نویسنده: مهدی عامری
خوشامدی به روزه در تابستان
«برکت» در لغت به معنای تداوم، رشد و گسترش «خیر» است، از این رو ابن عباس، برکت را به کثرت در هر خیری و پیامبر اکرم (ص) واژه «مبارک» را به «نفاع: بسیار سودمند» تفسیر کرده اند. برخی نیز آن را به معنای ثبوت خیر الهی در امور، دانسته اند. علامه طباطبایی پس از نقل کلام راغب اصفهانی درباره برکت، می‌فرماید: «از آنجایی که خیرات الهی از مقام ربوبیتش به طور نامحسوس صادر می‌شود، و مقدار و عدد آن هم قابل شمردن نیست، لذا به هر چیزی که دارای زیادت غیر محسوسی است، می‌گویند: این چیز مبارک و دارای برکت است. پس بنابراین، برکت به معنای خیری است که در چیزی مستقر گشته و لازمه آن شده باشد؛ مانند برکت در نسل، که به معنای فراوانی نسل و فرزندان یا بقای نام به سبب آنان است؛ و برکت در غذا، آن است که گروه بسیاری با آن سیر شوند؛ و برکت در وقت، که به معنای گنجایش داشتن برای انجام کاری است که آن مقدار وقت معمولاً گنجایش انجام چنان کاری را ندارد. از آنجا که غرض از دین تنها و تنها سعادت معنوی و یا سعادت حسی منتهی به سعادت معنوی است، لذا مقصود از برکت در لسان دین آن چیزی است که در آن خیر معنوی و یا مادی منتهی به معنوی باشد». در تفسیر نمونه نیز آمده است: «برکت در اصل به معنای ثبات و استقرار چیزی است و به هر نعمت و موهبتی که پایدار بماند، اطلاق می‌گردد». بنابراین، فرق میان «خیر» و «برکت» را می‌توان چنین بیان نمود: «خیر» به معنای کار نیک و سودمند است؛ اما «برکت، به معنای تداوم و توسعه و پایداری خیر است». به عبارت دیگر، هر جا برکت باشد، خیر هم هست، اما عکس آن صادق نیست. ما حصل کلام این شد که برکت به معنای خیر بسیار و دائمی است و اگر چیزی دارای خوبیهای زیاد و مستمر باشد آن را مبارک می‌نامند. ماه رمضان از این دست امور است که آن را مبارک نامیده اند. ورود به ماه میهمانی خدا را مؤمنان یک سال به انتظار می‌نشینند و با رسیدن شمیم خوش رمضان و به شکرانه این توفیق حضور به درگاه حضرت حق حمد و ثنا می‌گویند که بار دیگر در بهار قرآن تنفس می‌کنند. نفسهایی که به برکت این ماه در حکم تسبیح و تحمید است.
