قرار، قرار دادگاه، تصميمات دادگاه، تفاوت حكم و قرار، قرار اعدادي، قرار نهايي، قرار موقت، قرار تحديدي
نویسنده : مهدي جبرييلي جلودار
قرار در لغت، به معنی (ثبات و استوار کردن، استحکام دادن، تعیین و تاکید) و نیز(حکم محکم تخلف ناپذیر) آمده است.[1]
در اصطلاح متون قانونی از قرار تعریف مثبت ارائه نشده و قانونگذار به تعریف منفی اکتفا نموده است. در حقیقت، با توجه به ماده 299 قانون جدید آیین دادرسی عمومی و انقلاب در امور مدنی باید گفت قرار دادگاه به تصمیم (عملی) اطلاق میشود که رای محسوب شده و منحصرا راجع به ماهیت دعوا بوده و یا فقط قاطع آن باشد و یا هیچ یک از دو شرط مزبور را نداشته باشد؛ که به ترتیب میتوان، قرار کارشناسی، قرار رد دعوا و قرار تامین خواسته را نام برد.[2]
تصمیمات دادگاه به دو گونه است:
1) تصمیمات اداری: تصمیمات اداری دادگاهها در جهت ایجاد نظم در امر دادرسی، و فراهم ساختن موجبات لازم برای رسیدگی به دلائل طرفین برای صدور و اجرای رای اتخاذ میشود. از قبیل صدور دستور تعیین جلسه‌ی رسیدگی، دستور اخذ نظریه کارشناسان، دستور صدور اجرائیه و اجرای آن و...
2) تصمیمات قضایی: رای صادره از مراجع قضائی را تصمیم قضائی گویند. که به حکم و قرار تقسیم می‌گردد.
رای دادگاه اگر راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن بطور جزئی یا کلی باشد حکم گفته میشود، و اگر رای دادگاه فاقد یکی از دو عنصر حکم (راجع به ماهیت دعوا بودن یا کلا یا جزا قاطع آن بودن) باشد قرار نامیده میشود.[3]
تفاوت حکم و قرار
1) حکم همیشه از جانب دادگاه صادر میشود ولی قرار ممکن است از جانب دادگاه یا مدیر دفتر دادگاه صادر شود.
2) احکام علی‌الاصول قابل تجدید نظر هستند، مگر قانون منع کرده باشد در حالی که قرارها علی‌الاصول قابل تجدید نظر نمی‌باشند مگر قانون اجازه داده باشد.
3) احکام ممکن است حضوری یا غیابی باشند لیکن قرار فقط حضوری است و قرار غیابی نداریم.
4) درخواست اعاده دادرسی نسبت به قرارها جایز نیست ولی در احکام اعاده دادرسی وجود دارد. مستندا به ماده 591 قانون آیین دادرسی مدنی 1318 و 426 قانون آیین دادرسی مدنی 1379.
5) در احکام ترافعی نیاز به تقدیم دادخواست و تحقیق است ولی در قرارها لزوما طرح دعوا به صورت دادخواست شرط نیست بلکه می‌تواند به صورت درخواست هم باشد.[4]
اقسام قرار دادگاه
1) قراراعدادی یا قرار مقدماتی: این نوع از قرارها که در جهت رسیدگی به دلائل یکی از اصحاب دعوا و مهیا ساختن پرونده برای صدور حکم و احراز واقع صادر میشود قرار اعدادی یا مقدماتی نامیده میشود. مقصود از آن احراز صحت و سقم ادعا و بررسی ادله ابزاری و گاه ادله قرینه‌ای است.
2) قرار نهایی: قراری است که دعوا را در حدود موضوع خود خاتمه دهد و دادرس با صدور آن به نوعی فارغ از رسیدگی میشود را قرار نهایی گویند. این نوع قرارها بدون ورود به ماهیت دعوا صادر می‌گردد و پرونده را از دادگاه خارج می‌کند. این قرارها غالبا به دنبال ایراد خوانده مانند ایراد به اهلیت و با سمت خواهان... صادر میشود و گاه بنابر تقاضای خواهان مبنی بر استرداد دادخواست یا استرداد دعوا صادر می‌گردد.
3) قرار موقتی یا قرارهای توقیفی: این نوع از قرارها برای حفظ حقوق یکی از اصحاب دعوا یا برای جلوگیری از تضیع حقوق آنها صادر میشود و در اصل دعوا تاثیری ندارد. مانند قرار تامین خواسته، قرار تامین خواسته از اتباع بیگانه، قرار دستور موقت، قرار توقیف عملیات اجرایی، قرار تاخیر اجرای حکم در اعتراض ثالث.
