شیطان کیست؟

دفتر اول شیطان کیست ؟ شیطان بر خلاف تصور عامیانه از جنس فرشتگان نیست بلکه او از جن است همانطور که قرآن می فرماید فرشتگان سجده کردن به جز ابلیس و او از جن بود و از فرمان پروردگارش سرپیچید (کهف آیه 50) اما چرا او در کنار فرشتگان بوده؟ به خاطر عبادتهای زیاد او در درگاه خداوند بود که به او مقامی عطا شد همانند فرشتگان و تا جائی بالا رفت که در زمره فرشتگان قرار گرفت اما از جنس فرشتگان نبود و حتی بعضاً الگوی فرشتگان و پاسخگوی سوالات فرشتگان هم شد از معصوم روایت است ابلیس از جنس فرشتگان نبود اما فرشتگان او را فرشته می دیدند (سفینه البحارج 1 ص 98) در روایت آمده که این امتیاز و افتخار بخاطر آن به او رسید که شش هزار سال خداوند تبارک و تعالی را عبادت و بندگی کرده بود شش هزار سالی که ممکن است از سالهای آخرت باشد(نهج البلاغه خطبه 192) که به حساب سالهای دنیا بیش از چند میلیون سال است . امیر المومنین حضرت علی (ع) درباره عبادت شیطان و عاقبت او می فرماید: پس از کار خدا درباره ابلیس پند گیرید که کردار دراز مدت او را تباه و کوشش فراوانش را بر باد داد و این به سبب لحظه ای تکبر و سرکشی بود ( نهج البلاغه خطبه 192) چرا ابلیس نافرمانی خدا را نمود؟ قبل از آنکه به جواب سوال مزبور بپردازیم بهتر آنست در مورد اینکه آیا خداوند از صفات افراد آگاه نیست را جواب بدهیم . خداوند از همه ضمیر ها آگاه است و می دانست که روزی شیطان مرید و سرکش می شود و عبادت او ظاهری است و ریشه در باطن او ندارد اما چون خداوند لایزال عادل است و هیچگاه قصاص قبل از جنایت را انجام نمی دهد و بسی در کار کسی که جنایت کرده زود حکم نمی دهد و راه را برای پشیمانی و توبه باز می دارد اگر کسی از عمل زشت خود شرمنده و نادم شد باز گردد و چون می دانست شیطان موجودی پلید است و بزودی از یک آزمایش الهی شکست خواهد خورد و دیگر جائی برای پاداش در آخرت ندارد لذا در همان وقت که عبادت می کرد پاداش او را می داد شیطان نخستین متکبری بود که خود پرستی را به جای حق پرستی و نخوت را به جای بندگی برگزید . حضرت علی (ع) می فرماید خداوند فرشتگان مقربش را بوسیله عزت و کبریایی که تنها و تنها مخصوص ذات احدی اوست آزمایش کرد تا فروتنان آنان را از گردن کشانشان جدا سازد خداوندی که درون سینه ها و نهانی ها را می دانست چنین فرمود من بشری از گل می آفرینم پس هنگامی که او را آفریدم و از روح خود در او دمیدم به او سجده کنید با فرمان خدا همه فرشتگان سجده کردند به جز ابلیس خود بینی ابلیس را فرا گرفت و به آفرینش خود بر آدم نازید و بر سرشت خود که از آتش است بالید پس او دشمن خدا پیشوای متعصبان و پیش کسوت مستکبران شد کسی که اساس تعصب بی پایه را نهاد و با خداوند در جامه کبریایی به رقابت پرداخت او که لباس عزت طلبی در بر کرد و پوشش خاکساری را از تن در آورد (نهج البلاغه خطبه 192) از فرمایش امام می توان چنین استنباط کرد که خداوند از صفات درونی شیطان آگاه بوده اما وقت امتحان را مخفی داشته تا شاید او خود را از درون اصلاح نماید و حتی آن مقام و منزلت شیطان برای خود شیطان یک امتحان الهی بود که او نتوانست از آن سربلند بیرون بیاید و زمانی که وقت امتحان رسید نهان خود را بر همگان آشکار ساخت و با خداوند تبارک و تعالی به مجادله پرداخت بطوری که قرآن می فرماید آن گاه شیطان در مقام مجادله گفت با من بگو این آدم (خاکی) را که بر من برتری دادی ..؟