معاد در نهج البلاغه

نویسنده: حمزه کریم‌خانی
یکی از برنامه‌های مهمی که تمامی پیامبران الهی پس از خداپرستی، مردم را به آن توجه می‌دادند، اعتقاد به معاد بوده است؛ زیرا در سایه اعتقاد به معاد است که هدف از آفرینش تحقق می‌یابد و اعمال و رفتار انسان ارزش و معنا پیدا می‌کند.

ویژگی‌های روز قیامت
روز قیامت، یکی از روزهای بسیار مهم و حساسی است که هر انسانی در پیش رو دارد. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام درباره این مسئله می‌فرماید: «ای بندگان خدا! شما را به پرهیزکاری سفارش می‌کنم که عامل کنترل و مایه استواری شماست. پس به رشته‌های تقوا چنگ زنید و به حقیقت‌های آن پناه آورید تا شما را به سر منزل آرامش، جایگاه‌های وسیع، پناهگاه‌های محکم و منزلگاه‌های پر عزت برساند، در روزی که چشم‌ها خیره می‌شود و همه جا در نظر انسان تاریک است و گله‌های شترومال و اموال فراوان فراموش می‌گردد؛ زیرا به هنگام قیامت، به گونه‌ای، در صور اسرافیل می‌دمند که قلب‌ها از کار می‌افتد، زبان‌ها باز می‌ایستد، کوه‌های بلند و سنگ‌های محکم فرو می‌ریزد و قسمت‌های سخت آن، نرم چون سرابی می‌ماند، کوهستان‌ها با زمین هموار می‌گردد چنان که نه پستی و نه بلندی موجود است. پس در آن هنگام نه شفاعت‌کننده‌ای است که شفاعت کند و نه دوستی که نفع رساند و نه پوزش خواستن سودی دارد».
قیامت، دادگاه الهی
قیامت روزی است که انسان در دادگاه عدل الهی باید پاسخگوی همه اعمال و رفتار خویش باشد. در این دادگاه، عذرهای بیهوده، دروغگویی و ادعاهای باطل ناممکن است؛ زیرا هر کس حقیقت اعمال خویش را مستقیما مشاهده می‌کند و شاهدان که عبارتند از خدا، پیامبر، مؤمنان و نیز اعضا وجوارح او، جملگی بر اعمال او شهادت می‌دهند و راهی برای فرار از کرده خویش نخواهد داشت. امیر مؤمنان می‌فرماید: «آن گاه که زمین سخت بلرزد و نشانه‌های هولناک قیامت تحقق پذیرد و پیروان هر دینی به آن ملحق شوند و هر پرستش‌کننده به معبود خود و هر اطاعت کننده‌ای به فرمانده خود رسد، نه چشمی برخلاف عدالت گشوده و نه قدمی بر خلاف حق آهسته بر زمین نهاده می‌شود. در آن‌روز چه دلیل‌هایی که باطل می‌گردد و عذرهایی که پذیرفته نمی‌شود. پس در جست‌وجوی عذری باش که پذیرفته شود و دلیلی بجوی که استوار باشد. ازدنیای فانی برای آخرت جاویدان توشه بردار و برای سفر آخرت وسایل لازم را آماده کن».
حسابرسی انسان‌ها در قیامت
یکی از برنامه‌های مهمی که تمامی پیامبران الهی پس از خداپرستی، مردم را به آن توجه می‌دادند، اعتقاد به معاد بوده است؛ زیرا در سایه اعتقاد به معاد است که هدف از آفرینش تحقق می‌یابد و اعمال و رفتار انسان ارزش و معنا پیدا می‌کند. از این رو ما مسلمانان معتقدیم که خداوند باری تعالی در روز قیامت، همه انسان‌ها را دوباره زنده خواهد کرد تا در پیشگاه او، به حساب اعمال و رفتارشان رسیدگی شود. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در باره این روز می‌فرماید: «قیامت روزی است که خداوند همه انسان‌های گذشته و آینده را برای رسیدگی دقیق حساب و رسیدن به پاداش اعمال، گرد آورد. پس همه فروتنانه به پاخیزند، در حالی که عرق از سر و رویشان وکنار دهانشان جاری است و زمین زیر پایشان لرزان است. نیکوحال‌ترین آنان کسی است که جای گذاشتن دو پایش را پیدا کند یا جایی برای آسوده ماندن بیابد».
ضرورت توجه به معاد
