سیره سیاسى علوى و نیازهاى جامعه امروز

سیدمرتضى مفیدنژاد -کارشناس ارشد علوم سیاسی
مقدمه:
شناخت تاریخ اسلام در زمینه‌هاى گوناگون از جمله سیاسى و اجتماعى داراى اهمیت فوق‌العاده‌اى است و مسلمانان نمى‌توانند از وقایع و پدیده‌هایى که نقاط عطفى در تاریخ بوده‌اند بدون تحقیق و تفحص بگذرند. درک صحیح این رویدادها و مطالعه دقیق وعمیق آنها مى‌تواند راهگشاى جوامع اسلامى در برخورد با مسائل و معضلات باشد و همچنین به ایجاد الگوهاى مناسب و مطابق در سطح روابط سیاسی، اجتماعى و... کمک شایان نماید. اصولا بستر تاریخ پر از حوادثى است که بدون شک شناخت آن براى آیندگان پراهمیت مى‌باشد، جامعه‌اى که نتواند از تاریخ گذشته و سوابق فرهنگ و تمدن خود درس بگیرد نمى‌تواند راه پیشرفت و کمال را در میان پیچیدگى‌هاى گوناگون به راحتى طى نماید و طبیعتا این جامعه از پویایى قابل‌توجه مى‌افتد. در این راستا بررسى ژرف رویدادهاى گذشته سبب تحلیل صحیح از تاریخ و تطبیق سنجیده وضع موجود با تحولات و واقعیت‌هاى تاریخى و همچنین پیش‌بینى آینده مى‌شود.
یکى از نگرش‌ها نسبت به تاریخ، تجزیه و تحلیل حوادثى است که سرنوشت جوامع و یا به عبارت دیگر بشریت به آن بستگى دارد. و باید حقایق را از زوایاى کور تاریخ و از درون واقعیت‌ها استنتاج کرد. به هرحال موضوع این نوشتار نگاهى به سیره سیاسى امیرالمومنین علی(ع) و اهمیت آن است. البته سیاستى که اینجا مدنظر قرار مى‌گیرد همان اصول و شیوه‌هاى عملى امام در اداره جامعه است که همگى برخاسته از متن معارف و آیات الهى است. در واقع هدف فرزند ابوطالب در سیاست، حکومت و اداره جامعه چیزى فراتر از دستیابى به قدرت سیاسى است و او با پایبندى عمیق به اصول و ارزش‌هاى اخلاقى تنها به اجراى صحیح و پایدار تعلیمات و دستورات اسلام مى‌اندیشد. در همین راستا نگاهى گذرا به بهترین مولفه‌هاى این اندیشه نورانى خواهیم داشت که به نوعى پاسخگوى بسیارى از مشکلات و نیازهاى جامعه امروز است.
