شادی از دیدگاه اسلام

امام صادق(علیه السلام) خطاب به یکی از اصحاب خود با نام عبدالله ابن جندب می‌فرمایند:

«یا ابْنَ جندب مَنْ سَرَّهُ اَنْ یزَوِّجَهُ اللّهُ الْحورَ الْعین و یتَوِّجُهُ بالنّور فَلْیدْخِلْ عَلی اَخیهِ الْمُومِنِ السُّرورَ».( بحار الانوار (من منشورات المکتبة الاسلامیة، چ دوم، 1405 هـ. ق.)، ج 78، کتاب الروضة، باب 24، روایت 1، ص 279 ـ 286)‌

شاد کردن برادر مومن

این مضمون که شاد کردن برادر مومن، یکی از عبادات بزرگ است به صورت‌های گوناگون در روایات بسیاری وارد شده و ابوابی از مجموعه‌های روایی مثل کافی، وافی، وسائل الشیعه و... را به خود اختصاص داده است. در اینجا به چند نمونه از این روایات و توضیح آنها اشاره می‌کنیم.

مضمون بعضی از این روایات این است که بهترین و یا محبوبترین عبادات نزد خدای متعال این است که انسان دل برادر مومن خود را شاد نماید و یا به تعبیر معروف، در قلب مومن «ادخال سرور» کند. در این باره مرحوم کلینی روایتی را از امام باقر (علیه السلام) در کافی آورده است:

«ما عُبِدَ اللّهُ بِشَیء اَحَبَّ اِلَی اللّهِ مِنْ اِدْخالِ السُّرورِ عَلَی المومن»

خدای متعال عبادت نشده به چیزی که محبوب تر باشد نزد او از آن که سروری در قلب مومن وارد کنند ».(اصول کافی، ج 2، ص 188)

این روایت بیانگر این حقیقت است که شاد کردن مومن محبوب‌ترین عبادت‌ها نزد خدای متعال است. در اصول کافی نظیر همین مضمون از خود پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نیز نقل شده است:

«اِنَّ اَحَبَّ الاَْعْمالِ اِلَی اللّهِ تعالی اِدْخالُ السُّرورِ عَلَی الْمُوْمنینَ»

«محبوب ترین اعمال نزد خدا، شاد کردن مومنین است ».(همان، ص 189) ‌

در بعضی از روایات برای تشویق مردم به شاد کردن برادران ایمانی شان، چنین آمده است:

«کسی که مومنی را شاد کند تنها یک شخص را شاد نکرده بلکه ما اهل بیت(ع) را نیز شاد کرده است و کسی که ما را شاد کند، پیغمبر خدا(ص) را شاد کرده است».( بحار الانوار، ج 74، باب 30، روایت 27)

در روایت دیگری آمده است:

«کسی که مومنی را شاد کند، رسول الله(ص) را شاد کرده است». (بحارالانوار، ج 74، باب 20، روایت 70)‌

این گونه مضامین در روایات ما مکرر نقل شده است. از جمله در کافی آمده است:

«عن الصادق (علیه السلام) قال لایری اَحَدُکُمْ اذا اَدْخَلَ عَلی مُومن سُروراً اَنَّه علیه اَدْخَلَه فقط بل و اللّهِ علینا بل و اللّه علی رسول اللّه (ص)»

اگر یکی از شما برادر ایمانی خود را شاد کرد، فکر نکند که فقط او را شاد کرده، به خدا قسم ما را شاد کرده است، به خدا قسم این شادی را در دل رسول الله (ص) وارد کرده است»(اصول کافی، ج 2، ص 189)

روایتی هم از پیامبر اکرم (ص) وارد شده که می‌فرماید:

«مَنْ سَرَّ مومناً فَقَدْ سَرَّنی و مَنْ سَرَّنی فَقَد سَرّ اللّهَ»

کسی که مومنی را شاد کند، مرا شاد کرده و کسی که مرا شاد کند خدا را شاد کرده است ».(همان، ص 188)

شاد نمودن از چه طریقی

موارد یاد شده، نمونه‌هایی از روایات متعددی است که در این باره وارد شده است. بنابراین جای هیچ گونه شکی نیست که از نظر اهل بیت(علیهم السلام) شاد کردن مومنان کاری بسیار پسندیده و بلکه بالاترین عبادات است. اما در باره این مطلب سئوالاتی مطرح می‌شود و ابهاماتی برای انسان پیش می‌آید. گاهی هم اشتباهاتی واقع شده و برداشت‌ها و نتیجه‌های نادرستی گرفته شده است. بعضی از این سئوالات را با مضامینی که در سایر روایات وارد شده و یا از طریق قراین قطعی، به راحتی می‌توان پاسخ داد. یکی از این سئوالات این است که آیا انسان هر کسی را، از هر راهی که شاد کند، چنین عملی عبادتی بزرگ محسوب می‌شود؟ پاسخ این سئوال تقریباً روشن است. هر کس که آشنایی مختصری با نظام ارزشی اسلام، مکتب اهل بیت(علیهم السلام) و معارف اسلا می‌داشته باشد، جواب این سئوال را می‌داند. منظور این نیست که کسی از راه گناه، دیگری را شاد کند؛ یعنی گناهی مرتکب شود تا دیگری شاد شود. مسلّماً این کار نه تنها ثوابی ندارد، بلکه گناهش هم محفوظ است. در بعضی از روایات به این نکته، که نباید شاد کردن مومن همراه با گناه باشد، تاکید شده است. بعضی از بزرگان می‌گویند شاد کردن مومن، حتی به صورتی که مستلزم کارهای لغو و مبتذل باشد، مطلوب نیست. ممکن است افراد غیر متقی و کسانی که در گفتار و رفتارشان چندان مقید نیستند، بعضی بذله گویی‌ها و مسخره بازی‌هایی که در شان مومن نیست، انجام دهند و تصور کنند که چون با این کارها دیگران را شاد کرده‌اند، بالاترین عبادات را انجام داده‌اند. هر چند فرض کنیم که این گونه کارها حرام نباشد، اما دستکم جزء کارهای نامطلوب و احیاناً مذموم (مکروه یا مشتبه) به شمار می‌آید. البته ممکن است در این مورد استثنائاتی باشد. فرض کنید فردی در اثر گرفتاری و مشکلات زندگی دچار افسردگی شدید شده و یک حالت بیمارگونه‌ای پیدا کرده باشد به گونه‌ای که اگر بخواهند او را از این حالت خارج کرده و شاد کنند راهی جز بذله گویی یا انجام رفتارهایی که در شرایط عادی مطلوب نیست وجود ندارد. این کار ممکن است نوعی معالجه باشد. این حالت استثنا است و ن می‌توان گفت که هر کس برای شاد کردن دیگران، به هر شکل رفتار کند، بالاترین عبادت را انجام داده است.

مسلّماً نمی‌توان از طریق گناه و حتی از راه امور مکروه، مشتبه و یا لغو، چنین عملی را انجام داد. کارهای لغوی وجود دارد که فی حدّ نفسه مطلوب نیست: «وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»

از صفات مومنان این است که مرتکب کارهای بیهوده نمی‌شوند »(سوره مومنون، آیه 3).

بنابراین می‌توان گفت که به طور مطلق، شاد کردن هر کسی بالاترین عبادات نیست بلکه تنها شاد کردن مومنان از مجاری شرعیه و راه‌هایی که شرعاً مجاز است مطلوب و پسندیده و بالاترین عبادات محسوب می‌شود.