سراسر زندگی دنیا، تنها گذرگاهی است برای رسیدن به مقصد نهایی. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در نامه‌ای به فرزندش امام مجتبی علیه‌السلام باتوجه دادن به این مطلب می‌فرماید: «پسرم! من تو را از دنیا و تحولات گوناگون و نابودی و دست به دست گردیدنش آگاه کردم و از آخرت و آنچه برای انسان‌ها در آن‌جا فراهم است، اطلاع دادم و برای هر دو مثال‌ها زدم، تا پندپذیری و راه و رسم زندگی بیاموزی. همانا داستان آن کس که دنیا را آزمود، چونان مسافرانی است که در سرمنزلی بی‌آب و علف و دشوار زندگی می‌کنند و قصد کوچ به سرزمینی دارند که در آنجا آسایش و رفاه فراهم است. پس مشکلات راه را تحمل می‌کنند و جدایی دوستان و سختی سفر و ناگواری غذا را با جان و دل می‌پذیرند تا به جایگاه وسیع و منزلگاه امن و با آرامش قدم بگذارند. آن‌ها از سختی‌های طول سفر احساس ناراحتی ندارند و هزینه‌های مصرف شده را غرامت نمی‌شمارند و هیچ چیز برای آنان، دوست داشتنی نیست، جز آنکه به منزل امن و محل آرامش برسند».
خلقت دوباره انسان‌ها
یکی از ادعاهایی که منکران معاد بیان می‌کردند، این بود که آفرینش دوباره انسان‌ها ناممکن است؛ لیکن قرآن مجید در پاسخ آنها می‌فرمود که آیا خلقت دوباره انسان‌ها، از آفرینش نخستین آنها دشوارتر است. آری، خداوند متعال با قدرت خویش، انسان‌ها را بار دیگر خواهد آفرید تا با حسابرسی اعمالشان، زندگی همراه با نعمت و رحمت، یانقمت وعذاب برای ایشان شروع شود. در فرمایشی از امیرمؤمنان آمده است: «تا آن زمان که پرونده این جهان بسته شود و خواست الهی فرا رسد و آخر آفریدگان به آغاز آن بپیوندد و فرمان خدا در آفرینش دوباره در رسد، آن‌گاه آسمان را به حرکت آورد و از هم بشکافد و زمین را به شدت بلرزاند و تکان سخت دهد که کوه‌ها از جا کنده شده و در برابر هیبت و جلال پروردگاری بر یکدیگر کوبیده و متلاشی شده و با خاک یکسان گردد. سپس هر کس را که در زمین به خاک سپرده شده، درآورد و پس از فرسودگی تازه‌شان گرداند و پس از پراکنده شدن، همه را گرد آورد. سپس برای حسابرسی و روشن شدن اعمال از هم جدا سازد».
ضرورت یاد قیامت و عذاب الهی
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در سخنانی راجع به شدت عذاب الهی و آتش دوزخ چنین می‌فرماید: «مردم! شما چونان مسافران در راهید که در این دنیا فرمان کوچ داده شدید. دنیا خانه اصلی شما نیست. پس به جمع‌آوری زاد و توشه بپردازید. آگاه باشیداین پوست نازک تن، طاقت آتش دوزخ را ندارد. پس به خود رحم کنید. شما مصیبت‌های دنیا را آزمودید، آیا ناراحتی آدمی را بر اثر خاری که در بدنش فرورفته یا ریگ‌های داغ بیابان او را رنج داده دیده‌اید؟ پس چگونه می‌شود تحمل کرد که در میان دو طبقه آتش، در کنار سنگ‌های گداخته، هم‌نشین شیطان باشید؟ آیا می‌دانید وقتی مالک دوزخ بر آتش غضب کند، شعله‌ها بر روی هم می‌غلتند و یکدیگر را می‌کوبند و آن گاه که بر آتش بانگ زند، میان درهای جهنم به هر طرف زبانه می‌کشد».
انسان‌ها در پیشگاه الهی
