مزارعه

كلمات كليدي : مزارعه، مزارع، عامل، تکالیف عامل، تکالیف مزارع

نویسنده : شعبانعلی جباری

مزارعه

مزارعه در لغت از ریشه (زرع) مصدر باب مفاعله به معنای با همدیگر کاشتن می‌باشد. در اصطلاح عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد که در آن زراعت نمایند و حاصل را تقسیم کنند.

مالک زمین را مُزارِع و کسی را که زراعت می‌کند، عامل می‌گویند.

در عقد مزارعه لازم نیست مزارع، مالک زمین باشد، بلکه طبق ماده 522 قانون مدنی کافی است که مالک منافع زمین باشد، یا این‌که به عنوان ولایت یا قیمومت و یا وکالت حق تصرف داشته باشد و کسانی که به نوعی دارای حق انتفاع مثل رقبی، سکنی و عمری از زمین هستند، ولی خود به دلایلی قادر به کشت و زرع زمین نیستند، می‌توانند به عقد مزارعه روی آورند و از بی‌مصرف ماندن زمین کشاورزی جلوگیری کنند.

مدت مزارعه:

در عقد مزارعه باید مدتی که زمین در اختیار عامل قرار می‌‌گیرد، معین شود. البته این مدت باید متناسب با کشت باشد؛ مثلاً اگر برای کشت گندم فقط شش ماه پائیز و زمستان را قرار دهند، در حالی‌که گندم در بهار می‌روید، چنین عقدی باطل است؛ زیرا که هدف طرفین از کشت گندم حاصل نمی‌شود.

زمین موضوع مزارعه:

زمین باید مستعد همان زراعتی باشد که در عقد معین شده است؛ مثلاً اگر زمین مستعد گندم‌کاری، جهت کشت برنج، مزارعه داده شود، این عقد باطل است. علاوه بر این زمین باید امکان آب‌رسانی داشته باشد هر چند که به اصلاح نیاز داشته باشد. هم‌چنین لازم است زمین از جهت مقدار معلوم باشد؛ مثلاً یک هکتار زمین کشاورزی، به مزارعه داده می‌شود.

سهم مزارع و عامل در عقد:

طبق ماده 519 قانون مدنی در عقد مزارعه، سهم هر یک از مزارع و عامل باید به نحو مشاعی مثل 4/1 یا 3/1 یا 2/1 معین شود، و اگر به نحو اشاعه نبود، مثلاً یک میلیون تومان مال مزارع باشد، احکام مزارعه، بر این عقد جاری نیست.

تعیین سهم با توجه به امکاناتی است که طرفین در عقد مزارعه به کار می‌برند.

تعیین نوع کشت:

در عقد مزارعه باید نوع زرع معین باشد؛ مثلاً گندم، مگر این‌که برحسب عرف محل، نوع زرع معلوم با این‌که برای مطلق کشت باشد، که در این صورت عامل در تعیین نوع کشت مختار است.

حقوق و تکالیف عامل:

1- برای عامل در مواردی حق فسخ قرار داده شده است؛ مثلاً در مورد عدم آگاهی او از این‌که زمین مورد مزارعه، نیاز به حفر چاه دارد یا این‌که در عقد مزارعه عامل مغبون واقع شود. یا قبل از تسلیم زمین مورد مزارعه شخص دیگری، زمین را غصب نماید. در این موارد قانون‌گذار در مواد 523 و 526 و 528 قانون مدنی، برای عامل حق فسخ قرار داده است.

2- عامل باید کشتی را انجام دهد که مورد توافق طرفین بوده است.

3- آن‌چه که از جانب مزارع به عامل داده می‌شود، در دست او امانت است و در صورت تعدی یا تفریط نسبت به خسارات احتمالی به زمین، ضامن است.

4- انجام اقدامات لازم برای کشت.

5- حفاظت و مراقبت از زراعت.

6- امکان این‌که عامل، اجیر بگیرد، یا با دیگری شریک شود، ولی برای انتقال معامله به دیگری، رضایت مزارع شرط است.

حقوق و تکالیف مزارع:

1- حق فسخ در مورد غبن و در موردی که عامل، عمل زرع را انجام ندهد یا در اثناء عمل آن را ترک کند. و امکان اجبار عامل هم نباشد.

2- تسلیم زمین به عامل

3- امکان انتقال مالکیت زمین به شخص دیگری یا به عامل.

موارد بطلان عقد مزارعه:

1- شرط تعلق تمام ثمرۀ مال به مزارع یا عامل که در این صورت طبق ماده 532 عقد باطل است.

2- تغییر زرع مقصود: که طبق ماده 537 قانون مدنی عقد باطل است.

موارد انفساخ:

1- خروج زمین از قابلیت انتفاع که طبق ماده 527 قانون مدنی عقد منفسخ می‌شود.

2- فوت عامل با شرط مباشرت وی در عقد که طبق ماده 529 قانون مدنی عقد منفسخ می‌شود.