توجه
به نيازهاي يكديگر و تلاش براي رفع آنها از طريق قرض، از توصيه‌هاي ديني است كه
بركات زيادي براي قرض‌دهنده دارد. جابر از امام صادق(ع) نقل كرده است كه رسول
خدا(ص) فرمودند: «هر كس به مؤمنى قرض دهد و در انتظار گشايش كار او باشد آن مال
ثواب زكات خواهد داشت، و فرشتگان همواره بر او درود مى فرستند تا آنكه قرض
گيرنده مال او را ادا كند.»
امام
صادق(ع) فرموده‌اند: «هيچ مسلمانى به مسلمان ديگر براى خشنودى خدا قرض نمى‌دهد مگر
اينكه خداوند ثواب صدقه دادن آن را براى او ثبت مى‌كند تا آنكه مال به او باز
گردد.» و نيز از امام صادق(ع) نقل كرده‌اند كه فرمودند: «ثواب قرض هجده برابر است،
و چنانچه بميرد به عنوان زكات حساب مى‌شود.» علاوه بر اين آمده كه امام صادق(ع) مى
فرمودند: «مالى را قرض دهم خوش‌‌تر دارم از اينكه آن را ببخشم.» و مى‌فرمودند:
«هر كس مالى را قرض دهد و براى آن مدتى معين كند و قرض‌گيرنده نتواند آن را در
سرآمد معين ادا كند، به هر روزى كه آن را به تأخير مى افكند براى صاحب مال ثواب
صدقه دادن يك دينار در هر روز خواهد بود.» همچنين، عبد‌ا... بن سنان از امام
صادق(ع) نقل كرده است كه پيامبر(ص) فرمودند: «اگر هزار درهم را دو بار قرض دهم نزد
من محبوب تر است از اينكه آن را يك‌بار صدقه دهم، و همان‌گونه كه براى بدهكار تو
روا نيست كه اداى دين را در صورت قدرت به تأخير افكند، براى تو نيز روا نيست كه در
صورت آگاهى از تنگدستى وى، او را تحت فشار قرار دهى.»
عذرخواهی ديگران را بپذيريم
يكي
از مشكلاتي كه در جامعه با آن دست و پنجه نرم مي‌كنيم اشتباهاتي است كه از افراد
سر مي‌زند و آنها نيز به خاطر علت‌هاي مختلف نمي‌خواهند از اشتباه خودشان معذرت
خواهي كنند و اين غرور يا هر چيز ديگر باعث مي‌شود كه كينه‌ها و دشمني‌ها و... در
جامعه زياد شود در حالي كه با يك معذرت خواهي كوچك و مختصر مي‌توانستند همه‌چيز را
تمام شده بدانند بدون اينكه كوچك‌ترين مشكلي به‌وجود بيايد.
يكي
از ويژگي‌هايي كه قرآن كريم درصدد است كه در جامعه نهادينه شود همين روحيه معذرت
خواهي است كه در جاي جاي قرآن كريم از اين روحيه صحبت به ميان آمده است. ممكن است
سؤال كنيد كه اصلاً معذرت خواهي از ديگران يا از خداوند چه سودي دارد؟
در
جواب اين سؤال بايد گفت: معذرت خواهي از خداوند و در درجه دوم از ديگران آثار خوبي
در زندگي انسان دارد كه يكي از آنها اين است كه انسان را به آرامش روحي و رواني مي‌رساند
چون كسي كه اشتباهي مي‌كند در يك بحران روحي قرار مي‌گيرد و از اشتباهات خودش رنج
مي‌برد و معذرت خواهي سبب مي‌شود كه فرد از اين بحران نجات پيدا كند. به همين خاطر
در قرآن كريم 87 بار از توبه و معذرت خواهي صحبت به ميان آمده تا اين روحيه در
افراد جامعه زنده شود و در سايه اين روحيه عذرخواهي بتوانند به آرامش برسند و
اضطراب و پريشاني‌ها را از خود دفع كنند. البته نبايد فراموش كرد كه عذرخواهي و
طلب بخشش از خداوند متعال را نبايد با عذرخواهي و طلب بخشش از مردم برابر دانست
چرا كه خداوند متعال مولا و صاحب اختيار ماست. هر چه كه داريم از او داريم. اصلاً
نبايد گستاخي كرده كاري برخلاف خواستش انجام دهيم كه نياز به توبه باشد اما چون
انسانيم و انسان عاري از خطا نيست خداوند متعال بر ما منت نهاده و درعفو و مغفرت
را براي ما باز گذاشته است.