در خطبه‌ای از نهج البلاغه امیرمؤمنان علی علیه‌السلام درباره زنده شدن انسان‌ها در روز قیامت و حاضر شدن آنها در محضر الهی برای پاسخگویی اعمالشان چنین آمده است: «... تا آنجا که امور زندگانی پیاپی بگذرد و روزگاران سپری شود و رستاخیز برپا گردد. در آن زمان، انسان‌ها را از شکاف گورها و لانه‌های پرندگان و خانه درندگان و میدان‌های جنگ بیرون می‌آورند و آنها با شتاب به سوی پروردگار می‌روند و به صورت دسته‌هایی خاموش و صف‌های آرام و ایستاده حاضر می‌شوند.چشم بیننده خدا آنها را می‌نگرد و صدای فرشتگان به گوش می‌رسد. در آن هنگام، انسان لباس نیاز و فروتنی می‌پوشد و می‌بیند که درهای حیله و فریب بسته شده و آرزوها قطع گردیده است. دل‌ها آرام و صداها آهسته است و عرق از گونه‌ها چنان جاری است که امکان حرف زدن نیست. اضطراب و وحشت همه را فرا گرفته، بانگی رعدآسا و گوش‌خراش، همه را لرزانده، به سوی پیشگاه عدالت برای دریافت کیفر و پاداش می‌کشاند».
توصیف بهشت و جهنم
در سخنانی از امام علی علیه‌السلام در توصیف بهشت و جهنم چنین آمده است: «خداوند، فرمانبرداران و اهل طاعت را در جوار رحمت خویش جای دهد و در بهشت جاویدان قرار دهد؛ خانه‌ای که مسکن گزیدگان آن هرگز کوچ نکنند وحالات زندگی آنان تغییر نپذیرد. در آنجا دچار ترس و وحشت نشوند و بیماری‌ها در ایشان نفوذ نخواهد کرد. خطراتی دامنگیرشان نمی‌شود و سفری در پیش ندارند تا از منزل به منزل دیگر کوچ کنند. اما گنهکاران را در بدترین منزلگاه درآورد و دست و پای آنها را با غل و زنجیر به گردنشان درآویزد؛ چنان که سرهایشان به پاها نزدیک گردد. جامه‌های آتشین بر بدنشان پوشاند و در عذابی که حرارت آتش آن بسیار شدید و صدای شعله‌ها هراس‌انگیز است، قرار دهد؛ جایگاهی که هرگز از آن خارج نگردد و برای اسیران آن غرامتی نپذیرند».
برای غیر دنیا آفریده شده‌اید
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در خطبه‌ای مردم را به موقتی بودن زندگی دنیا توجه داده است و می‌فرماید: «ای مردم! دنیا سرای گذر و آخرت خانه جاویدان است. پس از گذرگاه خویش برای سر منزل جاودانه توشه برگیرید و پرده‌های خود را در نزد کسی که بر اسرار شما آگاه است، پاره نکنید. پیش از آنکه بدن‌های شما از دنیا خارج گردد، دل‌هایتان را خارج کنید. شما را در دنیا آزموده‌اند و برای غیر دنیا آفریده‌اند. کسی که بمیرد، مردم می‌گویند: چه باقی گذاشت، اما فرشتگان می‌گویند: چه پیش فرستاد؟ خدا پدرانتان را بیامرزد، مقداری از ثروت خود را جلوتر بفرستید تا در نزد خدا باقی ماند و همه را برای وارثان مگذارید که پاسخگویی آن بر شما واجب است».
فراهم نمودن زاد و توشه
در فرمایشی از امیرمؤمنان علی علیه‌السلام خطاب به فرزند گرامی‌شان امام مجتبی علیه‌السلام درباره ضرورت توجه به منازل مختلفی که پس از مرگ در پیش روی انسان است و نیز تلاش و کوشش در راه فراهم آوردن زاد و توشه برای این مسافرت بسیار مهم چنین آمده است: «بدان! راهی پر مشقت و بس طولانی در پیش روی داری و در این راه، بدون تلاش بایسته و فراوان و زاد و توشه و سبک کردن بار گناه، موفق نخواهی بود. بیش از تحمل خود بار مسئولیت بر دوش منه که سنگینی آن برای تو عذاب‌آور است. اگر مستمندی را دیدی که توشه‌ات را تا قیامت می‌برد و فردا که به آن نیاز داری به تو باز می‌گرداند، کمک او را غنیمت بشمار و زاد و توشه را بر دوش او بگذار و اگر قدرت مالی داری، بیشتر انفاق کن و همراه او بفرست؛ زیرا ممکن است روزی در رستاخیز در جست‌وجوی چنین فردی باشی و او را نیابی. به هنگام بی‌نیازی، اگر کسی از تو وام خواهد، غنیمت بشمار تا در روز سختی و تنگدستی به تو باز گرداند. بدان که در پیش روی تو، گردنه‌هایی وجود دارد که در آن، حال سبکباران به مراتب بهتر از سنگین‌باران است».
ناگهانی بودن مرگ