الف)‌اتخاذ مواضع برحق و مقتدرانه در شرایط گوناگون
حفظ نظم سیاسى مکتب نوپاى اسلامى و جدا نشدن از آن یکى از آرمان‌هاى فوق‌العاده مهم امیرمومنان محسوب مى‌شود. علی(ع) به جهت بیم از هم گسیخته شدن مقوله مذکور حاضر شد بیست و پنج سال سکوت اختیار کند و استخوان در گلو فرو برد و خار در چشم اما جداى از صاحبان قدرت و مقام و منصب به وظیفه خود در خصوص حفظ کیان دین عمل نماید. پس از سال‌هاى تلخ سکوت، ستمدیدگان و محرومان برخلاف وضع موجود در آن جامعه قیام کردند و به سراغ او آمدند. این گزینش طبعا با توجه به اصول حکومتى على‌بن ابى طالب برخلاف مصالح و منافع ظالمان و سرمایه‌دارانى بود که منافع خود را در جهل و نادانى مردم مى‌دیدند، لذا در راه وى توطئه‌ها ایجاد کردند و جمل و صفین را آفریدند و پس از آن معرکه نهروان را ایجاد نمودند. بنابراین طیف مخالفان او بسیار گسترده بود ولى فرزند ابوطالب با یک سیره سیاسى بى‌نظیر مواضع متفاوت و همه‌جانبه‌اى در مقابل آنها اتخاذ مى‌کند. از یک طرف تنوع و پیچیدگى شرایط سیاسى جامعه اسلامى پس ازپیامبر(ص) با شرایط یک جامعه انقلابى در حدشکل‌گیرى با روندهاى پس از دوران انقلاب شباهت بسیار دارد و از طرف دیگر خلافت على ابن ابیطالب به‌عنوان رهبر نظام اسلامى تنها موردى در طول تاریخ است که امام معصوم در راس حکومت قرار گرفته و با حوادث سیاسى متعدد و پیچیده‌اى که نمونه‌هاى آن در همه جوامع اتفاق مى‌افتد مواجه بوده است. مطالعه مواضع سیاسى علی(ع)در مقاطع مختلف مى‌تواند رهگشاى پژوهش‌هاى پژوهندگان جهت دستیابى به ریشه جریانات سیاسى اسلام و کاربرد آن به‌عنوان الگوهاى مطمئن براى پیروان او و بلکه همه بشریت در رویدادهاى سیاسی، اجتماعى باشد.
ب) احیاى سیره نبوى و اصلاح همه‌جانبه
امام رسالت اصلى خود را اصلاح اوضاع جامعه مى‌دانست. دلیل این امر آن بود که او فردى پایبند به دین و سنت بود. افزون بر آن باید توجه داشت که امام اساسا توسط کسانى بر سر کار آورده شده بود که خلیفه پیشین را به دلیل فساد به قتل رسانده بودند و امید آن داشتند که خلیفه جدید به اصلاح خرابى‌ها بپردازد. تناسب هدف این گروه با شخصیت امام، یکى از دلایل اصلى رویکرد آنها به امام بود. سیاست‌ خلفاى پیشین توسعه فتوحات بود. این کار، هم اسلام را گسترش مى‌داد و طبعا امتیاز مثبتى براى خلفا بود و هم جیب مردم را انباشته از درهم و دینار مى‌کرد. اکنون امام باید خرابى‌هاى این دوران را جبران کند. این کارى دشوار بوده و امام را رودررو با بسیارى از اشراف و متنفذان مى‌کرد. اما ایشان با قاطعیت به مسیر خود ادامه مى‌دهد و به هیچ روى از موضع‌اش کوتاه نمى‌آید. بدین ترتیب مشى اصلاحى حضرت با تاکید بر سیره نبوى در دو بخش آغاز مى‌شود. بخش اول از طریق زبان و اقدامات فرهنگى و اجتماعى آرام است و بخش دوم از طریق جنگ، آن هم با کسانى که حاضر به رعایت حقوق حاکم مشروع جامعه نشده و سر به عصیان دینى برداشته بودند. به‌طور مثال یکى ازمشکلات اخلاقى جامعه که امام را سخت به خود مشغول کرده بود، دنیا گرایی، رفاه طلبى و فزون‌خواهى اعراب فاتح بود. این امر سخت آنان را از خود بیخود کرده بود. جنگ جمل محصول این داستان بود که امام حاضر نشد به طلحه و زبیر سهم بیشترى از بیت‌المال بپردازد.
نکته مهم در این مقوله توجه امام به اصلاح هرچه مقتدرانه فساد سیاسى و اجتماعى در جامعه در راستاى دستیابى به اهدافشان مى‌باشد که در واقع به‌عنوان مقدمه و پیش‌زمینه اصلى مطرح مى‌شود.
