مجلس ایران؛ جایگاه و اختیارات

كلمات كليدي : مجلس،نهاد قانونگذاري، سيستم تك مجلسي،سيستم دو مجلسي

نویسنده: علی جعفری

  مجلس شورای اسلامی از لحاظ ساختاری، یکی از قویترین مجالس دنیاست چرا که:

1)براساس سیستم تک مجلسی در ایران ، قانونگذاری در اختیار یک مجلس قرار می گیرد و مجلس از این حیث رقیب ندارد ، برخلاف سیستم دو مجلسی کشورهای فرانسه ، آمریکا ، انگلیس ، روسیه ، آلمان ، سوئیس ، استرالیا ، مصر ، مالزی ، هند و... که مصوبات هر یک از مجالس در مجلس دیگر هم باید به تصویب برسد.

2) در ایران برخلاف کشورهای فرانسه ، انگلیس ، مصر ، روسیه و بلغارستان و... رئیس جمهور یا فرد دیگری قدرت انحلال مجلس را ندارد.  انحلال مجلس در آلمان وقتی است که مجلس در انتخاب صدراعظم توفیق پیدا نکند. در این صورت رئیس جمهور می تواند شخصی را که اکثریت بیشتری در پارلمان دارد به صدارت عظمی برگزیند و می تواند مجلس را منحل کند.

 اصل دوازدهم قانون اساسی فرانسه نیز اجازه انحلال مجلس ملی را به رئیس جمهور داده است . موارد انحلال پارلمان در روسیه تقریبا شبیه آلمان است . به موجب اصل یکصد و هفدهم قانون اساسی روسیه اگر اکثریت مطلق دومای دولتی روسیه به هیات دولت رای اعتماد ندهد ، رئیس جمهور می تواند آنرا نپذیرد و در صورتیکه دومای دولتی ظرف مدت 3 ماه مجددا به هیات دولت رای عدم اعتماد ندهد ، رئیس جمهور حق انحلال دوما را دارد. انحلال دوما توسط بوریس یلتسین که با محاصره نظامی پارلمان همراه بود ، یکی از موارد آن است .

 در اصل چهل و هشتم قانون اساسی پیش از انقلاب نیز اجازه انحلال مجلس به شاه داده شده بود. این اصل مقرر داشته بود « اعلی حضرت همایونی شاهنشاهی می تواند هر یک از مجلس شورای ملی و مجلس سنا را جداگانه و یا هر دو مجلس را در آن واحد منحل نماید » اما در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور تقویت مجلس به هیچ یک از مقامات ، امکان انحلال مجلس داده نشده است .

3)دلیل سوم بر قدرت مجلس ایران این است که برخلاف بعضی کشورها ، رئیس جمهور حق وتوی مصوبات مجلس و عدم توشیح آنان را ندارد. براساس اصل دهم قانون اساسی فرانسه ، رئیس جمهور این کشور می تواند مصوبات مجلس را امضا نکند و جهت بررسی مجدد به مجلس بفرستد که اصطلاحا به آن « وتوی تعلیقی » می گویند . رئیس جمهور آمریکا نیز چنین اختیاری دارد و کنگره تنها در صورتی می تواند با وتوی رئیس جمهور مقابله کند که عین مصوبه را با اکثریت دو سوم آرائ هر یک از مجلسین تصویب کند که عملا بخاطر ترکیب ناهمگون اعضا ، این کار به ندرت انجام می گیرد و معمولا کنگره در برابر رئیس جمهور تسلیم می شود. «فرانکلین روزولت» دردوره ریاست جمهوری خود 631 بار از حق وتو استفاده کرد که کنگره تنها توانست 9 مورد آنرا خنثی کند. ریگان در دومین دور ریاست جمهوری خود 61 بار مصوبات کنگره را وتو کرد و فقط هفت مورد آن خنثی شد .

4)دلیل چهارم بر قدرت مجلس ایران این است که در کشورهای دیگر ، آرائ نهاد کنترل کننده قوانین عادی بوسیله قانون اساسی (نهادهای متناظر شورای نگهبان ) قطعی است و قابلیت تجدیدنظرخواهی ندارد اما در کشور ما نظر شورای نگهبان حرف آخر نیست و مجلس این اختیار را دارد که با تصویب مجدد مصوبه ای که شورای نگهبان آنرا خلاف شرع یا قانون اساسی قلمداد کرده ، امکان تصویب نهایی آنرا در مرجع ثالثی (مجمع تشخیص مصلحت نظام) فراهم کند. در فرانسه، پرتغال، مراکش و الجزایر آرا شورای قانون اساسی قطعی است.

5) پنجمین دلیل بر قدرت مجلس شورای اسلامی در مقایسه با مجالس کشورهای دیگر این است که هیچ دستگاهی خارج از مجلس در مورد دستور جلسات آن ، دخالت نمی کند اما در فرانسه دولت می تواند در تعیین اولویت های دستور جلسه و حتی در زمان تشکیل جلسات دخالت کند. هم چنین دولت می تواند خواستار اجلاس فوق العاده شود. در کشور ما دستور جلسه مجلس توسط هیات رئیسه تعیین می شود و برای تغییر آن لازم است از نمایندگان رای گیری بعمل آید.
مجلس شورای اسلامی از نظر اداری و استخدامی و از جهت مالی و تعیین بودجه خود ، کاملا استقلال دارد و تحت کنترل دولت نیست . مهم تر اینکه کلیه مصوبات هیات وزیران به منظور عدم مغایرت با قوانین مصوب مجلس باید به تایید رئیس مجلس شورای اسلامی برسد در حالیکه مجلس فرانسه چنین اختیاری ندارد بلکه به عکس ، کابینه فرانسه می تواند مجوز قانونگذاری که مختص پارلمان است را برای مدتی موقت از مجلس اخذ کند و حتی دولت در شرایطی خاص (مثل تعطیلی بیش از هفتاد روز در تصویب بودجه ) خود راسا به تصویب آن اقدام نماید.

 پارلمان فرانسه به موجب قانون اساسی فقط در موضوعات زیر می تواند قانون وضع کند:1 ـ حقوق سیاسی اجتماعی افراد و تصمیماتی که برای اجرای آزادانه آنها داده شده است؛ 2 ـ ملیت ، احوال شخصی ، اهلیت قانونی ، ازدواج ، ارث ، هبه؛3ـ جرائم و مجازات ها و آئین دادرسی کیفری؛4– مالیات؛5 -روش انتخاب اعضای قوه مقننه؛6 - ملی ساختن موسسات صنعتی و بازرگانی؛7 ـ تصویب اصول موارد زیر : سازمان کلی دفاع ملی ، اداره آزاد جوامع محلی ، آموزش و پرورش ، حقوق مالی مسئولیتهای مدنی ، استخدام ، اتحادیه ها و تامین اجتماعی (اصول 34 و 37 قانون اساسی فرانسه ) در بقیه موضوعات دولت می تواند خود مصوباتی داشته باشد و اجرا کند.

در آمریکا نیز صلاحیت کنگره در وضع قوانین محصور گردیده و قانون اساسی فهرست موضوعاتی که کنگره حق وضع قانون در مورد آنرا دارد تنظیم نموده است .دلایل فوق نشان می دهد که مجلس شورای اسلامی در مقایسه با مجالس کشورهای دیگر به لحاظ اختیاراتی که دارد یکی از قویترین مجالس دنیاست .