یکی از ویژگی‌های مهم مرگ، ناگهانی بودن آن است. هیچ کس نمی‌داند چه روز و چه ساعتی اجل او فرا می‌رسد و از این دنیا رخت بر می‌بندد. چه بسیار افرادی که در کمال سلامت روز را شروع کردند و تا غروب آن روز اجلشان فرا رسید، در حالی که هیچ کس احتمال چنین اتفاقی را نمی‌داد. از این رو انسان باید همیشه آمادگی لازم را برای مسافرت آخرت داشته باشد. در فرمایشی از امیرمؤمنان علیه‌السلام آمده است: «چه بسیار کسانی که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسیدند و چه بسیار کسانی که در آغاز شب بر اوحسد می‌بردند و در پایان شب عزاداران به سوگش نشستند».
گویی زندگی دنیا، یک روز بود
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام درباره زودگذر بودن عمر هشدار داده، می‌فرماید: «ای بندگان! خدا را خدا را، پرواکنید که دنیا با قانونمندی خاصی می‌گذرد. شما با قیامت به رشته‌ای اتصال دارید؛ گویا نشانه‌های قیامت آشکار می‌شود و شما را در راه خود متوقف کرده با زلزله‌هایش سر رسیده است و سنگینی بار آن را بر دوش شما نهاده، رشته پیوند مردم با دنیا را قطع کرده و همه را از آغوش گرم دنیا خارج ساخته است. گویی یک روز بود و گذشت یا ماهی بود و سپری شد. تازه‌های دنیا کهنه شد و فربه‌هایش لاغر گردیدند. سپس به سوی جایگاهی تنگ، در میان مشکلاتی بزرگ و آتشی پر شراره می‌روند که صدای زبانه‌هایش وحشت‌زا، شعله‌هایش بلند و غرشش پرهیجان و گدازنده است. ... در آن میان، پرهیزکاران از کیفر و عذاب در امانند و از سرزنش‌ها آسوده و از آتش به دور و در خانه‌های امن الهی، از جایگاه خود خشنودند».
عبرت از گذشتگان
مطالعه و تأمّل در زندگی گذشتگان، همواره در بردارنده نکات آموزنده اخلاقی و تربیتی است. مشاهده می‌کنیم آنها که همواره بر شوکت، قدرت و ثروت خویش مغرور بودند و دست به هر ستمی می‌زدند، اکنون در گوشه‌ای از این زمین پهناور زیر انبوهی از خاک رها شده‌اند و روحشان در عالم برزخ پاسخگوی رفتار و اعمالشان است. امام علی علیه‌السلام دراین باره می‌فرمایند: «همانا گذشتگان را دیدی که ثروت‌ها اندوختند و از فقر و بیچارگی وحشت داشتند و با آرزوهای طولانی فکر می‌کردند در امانند و مرگ را دور می‌پنداشتند، دیدی چگونه مرگ بر سرشان فرود آمد و آنان را از وطنشان بیرون راند؟... آیا ندیدید آنان را که آرزوهای دور و دراز داشتند و کاخ‌های استوار می‌ساختند و مال‌های فراوان می‌اندوختند، چگونه خانه‌هایشان گورستان شد واموال جمع‌آوری شده‌شان تباه و پراکنده و از آنِ وارثان گردید و زنان آنها با دیگران ازدواج کردند؟ آنها نه می‌توانند چیزی به نیکی‌هاشان بیفزایند ونه از گناه توبه کنند».
آمادگی برای سفر آخرت
هر انسان عاقلی که سفری در پیش داشته باشد، از مدت‌ها قبل آمادگی‌های لازم و نیز زاد و توشه این سفر را فراهم می‌آورد تا بتواند در کمال موفقیت و سلامت این سفر را پشت سر بگذارد. حال این سؤال مهم مطرح می‌شود که آیا شایسته نیست انسان برای مهم‌ترین و حساس‌ترین سفری که در زندگی پیش روی خود دارد، زاد و توشه‌ای نیکو و شایسته فراهم آورد. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در سخنانی می‌فرماید: «وابستگی به دنیا را کم کنید و با زاد و توشه نیکو به سوی آخرت باز گردید که پیشاپیش شما گردنه‌ای سخت و دشوار و منزلگاه‌هایی ترسناک وجود دارد که باید در آن جاها فرود آیید و توقف کنید. آگاه باشید که فاصله نگاه‌های مرگ بر شما کوتاه است و گویا هم اکنون چنگال‌هایش را در جان شما فرو می‌بَرَد. کارهای دشوار دنیا، مرگ را از یادتان برده و بلاهای طاقت‌فرسا، آن را از شما پنهان داشته است. پس پیوندهای خود را با دنیا قطع کنید و از پرهیزکاری کمک بگیرید».
