كيفيت عبادت‏‏

كسى كه مي‌خواهد به عبادت و بندگى برخيزد، براى اين كه عبادتش از ارزش لازم برخوردار گردد، و به قبولى حضرت حق برسد، لازم است شرايط ظاهرى و باطنى عبادات را كه در كتاب‌هاى مهم روايتى مانند فروع كافى، من لايحضر، وسائل، جامع احاديث الشيعه، بحار، و حجه‌البيضاء به تفصيل بيان شده و از جمله آنها لقمه حلال و پاك، طهارت ظاهر و باطن، و اخلاص و خلوص است رعايت نمايد و حضرت حق را در همه موارد عبادت مراقب و مواظب خود ببيند، و در طول عبادت يك لحظه از حضرت او غافل نماند.

 رسول بزرگوار اسلام مي‌فرمايد:«اعبدالله كانك تراه فان كنت لاتراه فانه يراك:»  

 خدا را عبادت كن چنان كه او را مي‌بينى، پس اگر تو او را نمي‌بينى يقين داشته باش كه حضرت او تو را و ظاهر و پنهان عبادتت را مي‌بيند.

اخلاص در عمل حقيقى است كه عمل را در بالاترين مرتبه ارزش مي‌كشاند، و آن را به قبولى حضرت دوست مي‌رساند. پيامبراسلام از جبرئيل روايت مي‌كند كه حضرت حق فرمود: «الاخلاص سرّ من اسرارى، استودعته قلب من احببت من عبادى»

اخلاص رازى از رازهاى من است، آن را در قلب بنده‌اى از بندگانم كه او را دوست دارم مي‌گذارم. رسول خدا مي‌فرمايد:«اخلص قلبك، يكفيك القليل من العمل»

 نيت خود را درهر عبادتى خالص گردان، عمل اندك در كنار اخلاص تو را براى رسيدن به خشنودى حق و بهشت الهى كافى است.«ما اخلص عبدالله اربعين صباحا الاجرت ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه»

 بنده‌اى براى خدا چهل روز در همه عبادات و امورش اخلاص نمي‌ورزد مگر اين كه چشمه‌هاى حكمت از قلبش بر زبانش جارى مي‌شود.اميرالمومنين (ع) مي‌فرمايد: «طوبى لمن اخلص لله عمله و علمه وحبه و بغضه و اخذه و تركه و كلامه و صمة و فعله و قوله»

 خوشا به حال كسى كه عملش و علمش و دوستي‌اش و دشمني‌اش و گرفتنش و رهاكردنش و سخنش و سكوتش و كارش و گفتارش را براى خدا خالص نمايد. حضرت صادق (ع) مي‌فرمايد:«من قال لااله الاالله مخلصاً دخل الجنة و اخلاصه ان يحجزه لااله الاالله عما حرم الله:»

كسى كه «لااله الاالله» را براساس اخلاص بگويد وارد بهشت مي‌شود و اخلاصش به اين است كه «لااله الاالله» او را از آنچه خدا حرام كرده باز دارد. رسول خدا مي‌فرمايد:«السكينة زينة العبادة:»

آرامش و وقار زينت عبادت است.

 عبادات عام‌

بسيارى از امور پسنديده، و حالات مثبت، و كارهایى كه به سود مردم انجام مي‌گيرد در فرهنگ پاك حق عبادت شمرده شده و برآن پاداش و ثواب و اجر و مزد اخروى مترتب است. رسول حق، در اين زمينه مي‌فرمايد:«النظر الى العالم عبادة، والنظر الى الامام المقسط عبادة و النظر الى الوالدين برأفة عبادة، والنظر الى الاخ توده فى الله عزوجل عبادة:» «8»

 نگاه به عالم ربانى عبادت است، و نظر به پيشواى عادل عبادت است، و نگاه به پدر و مادر از روى مهربانى عبادت است و نظر به برادر دينى كه او را به خاطر خدا دوست دارى عبادت است. در روايتى وارد شده است:«العبودية خمسة اشياء: خلأ البطن، وقراءة القرآن، وقيام الليل، والتضرع عندالصبح، والبكاء من خشية الله:»

عبادت پنج چيز است،

 خالى بودن شكم از حرام و پرخورى، قرائت قرآن، بيدارى نيمه شب براى تهجد، ندبه و زارى هنگام صبح، و گريه از خشيت خدا.

