پرسش: اقتصاد و میانه روی در سلوک فردی و اجتماعی چه تاثیراتی در تامین و افزایش رزق و روزی انسان دارد؟ لطفاً به نحو اجمال توضیح دهید.
پاسخ: اقتصاد و میانه روی و مشی اعتدال در سلوک فردی و اجتماعی، درکنار کار و تلاش، حسن تدبیر و برنامه ریزی و حسن نیت، در شمار عواملی است که در تامین و جلب رزق و روزی انسان به حساب آمده است. این عامل کلیدی درکنار سایر عوامل، بیشتر نقش مکمل را ایفا می‌کند و حرکت انسان را بدور از هرگونه افراط و تفریط در مسیر مستقیم اعتدال و صراط مستقیم الهی قرار می‌دهد. آری تدبیر و برنامه ریزی انسان را به جاده مستقیمی که به مقصد مورد نظر منتهی می‌شود، رهنمون می‌سازد و میانه روی و اعتدال نحوه حرکت او را تنظیم می‌کند تا دچار کندی و تندی نابجا و افراط و تفریط نشود.
صفت بخل و اسراف یا دست بستگی و دست و دل بازی هر یک به گونه ای میانه روی و اعتدال را در زندگی فردی واجتماعی انسان تهدید می‌کند.
قرآن کریم در دستوری کلی و اساسی، همگان را به «مشی معتدل» در همه زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... فرمان می‌دهد. «واقصد فی مشیک» (لقمان-19) و در فرمان دیگری افراط و تفریط را موجب سرزنش و حسرت می‌داند.
«لاتجعل یدک مغلوله الی‌عنقک ولاتبسطها کل البسط فتقعد ملوماً محسوراً»
هرگز دستت را بگردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش مکن) و بیش از حد (نیز) دست خود رامگشای که مورد سرزنش قرارگیری و از کار فرومانی. (اسراء-92)
افراط و تفریط نه تنها در امور مباح کاری غیر عاقلانه و غیر شرعی است، بلکه حتی در امورنیک و پسندیده نیزامری غیر عقلانی و غیر شرعی محسوب می‌شود.
اسراف و تندروی جامه زشتی است که قامت هر عمل پسندیده‌ای را ناپسند جلوه می‌دهد، و ارزش‌ها را به ضد ارزش تبدیل می‌کند. به عنوان نمونه اسراف در انفاق یکی از همین امور است. قرآن کریم می‌فرماید:
از مال خود در راه خدا انفاق کنید، لکن نه به حد اسراف، و خود را به مهلکه و خطر نیفکنید. (بقره -195)
آری اسراف فقط در امور باطل و ناروانیست، بلکه حتی در امور حق و روا نیز مصداق دارد به تعبیر امام سجاد(ع)؛
ان الرجل لینفق ماله فی حق وانه لمسرف
چه بسا کسی در راه حق مال خود را انفاق کند، حال آنکه اسراف کار شمرده می‌شود.(وسایل الشیعه، ج 71،ص 56)
بدین جهت مشی اعتدالی، یکی از مهم‌ترین عوامل کنترل و تنظیم کننده سیر حرکت جامع انسان در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به حساب می‌آید که در نهایت غنا و بی نیازی و زدودن فقر و تنگدستی را به دنبال دارد.
امام صادق(ع) دراین زمینه می‌فرماید:
«ان السرف یورث الفقروان القصد یورث الغنی»
همانا اسراف موجب فقر و نداری، و میانه روی موجب غنا و بی نیازی می‌گردد. (همان، ص 46)
همچنین آن حضرت به شخص معتدل و میانه رو تضمین داده که هرگز دچار فقر و تنگدستی نگردد.
«ضمنت لمن اقتصد ان لایفتقر»
کسی که میانه روی را رعایت کند، هرگز فقیر نخواهد شد. (همان) بالاتر از فقر، برخورداری از نعمت‌های فراوان الهی در اثر اعتدال و میانه روی است که دراین رابطه پیامبرگرامی اسلام (ص) می‌فرماید:
«من اقتصدفی معیشته رزقه الله و من یورث حرمه الله»
کسی که در زندگی خود میانه روی پیشه کند، خداوند روزی او را تامین می‌کند، و کسی که تبذیر (ریخت وپاش) کند. (از نعمت‌های خود) محروم نماید. (کافی، ج 2، ص 122).