طبق فرمایش نبوی در این ماه سراسر برکت اعمال مباح مومنین مانند خوابیدن و نفس کشیدن دارای اجر و ثواب است و هر عمل نیک و کردار عبادی ثوابی چندین برابر دارد، چنانچه خواندن یک آیه از قرآن معادل قرائت و ختم یک دور کامل قرآن است. اینهاست که مؤمنان را به شکرگزاری وا می‌دارد، چنانچه حضرت زین العابدین(ع) در دعای ورودیه خود در حلول رمضان به خداوند عرضه می‌دارد:
«الْحَمْـدُ للهِ الذِی هَدَانَـا لِحَـمْدِهِ، وَ جَـعَلَـنَا مِـنْ اَهْلِهِ لِـنَکـونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشاکرِینَ وَ لِیجْزِینَا عَلَی ذَلِک جَزَاءَ الْـمُحْسِنِیـنَ وَ الْحَمْـدُ لِلَهِ الذِی حَـبَانَا بِدِیـنِهِ، وَ اخْتَصـنَا بِمِلـتِهِ وَ سَبَـلَنَا فِـی سُبُلِ إِحْسَانِـهِ لِنَسْلُکـهَا بِمَنِهِ إِلَـی رِضْوَانِهِ، حَمْداً یتَقَبلُهُ مِنَا، وَ یرْضَی بِهِ عَنا وَ الْحَمْدُ لِلهِ الذِی جَعَلَ مِنْ تِـلْک السبُلِ شَهْـرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ»؛
«ستایش برای خداست که ما را به سپاس خود رهنمون گردید و بدان اهلیت بخشید تا از شکر گزاران احسان او باشیم و بر این کار، ما را پاداش نیکوکاران دهد. ستایش برای خداست که دین خود را به ما عطا فرمود، و ما را به آیین خود ویژه گردانید و به راه‌های احسان خویش پویا ساخت تا به فضل نعمت او به سوی خشنودی اش روانه شویم؛ ستایشی که آن را از ما قبول کند و به سبب آن از ما راضی شود. ستایش برای خداست که ماه خود، ماه رمضان را از جمله راه‌های احسان قرار داد»
امام معصوم که معدن علم الهی است به درستی درک واقعی از مقام رمضان دارد، لذا این گونه زبان شکر در برابر می‌گشاید.
اما رمضانی که در پیش روی ماست شکر و سپاس افزون تری را می‌طلبد، لذا برای این رمضان باید استقبال ویژه تری داشت، چه آنکه رمضان امسال و نیز چند سال آینده مصادف با گرمای تابستان شده و این امر بر برکات این ماه افزوده است. روزه گرفتن در گرما از اعمال نیکی است که در روایات بسیار از آن تمجید شده است. شیخ صدوق در ثواب الاعمال در ثواب روزه در گرما از امام صادق(ع) نقل می‌کند:
«هر کسی که یک روز در گرما روزه بگیرد و تشنه شود، خدای عزوجل هزار فرشته را وکیل می‌کند که دست به صورت او بکشند و او را مژده دهند و زمانی که افطار کند، خدای متعال می‌فرماید، چقدر خوشبو هستی. فرشتگانم! گواه باشید که من قطعاً او را آمرزیدم».
آیا این عشق بازی خدا به بنده روزه دارش جای شکر و حمد ندارد؟
مریم عذرا (س)که عمر خود را در عبادت و تهجد و تزهد سپری کرد و به بالاترین مدارج معنوی رسید بعد از آنکه توسط پسرش حضرت عیسی (ع) دفن شد در پاسخ به این سئوال فرزندش که مادر آیا دوست داری به دنیا برگردی؟ جواب می‌دهد آری دوست دارم برگردم و در شبهای بسیار سرد نماز بگزارم و در روزهای بسیار گرم روزه بگیرم که پسرم راه خیلی مخوف و ترسناک است.
«ناداها بعد مَا دُفِنَتْ فَقَالَ یا اماهُ هَلْ تُرِیدِینَ اَنْ تَرْجِعِی إِلَی الدنْیا قَالَتْ نَعَمْ لِاُصَلی لله فِی لَیلَةٍ شَدِیدَةِ الْبَـرْدِ وَ اَصُومَ یوْمـاً شَدِیدَ الْـحَر یا بُـنَی فَـإِن الطرِیقَ مَخُوفُ»
این سخن از کسی همچون مریم عذرا هم هشداری برای مؤمنان است و هم دستورالعملی که بدانند در این دنیا چگونه باید برای آخرت خود توشه بردارند و حال که در این دنیا هستند از فرصتهای اهدایی خداوند بهره کامل ببرند.
در کتب روایی مانند وسایل الشیعه و یا مستدرک آن بابی با عنوان
«بَابُ اسْـتِحْبَابِ الصوْمِ فِـی الْحَر وَ احْتِمَالِ الظـمَإِ فِیهِ»
یعنی استحباب روزه در گرما و احتمال تشنگی وجود دارد که در ذیل آن روایاتی در این زمینه نقل شده است که در این نوشتار جرعه ای از این بحر مکتوب شده است.