از حضرت حق در حديث قدسى آمده:«المصلى يناجينى، والمنفق يقرضنى فى الغنى، و الصائم يتقرب الى:»

نمازگزار با من راز و نياز مي‌كند و روزه دار به من نزديك مي شود.«يا عبادى الصديقين تنعموا بعبادتى فى الدنيا فانكم بها تتنعمون فى الآخرة:»

 اى بندگان صديق من، به عبادت و بندگي‌ام در دنيا بهره ببريد تا به وسيله آن در آخرت به نعمت‌هاى ابدى ام متنعم گرديد.«يابن آدم اذكرنى بعدالعزاة ساعة و بعدالعصر ساعة اكفك مااهمكّ:»

 فرزند آدم مرا ساعتى پس از صبح و ساعتى بعد از عصر به يادآور تا آنچه تو را به اندوه و غم مي‌اندازد از تو برطرف كنم.«يابن عمران! هب لى من قلبك الخشوع و من بدنك الخضوع و من عينك الدموع ثم ادعنى فى ظلم الليل فانك تجدنى قربياً مجيباً:»

اى موسى از قلبت به پيشگاه من خشوع آور، و از بدنت فروتنى نشان ده، و از دو چشمت اشك بريز، سپس در تاريكيهاى شب مرا بخوان، يقيناً مرا نزديك و اجابت كننده خواهى يافت.رسول خدا فرمود:كسى كه سه روز از ماه رجب را روزه بگيرد خدا ميان او و آتش دوزخ خندقى قرار مي‌دهد، يا مانعى كه طول آن پانصد سال راه است و خدا هنگام افطارش مي‌گويد: «لقد وجب حقك على، و وجب لك محبتى و ولايتى، اشهدكم يا ملائكتى انى قد غفرت له ماتقدم من ذنبه و ماتأخر:»

حق پاداش و مزدت برمن واجب شد، و محبت و ولايتم نسبت به تو ضرورى گشت. ‌اى فرشتگان شاهد باشيد كه من گناهان گذشته و آينده‌اش را آمرزيده ام. امام صادق از پدرانش از رسول اسلام روايت مي‌كند:«العبادة سبعون جزء افضلها جزء طلب الحلال:»

 عبادت هفتاد جزء است برترين جزء آن طلب حلال است.حضرت سجاد (ع) مي‌فرمايد: «لاعبادة الابتفقه:»

عبادت جز به فهم حقايق نيست.حضرت حق شب معراج به رسول اسلام خطاب فرمود:«يا احمد هل تدرى متى يكون العبد عابداً قال لايارب قال: اذ اجتمع فيه سبع خصال: ورع، يحجزه عن المحارم، وصمت يكفه عما لايغنيه، و خوف يزداد كل يوم من بكائه، و حياء يستحيى منى فى الخلاء، و اكل مالابدمنه و يبغض الدنيا لبغضى لها و يحب الاخيارلحبى اياهم:»

 اى احمد آيا مي‌دانى چه زمانى عبد در عبادت و بندگى است؟ عرضه داشت يا رب نمي‌دانم حضرت حق فرمود: هنگامى كه هفت خصلت در او جمع شود: تقوائى كه او را از افتادن در محرمات باز دارد، و سكوتى كه او را از آنچه مورد نيازش نيست مانع گردد، و بيمى كه هر روز بر گريه‌اش در پيشگاه من بيفزايد، و حيائى كه در خلوت از من حيا نمايد، و خوردن حلالى كه از آن ناچار است، و دشمنى با مجموعه هوا و هوس‌ها كه از آن تعبير به دنياى مذموم مي‌شود به خاطر دشمنى و كينه‌اى كه من به آن دارم و دوست داشتن نيكان چون من آنان را دوست دارم.چنانچه بخواهم به آنچه در فرهنگ الهى تحت عنوان عبادت از آن ياد شده اشاره كنم مثنوى هفتادمن شود، آنچه ذكر شد نمونه‌اى از مسائلى بود كه از آنها به عنوان عبادت ياد شده است.

