27 بهمن 1395, 7:38
يکي از مهارت هاي لازم و ضروري براي داشتن يک زندگي سالم و پويا و سازگارانه، به خصوص براي انسان مؤمن، مهارت تقوا (خويشتن داري) و خود مهارگري است. خود مهارگري به اين معني است که فرد، به صورت آگاهانه و با اراده مبتني بر اختيار، از انجام رفتارهايي که قانون، اخلاق و شريعت ممنوع دانسته اند، اجتناب مي کند؛ هر چند چنين رفتارهايي لذت بخش باشند و منفعتي مادي را براي او فراهم کنند.
خود مهارگري، يک منبع کنترل دروني است که فرد را در برابر رفتارهاي نابهنجار و نادرست، محافظت مي کند. اصولاً افراد بهنجار، از يک سيستم کنترل دروني برخوردار بوده و براي اجتناب از رفتارهاي نابهنجار و بزهکارانه به سيستم کنترل بيروني نياز چنداني ندارند.
خود مهارگري، از سه مؤلفه شناختي، انگيزشي و رفتاري تشکيل مي شود. هر چه اين مؤلفه ها در شخصيت فرد، ريشه دارتر و نيرومندتر باشند، برآيند آنها، که همان خودکنترلي و خويشتن داري است، قوي تر و مستحکم تر خواهد بود.
در تبيين مؤلفه شناختي اين مهارت مي توان به شناخت قوانين، ارزش هاي اخلاقي و احکام ديني، علل و عوامل رفتارهاي نابهنجار، پيامدهاي منفي چنين رفتارهايي و... اشاره کرد. مؤلفه انگيزشي را عمدتاً بر مبناي سيستم پاداش و تنبيه تبيين مي کنند؛ يعني هر رفتاري که ما را به پاداش و تحسين برساند و از تنبيه و درد، دور کند، انگيزه بيشتري را براي ما ايجاد مي کند. توجه به تحسين ها و پاداش هايي که جامعه، وجدان اخلاقي و خداوند براي صرف نظر کردن از رفتار نابهنجار يا گناه وعده مي دهند يا فراهم مي کنند و نيز تنبيه ها و دردهايي که احياناً در انجام رفتار نابهنجار براي ما اتفاق افتاده و مي افتد، عامل انگيزشي خودمهارگري است. در مؤلفه رفتاري، ابزارهايي مانند تنظيم رفتار، اجتناب از محرک ها، تمرين و پايداري، براي خود مهارگري ضروري هستند.
تقوا يعني خويشتن داري و خود مهارگري آگاهانه در برابر رفتارهايي که، در زبان دين، به گناه نام برده مي شوند. تقوا، مهمترين و اصلي ترين حکمت روزه داري است که خداوند در قرآن به آن اشاره کرده است: «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون؛ اي افرادي كه ايمان آورده‌ايد! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه كه بر كساني كه قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهيزگار شويد.» (1)
انسان براي تقويت منبع کنترل دروني و نيرومند کردن خود مهارگري اش، نيازمند تمرين و پايداري است. اين تمرين، هر چند ممکن است در شرايط طبيعي زندگي و در موقعيت هايي که با وجود ميل به گناه و هنجارشکني رو به رو هستيم، انجام شود امّا توانمندي مقاومت در برابر اميال نامشروع، نيز خود نيازمند زمينه هاي قبلي است. روزه دار با مديريت اميال خود و صرف نظر کردن ارادي و آگاهانه از کارهايي که به خودي خود حلال و مشروع است، در واقع تمريني مهم و تأثير گذار را تجربه مي کند که او را در برابر اميال نامشروع، توانمند و پرقوت مي سازد. روزه داري، با کاهش زمينه هاي زيستي و روان شناختي گناه و افزايش زمينه‌هاي معنوي و اخلاقي انگيزه هاي خوب و معنوي، آستانه تحريک پذيري فرد را در برابر گناه بالا می‌برد و او را براي رويارويي با موقعيت هاي واقعي مقاومت در برابر اميال شيطاني آماده می‌کند.
همان گونه که خود مهارگري به ما کمک مي کند تا از گناه دور شده و از آلوده شدن در امان بمانيم، خود اين مهارت نيز نيازمند مراقبت و محافظت از اموري است که پايه هايش را سست و بنيان هايش را متزلزل مي کند. حضرت اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) در تبيين اين مسئله مي فرمايد: اَلَا فَصُونُوهَا وَ تَصَوَّنُوا بِهَا؛ هان اي مردم! از تقوايتان محافظت کنيد تا به واسطه آن محافظت شويد. (2)
بنابراين، توجه به راهکارهايي که سطح تحريک پذيري را کاهش داده و آستانه تحمل انسان را در برابر وسوسه ها بالامي برد، ضروري و مهم است؛ در اينجا به راهکارهايي اشاره مي کنيم که مي تواند انسان را براي يک روزه داري مقبول و تقويت تقوا و خود مهارگري در شخصيت او ياري دهد:
انواع سبزي ها (بخصوص کاهو)، ميوه ها، ريشه ها (هويچ، کدو و...)، مغزها، گوشت هاي سفيد و نوشابه هاي طبيعي (عرق کاسني، عرق بيدمشک) به جاي گوشت هاي صنعتي، شيريني هاي غيرطبيعي، غذاهاي فست فودي و غذاهاي سرخ کرده و پرادويه، توصيه مي شود.
اميال و انگيزه ها و رفتارهايتان استفاده کنيد.
حجت الاسلام احمدرضا دردشتی
کارشناس ارشد روانشناسی بالينی
روزنامه كيهان، شماره 21097 به تاريخ 11/4/94، صفحه 6 (معارف)
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان