ويژگي هاي فرماندهان سپاه از منظر نهج البلاغه
آیدین تبریزی
اهمیت و نقش فرماندهان سپاه در جنگ بر کسی پوشیده نیست. درایت و شجاعت و تدبیر فرماندهان سپاه و فرمانبرداری سپاه از آنان در جنگ‌ها یکی از رموز پیروزی و غلبه جوامع بر دشمنان شان می‌باشد که مانع از سقوط آن جامعه است. حضرت علی (ع) ضمن خطبه 146 کتاب ارزشمند نهج البلاغه اهمیت فرماندهی سپاه را بیان می‌فرمایند.
«و مکان القیم بالامر مکان النظام من الخرز یجمعه و یضمه فان انقطع النظام تفرق الخرز و ذهب ، ثم لم یجتع بحذا فیره ابدا»
کسی که سرپرستی نظامی را عهده دار است درست همانند رشته‌ای است که مهره‌ها را نظام می‌بخشد و تا رشته بگسلد تمامی مهره‌ها پراکنده شوند و چه بسا دیگر هرگز فراهم نمایند. حضرت علی (ع) در کلام فوق به یک تشبیه زیبا پرداخته‌اند؛ همان گونه که رشته یا نخی که مهره‌ها را نظام می‌بخشد و تحمل سنگینی مهره‌ها را می‌کند باید به قدری ضخیم و محکم باشد که در اثر سنگینی مهره‌ها رشته پاره نشده و مهره‌ها پراکنده نگردد. فرمانده سپاه نیز باید تدبیر و درایت کافی را داشته باشد تا ممکن شود که سپاهیان در کنار هم با اتحاد قرار گیرند و از سعه صدر کافی نیز برخوردار باشد که بتواند احیانا تحمل سبکسری و یا گستاخی سپاهیان را داشته باشد و با دانایی آنها را از کجروی‌های شان باز دارد و با قاطعیت مطیع خویش سازد. حضرت علی (ع) همچنین در نامه‌ای که به مالک اشتر نوشته‌اند ویژگی‌های یک فرمانده خوب را این گونه برشمرده‌اند:
«فول من جنودک انصحهم فی نفسک لله، و لرسوله و لامامک، و انقاهم جیبا وافظلهم حلما، ممن یبعلی عین الغضب و یستریح الی العذر و یراف بالضعفا و ینبو علی الاقویاء، و ممن لایثیره العنف و لایقهد به الضعف».
از لشکریان خود کسی را به فرماندهی بگمار که او را در خیر خواهی و فرمان پذیری از خدای و فرستاده او و از پیشوای خود پند شنونده‌تر از همه دانی. از کسانی که دیر خشم هستند و پوزش پذیر و به درماندگان مهربان و به زورمندان چیره و از آنان که به درشتی از جای نروند و سستی از انجام وظیفه بازشان ندارد. حضرت علی (ع) همچنین در نامه‌ای که به دو تن از فرماندهان سپاه خویش(زیاد بن نصر حارثی و شریح هانی) نوشته‌اند ضمن اینکه مالک بن حارث اشتر را به امیری و فرماندهی آن دو و کسانی که زیر فرمان آن دو تن هستند برگزیده‌اند، ویژگی مالک را که سمبلی از یک فرمانده مقتدر و لایق است ،این گونه برشمرده‌اند:
«فانه ممن لایخاف و هنه و لاسقطته و لابطوه عما الاسراع الیه احزم، و لااسراعه الی ماالبطء عنه امثل».
او از آنان است که نه از ناتوانی او جای بیم است نه از لغزش وی، نه در کاری که شتاب در آن به دور اندیشی نزدیک تر باشد درنگ، نه در کاری که در آن اولی تر است درنگ کند، شتاب می‌گیرد . همان گونه که ملاحظه می‌شود از نظر حضرت امیر مومنان، تدبیر و درایت، سعه صدر، داشتن قوای جسمانی، دور اندیشی در عاقبت امور، اطاعت از خداوند و پیامبر گرامی اسلام در احکام دینی، مطیع رهبر جامعه بودن و فرمانده کل سپاه و نیروی مسلح و پند پذیری از وی از ویژگی‌های فرماندهان مقتدر و خوب در عرصه‌های نبرد و میدان‌های جنگ می‌باشد.