  برترين عبادات‌

از پاره‌اى از عبادات در فرهنگ سعادت بخش الهى تعبير به برترين عبادت شده است: از حضرت باقر (ع) روايت شده:«ان اشد العبادة الورع:»

يقيناً قوى ترين عبادت تقوا و پرهيزكارى است.از حضرت صادق (ع) نقل شده:«افضل العبادة ادمان التفكر فى الله و فى قدرته:»

برترين عبادت تداوم دادن انديشه در خدا و در قدرت اوست.از رسول اكرم رواياتى در اين زمينه نقل شده از جمله: «افضل العبادة الفقه:»

برترين عبادت فهم واقعيات است.«افضل العبادة قول لااله الاالله ولاحول ولاقوة الابالله و خيرالدعا الاستغفار:»

برترين عبادت گفتن «لااله الاالله ولاحول ولاقوة الابالله» است، و بهترين دعا درخواست آمرزش از خداست.از اميرالمؤمين (ع) در اين زمينه رواياتى نقل شده است از جمله: «افضل العبادة العفاف:»

برترين عبادت پارسائى و پاكدامنى است.«افضل العبادة غلبة العادة:»

 برترين عبادت پيروزى بر عادت ناپسند است.«افضل العبادة الزهادة:»برترين عبادت عدم دلبستگى به امور مادى و منقطع بودن از حرام است.«افضل العبادة الفكر:»برترين عبادت انديشه در حقايق است. «اعلى العبادة اخلاص العمل:»بالاترين عبادت اخلاص ورزيدن در عمل است.«غض الطرف عن محارم الله افضل العبادة:»از حضرت باقر (ع) در اين باب رواياتى نقل شده است از جمله:«ما عبدالله بشي‌ء افضل من عفة بطن و فرج:»

خدا به چيزى برتر از پاك نگاه داشتن شكم و شهوت از حرام عبادت نشده است. «افضل العبادة العلم بالله و التواضع له:»

برترين عبادت معرفت و شناخت خدا و فروتنى براى اوست. «والله ما عبدالله بشيئى افضل من الصمت و المشئى الى بيته:»

به خدا سوگند خدا به چيزى برتر از سكوت و رفتن به سوى خانه‌اش عبادت نشده است.پيامبر شب معراج از حضرت حق پرسيد؟ «يارب ايالاعمال افضل؟ فقال الله عزوجل: ليس شي‌ء عندى افضل من التوكل على و الرضى ما قسمت ...»

پروردگارا از ميان اعمال كدامشان برتر است؟ خداى عزوجل فرمود: چيزى نزد من برتر از توكل و اعتماد برمن، و خشنودى به چيزى كه از حلال ميان بندگانم تقسيم كرده ام نيست. در روايت بسيار مهمى نقل شده كه زنى به نام ام انس به محضر پيامبراسلام (ص) گفت: اى رسول خدا مرا موعظه و وصيت كنيد، حضرت فرمود:«اهجرى المعاصى فانها افضل الهجرة، وحافظى على الفرائض فانها افضل الجهاد، و اكثرى من ذكرالله فانك لاتأتين الله عزوجل بشي‌ء غداً احب الى الله من كثرة ذكره:»

از همه گناهان دورى كن كه دورى از گناهان برترين هجرت است، و بر واجبات محافظت نما زيرا محافظت بر واجبات برترين جهاد است، و بسيار به ياد خدا باش، زيرا فرداى قيامت چيزى نزد خدا محبوب‌تر از بسيارى ياد خدا نیست.