رسول خدا(ص) روزه در گرما را جهاد می‌داند
«الصوم فی الحر جهاد»
و امام صادق(ع) آن را برترین جهاد معرفی می‌کند:
«اَفْضَلُ الْجِهَادِ الصوْمُ فِی الْحَر»
برای مؤمنان چه حلاوتی بالاتر از اینکه علاوه بر تمام ثمرات نیکویی که در ماه رمضان نصیبشان می‌گردد، اجر جهاد نیز به پای آنان نوشته شود. مؤمنانی که از عظمت و جایگاه والای جهاد نیز باخبرند می‌کوشند نام خود را به عنوان صائم مجاهد در پرونده کرام الکاتبین ثبت کنند. چه آنکه یکی از ابواب بهشت باب صائمین است و جهاد نیز بابی از ابواب جنت است. امیرالمومنین علی(ع) در فرمایشی هفت مورد را از علامات ایمان بر می‌شمرد که یکی از آنها «الصیامُ فِی الْهَوَاجِر» - یعنی روزه در گرما- است و در کلامی دیگر در بیان صفت مومنان از جمله نشانه‌های آنها را «صوام الهواجر» - یعنی کسانی که در روزهای گرم زیاد روزه می‌گیرند- عنوان می‌کند که از جمله مواردی است که مؤمنان به آن شناخته می‌شوند.
امام صادق(ع) در کنار کعبه در پاسخ به خواست فردی که از امام طلب ارشاد کردند از قول پدر بزرگوارشان فرمودند:
«صُمْ یوْماً شَدِیدَ الْحَر لِلنشُورِ وَ صَل رَکعَتَینِ فِی سَوَادِ اللیلِ لِوَحْشَةِ الْقُبُورِ»
تقریباً به این معنا که در روزهای بسیار گرم روزه بگیر تا تشنگی روز نشور و قیامت را به یاد آوری و در سیاهی شب نماز بگزار تا وحشت تنهایی قبر در خاطرت مجسم شود. اگر کسی تشنگی ناچیز این دنیا را در مدت اندکی تحمل کند درک مختصری از عطش روز محشر خواهد یافت و این سبب می‌گردد تا راهکاری بیابد از آن تشنگی در امان باشد و با جستجو در کلمات دانایان به آن روز یعنی اهل بیت عصمت راهکارهای مناسبی می‌یابد و علم پیدا می‌کند چه گناهانی سبب تشنگی در محشر و چه اعمال حسنه‌ای سبب رفع آن خواهد شد. چنانچه به طور نمونه رسول خدا(ص) فرمود:
«خوشا به حال کسانی که برای خدا گرسنه و تشنه شده اند. اینان در روز قیامت سیر می‌شوند و تشنگی و گرسنگی را درک نخواهند کرد»(5)
شاید به همین دلایل است که امیرالمؤمنین(ع) که در عبادت و بندگی همتایی ندارد می‌فرماید من روزه در تابستان را دوست دارم و آن را در کنار پذیرایی از مهمان و صله رحم و جهاد در راه خدا قرار می‌دهد:
«حُببَ إِلَی الصوْمُ بِالصیف وَ قِرَی الضیف وَ الضرْبُ فِی سَبِیلِ الله بِالسیف»
چرا که روزه در تابستان بخصوص در ماه رمضان، راه را برای سلوک هموارتر می‌کند. از آنجایی که برای شیعیان و بلکه همه مسلمین کلام علی(ع) معیار و میزان است آنان نیز با عشق و علاقه بیشتری رمضان امسال را به آغوش می‌کشند، چرا که این رمضان محبوب حضرت مولاست و اگر هیچ پاداش و ثواب و امر دیگری هم نبود همین مطلب کافی است تا مناسک رمضان امسال را عاشقانه‌تر انجام دهند، چرا که بی شک امام زمانشان نیز همچون اجداد بزرگوارش روزه‌های امسال را بیشتر دوست دارد.