان یا مدیر کارگاه ساختمانی، تنها زمانی می‌تواند از حریم خارج از محیط خانه یا کارگاه برای نگهداری یا به اصطلاح «دپو»ی نخاله‌ها یا مصالح ساختمانی استفاده کند که شرایط و مقررات مربوط به آن را رعایت کرده باشد. مطابق بند «12-2-2-1» از مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، «مسدود یا محدود نمودن پیاده‌روها و سایر معابر و فضاهای عمومی، برای انبـار کردن مصالح یا انجام عملیات ساختمانی، با رعایت مفاد بندهای 12-1-4-1 و 12-1-4-2 و موارد زیر امکان پذیر می باشد: «الف: وسایل، تجهیزات و مصالح ساختمانی باید در جایی قرار داده شوند که حوادثی برای عابران، خودروها، تأسیسات عمومی، ساختمان‌ها، ابنیه و درختان مجاور به وجود نیاورند. مصالح و وسایل فوق، شب‌ها نیز باید به وسیله علایم درخشان و چراغ‌های قرمز احتیاط، مشخص شوند. ب: در مواردی که نیاز به تخلیه مصالح ساختمانی در معابر عمومی یا مجاور آن باشد، باید مراقبت کافی به منظور جلوگیری از لغزش، فرو ریختن یا ریزش احتمالی آن ها به عمل آید. ج: در مواردی که پایه‌های داربست در معابر عمومی قرار گیرد، بایـد با استفاده از وسایل مؤثر، از جا به جا شدن و حرکت پایه‌های آن جلوگیری شود.» بد نیست اشاره کنیم که بر اساس بند «12-1-4-1»، قبل از شروع عملیات ساختمانی، اقدامات زیر بایستی توسط مجری انجام شود: الف: کلیه پروانه‌ها و مجوزهای لازم به منظور اجرای عملیات ساختمانی، انبارکردن مصالح در پیاده‌روها، خیابان‌ها و سایر فضاهای عمومی، استفاده از تسهیلات عمومی، تخلیه مصالح و کار در شب، از مراجع ذی‌ربط اخذ شود. ب: طرح تجهیز کارگاه، نحوه حفاظت از درختان داخل و مجاور کارگاه و همچنـین، پـلان و عمق گودبرداری و نحوه حفاظت و پایداری دیواره‌های گود، به تأیید مرجع رسمی ساختمان رسیده و یک نسخه از آن جهت نظارت در اختیار ناظر قرار گیرد. ج: نقشه‌های اجرایی بررسی و در صورت مشاهده اشکال، نظرات پیشنهادی برای اصلاح بـه طور کتبی به طراح اعلام شود. د: برنامه زمان‌بندی کارهای اجرایی، کتباً به اطلاع مهندس ناظر برسد. هـ: بیمه مسئولیت مدنی و شخص ثالث کارگاه برقرار گردد.» در این‌جا لازم است به موضوع کار در شب نیز اشاره کنیم. همان‌طور که در متن مقررات مربوط به ایمنی کارگاه‌های ساختمانی ملاحظه کردید، فعالیت شبانه کارگاه‌ها، منوط به اخذ مجوز رسمی از مراجع ذی‌صلاح است که ظاهراً در این مورد، شهرداری‌ها هستند. بنابراین، هیچ کارگاه ساختمانی، صرف نظر از وسعت و نوع فعالیت، حق ندارد بدون مجوز، به فعالیت شبانه بپردازد و آسایش همسایگان را سلب کند. بدیهی است که اعطای مجوز فعالیت در شب، به برخی از کارگاه‌ها، با در نظر گرفتن مکان و نیز، توجه به ایجاد نشدن مزاحمت برای سایر شهروندان، انجام می‌شود.