از دگرگونی روزگار عبرت بگیرید
گذشت زمان و گذر عمر، به انسان‌ها هشدار می‌دهد که خویشتن را برای مسافرت آخرت و کوچ کردن از این سرای فانی آماده سازند؛ زیرا عالم قبر و برزخ و پس از آن قیامت، منزلگاه‌های بسیار حساس و مهمی است که بدون آمادگی برای انسان‌ها بسیار سخت و وحشتناک خواهد بود. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در سخنانی راجع به این مسئله می‌فرماید: «فردا به امروز نزدیک است. امروز با آنچه در آن است می‌گذرد و فردا می‌آید و بدان می‌رسد؛ گویی هر یک از شما در دل زمین به خانه مخصوص خود رسیده و در گودالی که کنده‌اند، آرمیده‌اید. وه که چه خانه تنهایی و چه منزل وحشتناکی و چه سیه‌چال غربتی! گویی هم‌اکنون بر صور اسرافیل دمیده‌اند و قیامت فرا رسیده و برای قضاوت و حسابرسی قیامت بیرون شده‌اید. پندارهای باطل دور گردیده، بهانه‌ها از میان برخاسته و حقیقت‌ها برای شما آشکار شده و شما را به آنجا که لازم بود کشانده‌اند. اگر چنین است، از عبرت‌ها پند گیرید و از دگرگونی روزگار عبرت پذیرید و از هشدار دهندگان بهره‌مند گردید.»
توصیف مرگ
اگر انسان اندکی به واقعیت مرگ بیندیشد و باور کند که دیر یا زود از این سرای فانی کوچ خواهد کرد، دیگر تحت تأثیرخواهش‌های نفسانی خویش قرار نخواهد گرفت و هرگز به لذت‌های فانی و زودگذر دنیا دل خوش نخواهد شد؛ بلکه همواره با اعمال نیک به فراهم آوردن زاد و توشه برای سفر آخرت همت خواهد گمارد. امیرمؤمنان در سخنانی، این گونه به توصیف «مرگ» پرداخت است: «مرگ، نابود کننده لذت‌ها و خواهش‌های نفسانی و دور کننده اهداف شماست. مرگ، دیدار کننده‌ای دوست نداشتنی، هماوردی شکست‌ناپذیر و کینه‌توزی است که بازخواست نمی‌شود. دام‌های خود را هم‌اکنون بر دست و پای شما آویخته و سختی‌هایش شما را فرا گرفته و تیرهای خود را به سوی شما پرتاب کرده است. قهرش بزرگ، دشمنی‌اش پیاپی و تیرش خطاناپذیر است. چه زود است که سایه مرگ، شدت دردهای آن، تیرگی‌های لحظه جان کندن، بیهوشی سکرات مرگ، ناراحتی و خارج شدن روح از بدن، تاریکی چشم پوشیدن از دنیا و تلخی خاطره‌ها شما را فرا گیرد».
مرگ از شما غفلت نمی‌کند
انسان چه بخواهد و چه نخواهد، مرگ و اجلش فرا خواهد رسید و هرگز برای همیشه در این دنیا زندگی نخواهد کرد. حتی انبیای الهی که بهترین بندگان خدا بودند، پس از چند سال زندگی در این دنیا، از این جهان رخت بربستند.
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: «مردم! شما را به یادآوری مرگ سفارش می‌کنم. از مرگ کمتر غفلت کنید. چگونه آن را فراموش می‌کنید، در حالی که شما را فراموش نمی‌کند؟ چگونه طمع می‌ورزید، در حالی که به شما مهلت نمی‌دهد؟ مرگ گذشتگان برای عبرت شما کافی است. آنها را به گورشان بردند، بی‌آنکه بر مرکبی سوار باشند. ایشان را در قبر فرود آوردند، بی‌آنکه خود فرود آیند. چنان از یاد رفتند، گویی از آباد کنندگان دنیا نبودند و آخرت همواره خانه‌شان بود. ... از چیزهایی که با آنها مشغول بودند جدا شدند و آنجا را که سرانجامشان بود، ضایع کردند. اکنون نه قدرت دارند از اعمال زشت خود دوری کنند و نه می‌توانند عمل نیکی بر نیکی‌های خود بیفزایند».