قرآن
كريم در اين زمينه مي‌فرمايد: و امّا كسي كه توبه كند (عذرخواهي از اشتباهات
گذشته) و ايمان آورد و به كار شايسته پردازد، اميد كه از رستگاران باشد). (القصص:
67) همانطور كه مشاهده مي‌كنيد قرآن كريم رمز رسيدن به آرامش و خوشبختي و رستگاري
را عذرخواهي از اشتباهات گذشته و همچنين جبران آنها مي‌داند. اما در مقابل اين
روحيه عذرخواهي يك روحيه ديگر هم هست كه اين دو مكمل همديگر هستند و آن روحيه بخشش
اشتباهات ديگران است يعني وقتي كسي كار ناشايستي در قبال شما انجام داد و از شما
معذرت خواهي كرد شما هم با تمام وجود عذرخواهي فرد را قبول كنيد و او را ببخشيد.
به خاطر همين مطلب خداوند در جاي جاي قرآن كريم سخن از قبول عذرخواهي بندگان
گناهكار گفته و براي مثال فرموده است: و به يقين، من آمرزنده كسي هستم كه توبه كند
و ايمان بياورد و كار شايسته نمايد و به راه راست هدايت شود. (طه: 82)
تا شما هم اين صفت زيباي الهي را در زندگي‌تان
اجرا كنيد و نتيجه را هم با تمام وجود ببينيد.
اگر مي‌خواهيد به آرامش برسيد راهي جز اين
نداريد:
1- (از اشتباهات خود) عذر خواهي كنيد.
2-
عذر خواهي ديگران را قبول كنيد. (ديگران را ببخش نه به خاطر اينكه آنها لياقت بخشش
تو را دارند، بلكه به اين خاطر كه تو لياقت آرامش را داشته باشي.) در مقابل اين
روحيه عذرخواهي يك روحيه ديگر هم هست كه اين دو مكمل همديگر هستند و آن روحيه بخشش
اشتباهات ديگران است يعني وقتي كسي كار ناشايستي در قبال شما انجام داد و از شما
معذرت خواهي كرد شما هم با تمام وجود عذرخواهي فرد را قبول كنيد. البته نبايد
فراموش كرد كه عذر خواهي و طلب بخشش از خداوند متعال را نبايد با عذرخواهي و طلب
بخشش از مردم برابر دانست چرا كه خداوند متعال مولا و صاحب اختيار ماست. هر چه كه
داريم از او داريم. اصلاً نبايد گستاخي كرده كاري بر خلاف خواستش انجام دهيم كه
نياز به توبه باشد اما چون انسانيم و انسان عاري از خطا نيست خداوند متعال بر ما
منت نهاده و در عفو و مغفرت را براي ما باز گذاشته است. اما تعامل با مردم فرق مي‌كند.
ما نبايد عزت نفس خود را پايين آورده دست به اعمالي بزنيم كه مجبور شويم مدام گردن
كج كرده معذرت بخواهيم، شأن آدمي والاتر از اين است كه بخواهد مدام به خاطر
اشتباهاتش معذرت بخواهد.
اميرالمومنين علي(ع) در حكمت‌ها، نامه‌ها و خطبه‌هاي
نهج البلاغه بسيار به اين امر مهم پرداخته‌اند از جمله، حضرت در جايي فرموده‌اند:
«الاستغناءُ عن العُذر اعزُّ من الصدقِ به» (نهج البلاغه، حكمت 321«خويشتن را از
عذرخواهي بي‌نياز داري بهتر است از اينكه با صدق و راستي به ذلت عذرخواهي تن در
دهي» در هر امري ما بايد مواظب باشيم كه حد وسط را گم نكنيم و به بيراهه نرويم. نه
آنقدر لجاجت و خودخواهي و غرور داشته باشيم كه هرگز اشتباهمان را نپذيريم و عذر
نخواهيم و نه آنقدر ذليل و خوار شويم كه چون بي‌خردان رفتارهاي ناشايست انجام داده
و عذرخواهي كنيم، چرا كه به مرور چنين شخصي ارزشش را از دست داده و ديگر كسي نه
براي شخصيتش و نه معذرت‌خواهي‌هايش ارزشي قائل نيست.