چند نکته ضروری

با وجود توجه مدیران کارگاه به تمام این تمهیدات، باز هم ممکن است شرایطی به وجود آید که به دلیل محدودیت فضای فعالیت، برای عابران یا همسایگان یا خودروهایی که از کنار کارگاه عبور می‌کنند، خطر ایجاد شود. در مقررات مندرج در مبحث دوازدهم «مقررات ملی ساختمان ایران»، چنین وضعیتی پیش‌بینی شده‌است. مطابق بند «12-2-2-2»، «هنگامی که بر اثر انجام عملیات ساختمانی، خطری متوجه رفت و آمد عابران یا خودروها باشد، باید با رعایت مفاد بند 12-2-2-1 و با کسب نظر از مراجع ذی‌ربط یک یا چند مورد از موارد زیر به کار گرفته شود: الف: گماردن یک یا چند نگهبان با پرچم اعلام خطر در فاصله مناسب؛ ب: قرار دادن نرده‌های حفاظتی متحرک در فاصله مناسب از محوطه خطر و نصب چراغ‌های چشمک‌زن یا سایر علایم هشدار دهنده؛ ج: نصب علایم آگاهی‌دهنده و وسایل کنترل مسیر در فاصله مناسب؛ د: روشنایی محوطه خطر در تمام طول شب.» توجه به رعایت موارد ایمنی در فعالیت کارگاه‌های ساختمانی، با الزام برخی از آن ها به ایجاد راهروی سرپوشیده موقت در معابر عمومی، تکمیل شده است، بر اساس بند «12-2-2-3»، «درموارد زیر در تمام طول و عرض مجاور بنا، احداث راهروی سرپوشیده موقت در راه عبور عمومی، الزامی است: الف: در صورتی که فاصله بنای در دست تخریب از معابر عمومی، کمتر از 40 درصـد ارتفـاع آن باشد. ب: در صورتی که فاصله بنای در دست احداث یا تعمیر و بازسازی از معابر عمومی کمتـر از 25 درصد ارتفاع آن باشد.» مطابق مقررات، در صورتی که عملیات ساختمانی باعث مسدود شدن راه عبور و مرور شود، مدیر کارگاه یا صاحب ساختمان، موظف است مسیری مناسب را برای رفت و آمد عابران پیاده و در صورت نیاز، خودروها، پیش‌بینی کند.

گودبرداری و جلوگیری از خطرات آن

نکته مهم دیگری که در مبحث دوازدهم «مقررات ملی ساختمان ایران» مورد توجه قرار گرفته، موضوع حفاری در کارگاه‌های ساختمانی است. گاه پیش می‌آید که برای انجام عملیات مربوط به امور زیرساختی ساختمان، مانند نصب لوله‌های آب و فاضلاب، چاره‌ای جز حفر پیاده‌رو وجود ندارد. در این مواقع ممکن است که نصب و آزمایش انشعاب آب، فاضلاب و ... چند روز طول بکشد. بدیهی است که در این حالت، سلامت شهروندانی که قصد عبور از محل حفاری را دارند، به خطر می‌افتد. برای جلوگیری از حوادث احتمالی، مدیران کارگاه یا صاحبان ساختمان، مکلف اند اقداماتی را انجام دهند. طبق بند «12-2-2-5»، «روی محل‌های حفـاری کـه در معـابر عمـومی بـرای اسـتفاده از تـسهیلات عمومی یا نصب انشعابات مربوط صورت می‌گیرد، باید یک پل موقـت عبـور عـابر پیـاده بـا مقاومت و ایستایی لازم، با عرض حداقل 5/1 متر یا عرض پیاده رو و با نرده حفاظتی مناسب ایجاد شود. در صورتی که حفاری در خیابان صورت گرفته باشد، باید موقتاً پلی بـا مقاومـت کافی و با عرض مناسب که به تأیید مرجع رسمی ساختمان می‌رسد، برای عبـور خودروهـا ایجاد شود».

مسئول ایمنی کارگاه

مسئولیت رعایت مقررات مربوط به ایمنی کارگاه‌های ساختمانی، با مجری طرح است. طبق بند «12-1-5-1»، «در هر کارگاه ساختمانی، مجری موظف است اقدامات لازم بـه منظـور حفـظ و تأمین ایمنی را به عمل آورد.» همچنین، «هرگاه یک یا چند کارفرما یا افراد خویش فرما، به طور همزمان، در یک کارگاه ساختمانی مشغول به کار باشند، هر کارفرما در محدوده پیمان خود مسئول اجرای مقـررات ایمنی و حفاظت کار می‌باشد. کارفرمایانی که به طور همزمان در یک کارگاه ساختمانی مشغول فعالیت هستند، باید در اجرای مقررات مذکور با یکدیگر همکاری نموده و مجری یا پیمانکار اصلی نیز، مسئول ایجاد هماهنگی بین آن ها می‌باشد. برقراری بیمه مسئولیت مدنی و شخص ثالث، از مسئولیت های مجری، کارفرما و مسئولین مربوطه نمی کاهد».

نویسنده: جواد نوائیان رودسری

عکس: خراسان - صادق ذباح