ضرورت یاد مرگ
به یاد مرگ بودن، یکی از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار در رشد و تکامل اخلاقی آدمی است؛ زیرا انسانی که همواره به یاد مرگ باشد، ظواهر فریبنده دنیا او را از مسیرحق و حقیقت منحرف نمی‌سازد. از این رو امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در نامه‌ای به فرزند برومندش امام حسن علیه‌السلام می‌نویسد: «پسرم! بدان تو برای آخرت آفریده شدی نه دنیا. برای رفتن از دنیا، نه پایدار ماندن درآن. برای مرگ، نه زندگی جاودانه در دنیا که هر لحظه ممکن است از دنیا کوچ کنی و به آخرت در آیی. تو شکار مرگی که فرارکننده آن نجاتی ندارد. هر که را بجوید به او می‌رسد و سرانجام او را می‌گیرد. از مرگ بترس. نکند زمانی سراغ تو را گیرد که در حال گناه یا در انتظار توبه کردن باشی و مرگ مهلت ندهد و بین تو و توبه فاصله اندازد که دراین حال خود را تباه کرده‌ای.
پسرم! فراوان به یادمرگ باش و به یاد آنچه به سوی آن می‌روی و پس از مرگ در آن قرار می‌گیری تا هنگام ملاقات با مرگ، از هر نظر آماده باشی. نیروی خود را افزون کن و کمر همت را بسته نگهدار که ناگهان نیاید و مغلوبت نسازد».
تاریکی و وحشت قبر
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در سخنانی راجع به قبر و دشواری‌های آن چنین می‌فرماید: او را در سرزمین مردگان می‌گذارند و در تنگنای قبر تنها خواهد ماند. حشرات درون زمین، پوستش را می‌شکافند و خشت و خاک گور بدن او را می‌پوساند. تند بادهای سخت آثار او را نابود می‌کند و گذشت شب و روز، نشانه‌های او را از میان برمی‌دارد. بدن پس از آن همه طراوت متلاشی می‌گردد و استخوان‌ها بعد از آن همه سختی و مقاومت پوسیده می‌شود و روح درگرو سنگینی بار گناهان است. آنجاست که به اسرار پنهان یقین می‌کند، اما نه بر اعمال نیکش چیزی اضافه می‌شود و نه می‌تواند از اعمال زشت توبه کند».
پیام مردگان
زیارت قبرمؤمنان، یکی از اعمال مستحبی است که در روایات اسلامی بسیار بر آن تأکید شده است؛ زیرا این زیارت، نه تنها برای انسان زیارت کننده پاداش به همراه دارد، بلکه یادآوری و تذکری برای اوست تا برای لحظاتی در احوالات آنان بیندیشد و عبرت بگیرد. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام درسخنانی در این باره می‌فرماید: «حال اگر چه آثارشان نابود و اخبارشان فراموش شده، اما چشم‌های عبرت بین آنها را می‌نگرد و گوش جان اخبارشان را می‌شنود که با زبان دیگری با ما حرف می‌زنند و می‌گویند: چهره‌های زیبا، پژمرده و بدن‌های ناز پرورده، پوسیده شد. بر اندام خود لباس کهنگی پوشانده‌ایم و تنگی قبرما را در فشار گرفته، وحشت و ترس را از یکدیگر به ارث برده‌ایم و خانه‌های خاموش قبر بر ما فرو ریخته و زیبایی‌های اندام ما را نابود و نشانه‌های چهره‌های ما را دگرگون کرده است. اقامت ما در این خانه‌های وحشت‌زا طولانی است؛ نه از مشکلات رهایی می‌یابیم ونه از تنگی قبر گشایشی فراهم می‌شود».
منبع : ماهنامه گلبرگ-شماره 66

نظر شما

اطلاعات شما(اختیاری)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

دختر در آینه تعامل با پدر

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

پر بازدیدترین ها

نسبت های چهارگانه (نسب اربع)

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

رساله حقوق امام سجاد(ع)

سایت های پژوهشکده باقرالعلوم

پر بازدیدترین ها