ج) عدالت
دین اسلام و تعلیمات مقدس آن اولین تاثیرى که گذاشت روى اندیشه‌ها و تفکرات گروندگان آن بود. نه تنها تعلیمات جدیدى در زمینه انسان و اجتماع آورد بلکه طرز تفکر و نحوه اندیشیدن‌ها را عوض کرد. اهمیت این قسمت کمتر از اهمیت قسمت اول نیست. اسلام که طرز تفکر ها را متحول کرد بدین معنى است که ارزش‌ها را بالا و پایین آورد، ارزش‌هایى که در حد صفر بود (مانند تقوا) در درجه اعلى قرار داد و بهاى فوق‌العاده سنگین براى آنها تعیین نمود و ارزش‌هاى پایین و دون از قبیل خون و نژاد و غیر آن را به سرحد صفر رساند. عدالت یکى از مسائلى است که به وسیله اسلام حیات و زندگى را از سر گرفت و ارزش فوق‌العاده یافت. اسلام به عدالت تنها توصیه نکرد و یا تنها به اجراى آن قناعت نکرد بلکه عمده این است که ارزش آن را بالا برد. حضرت علی(ع) نیز در این جریان سهم بسزایى را ایفا مى‌کند. فرزند ابوطالب عدالت را مقوله مى‌داند که جریان‌ها را در مجراى طبیعى خود قرار مى‌دهد و آن را قانونى مى‌داند که شامل همه افراد اجتماع نیز مى‌شود. از نظر علی(ع) آن اصلى که مى‌تواند تعادل اجتماع را حفظ کند و همه را راضى نگه دارد به پیکر اجتماع سلامت و به روح اجتماع آرامش بدهد، عدالت است. ظلم و جور و تبعیض قادر نیست حتى روح خود ستمگر و روح آن کسى را که به نفع او ستمگرى مى‌شود، راضى و آرام نگه دارد تا چه رسد به ستمدیدگان. عدالت بزرگراهى است عمومى که همه را مى‌توان درخود بگنجاند و بدون مشکل عبور دهد اما ظلم و جور کوره‌راهى است که حتى فرد ستمگر را به مقصد نمى‌رساند.
با توجه به این تفاسیر نتیجه مى‌‌گیریم که در الگوى حکومتى علوى به‌عنوان یک سرمشق کامل براى همه جوامع اسلام، عدالت مهمترین اصل و اساس در ایجاد شرایط ایده‌آل براى جامعه است و همه مسلمانان باید به سمت نوعى عدالتخواهى درسطح جهان حرکت کنند حتى این مقوله حیاتى نباید فداى مصلحت و امور دیگر شود.
د) اخلاقى بودن در عرصه سیاست
یکى از مقوله‌هاى مهم در زندگى و روابط اجتماعى انسان‌ها، چگونگى تنظیم رفتارهاى مبتنى بر تحکیم د رحوزه قدرت سیاسى و اصول و ضوابط حاکم بر این روابط بویژه د‌رحوزه آمریت است. دین اسلام به‌عنوان آخرین آیین الهى و پیامبر اسلام به‌عنوان رسول خاتم در تنظیم روابط اجتماعى و خصوصی، جایگاه رفیعى را براى اخلاق قائل شده است و حضرت امیرالمومنین علی(ع) نیز با اندماج دو مقوله مهم از حیات اجتماعى یعنى اخلاق و سیاست،‌تصویر روشنى از ضرورت به کار گیرى روش‌هاى مبتنى بر اخلاق در حوزه آمریت در قدرت سیاسى ارائه نموده است.
پرهیزاز مکر و فریب در برخورد با دشمنان، پرهیز از ظلم و ستم به مردم، عفو و گذشت در مواجهه با دشمنان و مخالفان، اکتفا به حداقل مواهب دنیایى در دوران زمامدارى و پرهیز از کذب و وعده کذب همگى مولفه‌هایى که در سیاست اخلاقى امیرمومنان مى‌گنجد و خود ایشان نیز بر آن صحه گذاشته است. لذاست که به قول استاد مطهرى حضرت علی(ع) را مى‌توانیم به‌عنوان آرمانى‌ترین سیاستمدار بشناسیم که در جهان کنونى الگوى رفتارى آنها به هیچ‌وجه مشاهده نمى‌شود و اگر هم یافت شود بسیار کمرنگ است.