(اسرا آیه 62) شیطان نه آنکه چون آدم از خاک بود او از آتش حاضر به اطاعت نشد بلکه کبر وتکبری که داشت این اجازه را به او نمی داد که کسی را از خود برتر بداند و نه آنکه از محبتش به خداوند بود که دوست نداشت رقیبی داشته باشد بلکه در تصوراتش بود که خداوند محتاج به عبادت و بندگی اوست و حال اگر کسی از او برتر بیاید دیگر نمی تواند خداوند را محتاج خود بداند از سجده بر آدم سر زد و نافرمانی خدا را به عمد مرتکب شد و به همان بسنده نکرد بلکه با خداوند از سر دشمنی بر آمد که چرا موجودی برتر از او خلق کرده است و اعتراض خود را اینگونه به خداوند عرضه داشت (( من برتر از او هستم مرا از آتش آفریدی و او را از خاک ))آیه 76 سوره ص آیا سجده بر آدم لازم بود؟ و آیا سجده نوعی عبادت و بندگی آدم نبود ؟ هرگاه خداوند رحمان موجودی را امر به انجام کاری نماید آن کار لازم است و سرپیچی و یا انجام ندادن آن از گناهان محسوب می شود و خداوند بنا به فرموده حضرت علی علیه السلام در خطبه اول نهج البلاغه خداوند از فرشتگان امانتی که نزد شان سپرده بود را طلب کرد ... مورد سجده بر آدم و تواضع در برابر فضیلت او و کرامت او بود . فرشتگان بر آدم سجده نکردند بلکه بر قدرت و نشانه عظمت خداوند سجده نمودند مگر نه آنکه انسان وقتی موجود زیبا و یا اسراری از کهکشانها را می شنود و می بیند پی به عظمت خدا می برد و با کلمه الله اکبر و لا اله الاالله خدا را حمد و سپاس می گوید در آنجا هم سجده بر آدم نوعی عبادت خدا بود . امام موسی کاظم علیه السلام می فرماید سجده فرشتگان سجده طاعت آدم نبود بلکه اعترافی بر فضیلت آدم و رحمتی از جانب خداوند برای آدمی بود تفسیر المیزان ج 11 ص 124 و از طرف دیگر همانطور که در بالا از قول حضرت علی (ع) گفته شد وسیله ای بود برای آزمایش فرشتگان مقرب تا مخلصین از متمردین و منافق جدا شوند آن زمان که خداوند فرمان سجده داد فرشتگان به جز ابلیس همه اطاعت کردند و بر آدم سجده نمودند تا فرمان الهی را اطاعت کرده باشند در اصل برای اطاعت از خدا و بندگی خدا بر آدم سجده کردند نه برای عبادت و بندگی انسان انسان مخلوق به دست فرشتگان نبود همانند بت که بت پرستان خود می تراشند و بعد بر آن سجده می کنند . فرشتگان به میل خود و یا برای عبادت آدم سجده نکردند که بگوئیم سجده بر آدم نوعی عبادت و بندگی است و شیطان سرکش نگفت که من بر غیر خدا بر کس دیگری سجده نمی کنم بلکه اظهار داشت که او چون از من کمتر است و من بر او برتری دارم بنابراین بر او سجده نخواهم کرد و چون سجده بر آدم عبادت و بندگی خداوند رحمان بود و شیطان از انجام آن فرمان الهی سرباز زد خواوند هم دستور داد تا او را از درگاه مقربی که داشت بیرون کنند (اینک از این جا بیرون رو که سخت رانده درگاه ما شدی ) آیه 28 و هم چنین آیه شریفه اعراف 113 بیرون شو که تو از زمره فرومایگانی از آیات قرآن متوجه می شویم که سجده بر آدم از زمره عبادتهای بسیار مهم بوده که نافرمانی آن سبب فرومایگی و رانده شدن فرشتگان از درگاه خداوند و سبب قهر خدا بر آنها می شده است در بحث بعدی پیرامون گفته های شیطان با خداوند و حکم الهی درباره شیطان خواهیم گفت.

سایت بنیاد معارف اسلامی