علم الاجتماع دینی

بخش اندیشه
تمامى نظریه‌پردازى خرد و کلان در علوم انسانى واجتماعى در تحلیل نهایى بر دو رکن اساسى استوارند: یکى کیستى انسان و دیگرى چیستى سعادت و کمال انسان. البته ممکن است نظریه‌پردازان مواضع خود را در قبال این دو سوال به صراحت بیان نکرده‌ باشند ولى وقتى آثار آنها را به دقت مطالعه مى‌کنیم، به موردى بر مى‌خوریم که حاوى تلقى‌اى از ماهیت انسان و سعادت انسان است. مثلا مى‌گویند: “معلوم است که انسان...”، “مگر مى‌شود که انسان...” و مواردى از این قبیل. روشن است که در قفاى این قبیل اشارات، نظریه‌اى یا تلقى‌اى از انسان نهفته است. سخن بر سر صدق و کذب این قبیل اظهارات و تلقیات نیست سخن این است که تمام نظریه‌هاى ارائه شده در حوزه‌هاى علوم انسانى و اجتماعی، مبتنى بر این دو نگرش انسان شناسانه است و تفاوت نظریه‌ها را نیز براساس تفاوت این دو نگرش مى‌توان تبیین نمود. براى مثال وقتى جان استوارت میل صحبت از آزادى بى‌حد و حصر در قلمرو خصوصى مى‌کند، در واقع یک تلقى از کیستى و چگونگى انسان و یک تلقى از کمال و سعادت انسان را در نظر دارد. در حقیقت تمامى ترتیبات و نهادهایى که نظریه پردازان مستقیما توصیه مى‌کنند و یا هنجارهایى که در نظریاتشان مضمر است،‌ابزارهایى هستند براى رساندن انسان از جایى هست به جایى که باید باشد، به جایى که به پندار ایشان، انسان در آنجا سعید و سعادتمند خواهد بود. از سقراطیان تاکنون هنوز فیلسوفان سیاسى واجتماعى وانسان شناسان به اجماعى در مورد کیستى و ماهیت انسان و سعادت و شقاوت او نرسیده‌اند و حتى مى‌توان اعتراف نمود که دورنمایى از نیل به چنین اجماعى را هم در آراى متفکران و فیلسوفان نمى‌بینیم. به نظر مى‌رسد یکى از مواضعى که دین و ارزشها و بینش‌هاى دینى مى‌توانند در ساختن علوم انسانى واجتماعى نقش بسیار بنیانى ایفا کنند این موضع است. آموزشهاى الهى مى‌توانند از یک منظر فر‌ا تاریخى و فراانسانى و فرااجتماعى و به تعبیر کلى‌تر از منظرى فارغ از تعلقات وارزشها و بینش‌هاى بشرى وانسان ساخته و تاریخ ساخته و جامعه ساخته دو رکن رکین و مقوم جمیع علوم انسانى واجتماعى را در اختیار نهند و مناقشات ظاهرا بدون فرجام بنیانى آنها را خاتمه بخشند.
اصولا عالمان و فیلسوفان سیاسى واجتماعى روش‌شناسى ندارند. آنها صرفا نظریه‌هایى را مطابق طبع و امیال و تعلقات خود تولید مى‌کنند.این فیلسوفان علم هستندکه روش شناسى عالمان و فیلسوفان را نه کشف که معمولا تجویز مى‌کنند. کمتر عالم یا فیلسوف سیاسی- اجتماعى را پیدا مى‌کنید که در ابتداى کارش بگوید یا بتواند بگوید روش شناسى من فلان است و براساس آن به نظریه‌پردازى مشغول شود. سوال از روش شناسى حضور دین در ساختن علم یکى از رسوبات متصلب و متحجر به جا مانده از تلقى پوزیتویستی، نگتیویستى در دانشگاهها و حوزه‌هاى ماست. یکى دیگر از موانعى که براى ساختن علم الاجتماعى دینى مطرح مى‌کنند، مبتنى بر تمییز مزعوم میان عرصه وضع نظریه‌ها و عرصه نقد نظریه‌هاست. به این تعبیر که دین مى‌تواند در عرصه وضع نظریه‌هاى علمى حضور داشته باشد ولى نقد وارزیابى نظریه‌ها تنها براساس روش علمى انجام مى‌گیرد. این عقیده و باور نیز ریشه در تفکرات پوزیتویستى و نگتیویستى دارد. این تمییز تنها توسط این دو نظریه روش شناختى مضمحل مطرح شده است وامروزه در فلسفه علم هیچ جایگاهى ندارد.

منبع : روزنامه رسالت

جدیدترین ها در این موضوع

اهمیت شعار سلاح هسته‌ای ندادن در اذهان عمومی

در تقابل ایران با اسرائیل و آمریکا، همیشه گزینه حمله اتمی چالش‌برانگیز بوده و هست. عده‌ای می‌گویند: وقتی آمریکا و اسرائیل به عنوان دشمن اصلی ما سلاح اتمی دارند و تجربه نشان‌داده، اگر لازم شود هیچ تعارفی در استفاده از آن ندارند، پس ما هم باید سلاح اتمی داشته باشیم. 12 اسفند 1402, 3:49

باغ خسروشاهی

کی از شبهاتی که در سال‌های اخیر سبب تحریف امام در ذهن نسل جوان شده است این ادعا است که برخی می‌گویند امام در باغ‌های بزرگ و مجلل اطراف جماران زندگی می‌کردند و بااین‌وجود در رسانه‌ها به مردم یک‌خانه کوچک و ساده به‌عنوان محیط زندگی ایشان نمایش داده می‌شد 12 اسفند 1402, 3:24