ذ) حفظ حقوق مردم
“خداوند براى من به موجب اینکه ولى امر و حکمران شما هستم حقى بر شما قرار داده است و براى شما نیز بر من به همان اندازه حق است که از من بر شما. همانا حق براى گفتن وسیع‌ترین میدان‌ها و براى عمل کردن وانصاف دادن، تنگ‌ترین میدان‌هاست. حق به سود کسى جریان نمى‌یابد مگر آنکه به زیان او نیز جارى مى‌گردد و حقى از دیگران بر عهده‌اش ثابت مى‌شود و بر زیان کسى جارى نمى‌شود و کسى را متعهد نمى‌کند مگر اینکه به سود او نیز جارى مى‌گردد و دیگران را درباره او متعهد مى‌کند...”
حضرت علی(ع-) به‌عنوان زعیم جامعه اسلامى نگاه ویژه‌ و خاصى به حقوق مردم در درون حکومت دارد و حفظ و توجه به آن توسط حاکم را یک امر ضرورى مى‌داند. استاد شهید مرتضى مطهرى در بیان اهمیت این مقوله در کتاب سیرى در نهج‌البلاغه خاطرنشان مى‌کند: “در نهج‌البلاغه از حقوق واقعى توده مردم و موقع شایسته و ممتاز آنها در برابر حکمرانان و اینکه مقام واقعى حکمران امانتدارى و نگهبانى حقوق مردم است غفلت نشده، بلکه سخت بدان توجه شده است. در منطق این کتاب شریف، امام و حکمران، امین و پاسبان حقوق مردم و مسئول در برابرآنهاست،‌از این‌رو (حکمران و مردم) اگر بناست یکى براى دیگرى باشد، این حکمران است که براى توده محکوم است نه توده محکوم براى حکمران...”
بر همین مبناست که مولاى متقیان در نامه‌اى که به مالک مى‌نویسند به‌طور مکرر بر حقوق مسلم مردم در درون حکومت اشاره مى‌کنند و به حفظ و نگهدارى آن اصرار مى‌ورزند.
کلام آخر
نظام اسلامى ایران به‌عنوان یک نظام سیاسى با محتوا و ارکان اسلامى به‌طور جدى نیازمند دقت و تامل هرچه بیشتر در منش و مشى سیاسى و حکومتى امیرمومنان علی(ع) است. هرچند که ما در موارد ذکر شده نمى‌توانیم به همه آنچه که در سیره سیاسى فرزند ابوطالب نهفته است، بپردازیم اما باید توجه کنیم که اگر همین 3، 4 مولفه ذکر شده را هم مدنظر قراردهیم و در پیاده نمودن آن تلاش کنیم به سطح قابل توجهى از موفقیت دست خواهیم یافت. سیره سیاسى علوى بسیارى از چالش‌هاى حکومتى و سیاسى جامعه ما را پاسخگو است و این وظیفه پژوهشگران و جامعه علمى کشور است که سعى کنند با توجه به ساختارهاى فکری، اعتقادى و متدلوژیک نهج‌البلاغه و سیره علی(ع) به الگوسازى و تولید مدل‌هاى مرتبط با جامعه امروز بپردازند. رهبر معظم انقلاب نیز در اهمیت این موضوع خاطرنشان مى‌کنند: “بزرگترین خطر براى نظام و حکومتى مثل نظام و حکومت ما که با نام اسلام به وجود آمده است این است که فراموش کنیم الگوى حکومت ما امیرالمومنین(ع)‌است. همت جمهورى اسلامى باید این باشد که خود را به آن الگویى که در غدیر معرفى شد و در دوران پنج ساله حکومت امیرالمومنین(ع) نمونه آن نشان داده شد، نزدیک کند.”

منبع : روزنامه رسالت

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند. 30 خرداد 1403, 15:48