4) قرار تحدیدی: مستندا به ماده 729 قانون آیین دادرسی مدنی 1318 و ماده 515 قانون آیین دادرسی مدنی 1379 در موردی که موضوع تعهد عملی است که انجام آن جزء بوسیله شخص متعهد ممکن نیست، دادگاه می‌تواند به درخواست متعهدله در حکم راجع به اصل دعوا یا پس از صدور حکم، مدت و مبلغی را معین نماید که اگر محکوم علیه مدلول حکم قطعی را در آن مدت اجرا نکند مبلغ مذکور را به ازای هر روز تاخیر به محکوم له بپردازد و یا در حکم قید شود که چنانچه ظرف دو ماه مبلغ حق کسب و پیشه و تجارت را تودیع نکرد حکم کان‌لم‌یکن تلقی گردد.[5]
انواع قرارهای اعدادی
قرار تحقیق محلی: در مواردی اصحاب دعوا، برای اثبات ادعای خود و یا دادگاه برای احراز موضوع، به اطلاعات اهل محل استناد می‌کند، برای مثال یکی از اصحاب دعوا مدعی این است که ساختمان موجود در ملکی را ساخته و یا در ملکی متصرف بوده و برای اثبات این ادعا به اطلاعات اشخاصی که در محل ساکن هستند استناد می‌کند. در این صورت دادگاه قرار تحقیق محلی صادرمی‌کند. قرار تحقیقی برای این صادر میشود که پرونده را آماده صدور رای قاطع نماید.
قرار معاینه محل: در مواردی،اصحاب دعوا،برای اثبات ادعا و یا دادگاه برای احراز موضوع لازم می‌‌‌‌‌دانند که وضعیت محل و همچنین مال منقولی که حمل آن به دادگاه ممکن نیست از نزدیک دیده شود، قرار معاینه محل صادر میشود.
قرار کارشناسی: تشخیص موضوع مورد اختلاف، در مواردی نیاز به جنبه‌ی فنی و تخصصی دارد، که مربوط به اشخاص دارای فن و تخصص مربوط می‌باشد در این صورت، دادگاه قرار کارشناسی صادر می‌کند.
قرار اتیان سوگند: در صورتی که برای اثبات ادعا، درخواست سوگند طرف مقابل شود دادگاه، در صورت پذیرفتن درخواست باید قرار اتیان سوگند صادر کند.
قرارهای دیگر اعدادی: مثل قرار تطبیق، قرار اناطه، قرار قرینه (تمهیدی) و ساده.[6]
انواع قرار نهایی (قرارهای قاطع دعوا )
قرار سقوط دعوا: قرار سقوط دعوا در مواردی صادر میشود که دعوا، پیش از صدور حکم، زایل شود. بنابراین، در تمام مواردی که حق اصلی زایل میشود، نظر به زوال دعوا، دادگاه باید قرار سقوط دعوا را صادر نماید، صرف نظر از این که زوال حق ارادی باشد و یا قهری باشد.
قرار رد دعوا: قرار رد دعوا از آرایی است که بیش از سایر قرارهای قاطع دعوا از دادگاهها صادر میشود. قانونگذار صدور قرار رد دعوا را در مواردی پیش‌بینی نمود که یکی از ایرادات مذکور در بندهای 3 تا 11 ماده 84 قانون جدید مطرح شده باشد.
قرار عدم استماع دعوا: در مواردی صادر میشود که دعوا با توجه به سایر مواد قانون جدید آیین دادرسی مدنی و یا سایر مقررات، غیر قابل استماع باشد. برای مثال در صورتی که شخصی راجع به مالکیت یا اصل حق ارتفاق و انتفاع ملکی اقامه ی دعوا کرده سپس، نسبت به دعوا تصرف عدوانی و ممانعت از حق نسبت به همان ملک اقامه ی دعوا نماید دادگاه باید بر اساس ماده 163 ق.ج نسبت به صدور قرار عدم استماع دعوا اقدام کند.
قرار ابطال دادخواست: قانونگذار در مواردی قرار ابطال دادخواست را به عنوان ضمانت اجرای اقداماتی قرار داده که خواهان باید معمول دارد.
قرار رد دادخواست: قانونگذار قرار رد دادخواست را در موارد زیادی پیش‌بینی نموده است. این موارد را به دو دسته کلی میتوان تقسیم نمود: مواردی که قرار رد دادخواست توسط دادگاه صادر میشود و مواردی که دفتر دادگاه به آن اقدام می‌‌‌‌‌نماید.[7]