نويسنده: گردآوری: كامران پورعباس
مکتبی و اعتقادی بودنِ انقلاب اسلامی ايران حقيقتی است که در اعترافات برخی دانشمندان غربی متجلی شده است که چند نمونه از آنها را ذکر می کنيم:
زنده شدن عظمت ديرينه جهان اسلام
روژه گارودی انديشمند معروف فرانسوی تصريح می‌کند: «انقلاب اسلامی ايران تأثيرات زيادی در بيداری مسلمانان جهان و احيای باورهای دينی داشت. در عصری كه می رفت عزّت و شوكت اسلامی توسط استعمارگران و دشمنان اسلام پايمال گردد و اخلاق و ارزش های اسلامی به بوته فراموشی سپرده شود، انقلاب اسلامی ايران به رهبری امام خمينی(ره) به وقوع پيوست و فرهنگ و تمدن اصيل اسلامی را به ارمغان آورد و بارقه اميد را در دل ميليون‌ها مسلمان در گوشه و كنار دنيا زنده كرد و باعث تجديد حيات اسلام و زنده شدن مجد و عظمت ديرينه جهان اسلام شد.»(1)
انقلاب اسلامی؛ انقلابی فرامدرن
ميشل فوکو فيلسوف اروپايی، اسلامی بودنِ انقلاب اسلامی را تجزيه و تحليل و به آن اعتراف نموده است.
در کتاب انقلاب اسلامی ايران(ويراست چهارم) آمده است:
«ميشل فوكو، فيلسوف مشهور فرانسوی و نظريه پرداز فرامدرنيسم در جريان انقلاب اسلامی ايران به تهران و قم مسافرت كرده و از نزديك شاهد وقوع انقلاب بوده است. وی مقالات متعددی نيز در اين باره منتشر كرده است. فوکو در خصوص ريشه يابی علل وقوع انقلاب اسلامی ايران معتقد است که اين انقلاب نمی تواند با انگيزه های اقتصادی و مادی صورت گرفته باشد؛ زيرا جهان، شاهد شورش و قيام همۀ مردم بر عليه قدرتی می باشد كه مشكلات اقتصادی آن در حدی بزرگ نبوده كه در نتيجۀ آن، ميليون ها ايرانی به خيابان ها بريزند و قيام کنند. از اين روی، ريشۀ اين انقلاب را بايد در جايی ديگر جستجو کرد.
از ديدگاه فوكو، زبان، شكل و محتوای مذهبی انقلاب اسلامی ايران امری عارضی، اتفاقی و تصادفی نيست، بلكه در حقيقت، اين رهبری مذهبی بود که با تكيه بر موضع مقاوم و انتقادیِ سابقه دار در مکتب تشيع در برابر قدرت های سياسی حاكم و نيز نفوذ عميق در دل ايرانيان توانست آنان را اين گونه به قيام وادارد؛ آن هم عليه رژيمی كه بی شك يكی از مجهزترين ارتش های دنيا را در اختيار داشت و از حمايت مستقيم آمريكا و ديگر قدرت ها برخوردار بود». او در خصوص نقش برجسته رهبری انقلاب می گويد:
«شخصيت آيت الله خمينی پهلو به افسانه می زند. هيچ رئيس دولتی و هيچ رهبر سياسی ای - حتی به پشتيبانی همه رسانه های كشورش نمی تواند ادعا كند كه مردمش با او پيوندی چنين شخصی و چنين نيرومند دارند.»
به نظر فوكو، روح انقلاب اسلامی در اين حقيقت نهفته است كه ايرانی ها از خلال انقلاب خود درصدد ايجاد تحول و تغيير در خويش بودند. در واقع هدف اصلی آنها ايجاد تحولی بنيادين در وجود فردی و در حيات سياسی و اجتماعی و در نحوۀ تفكر و شيوۀ نگرش خويش بود. ايرانيان خواهان اين بودند که تجربه و نحوۀ زيستن خود را دگرگون سازند و برای اين منظور، پيش از هر چيز، خود را هدف قرار داده بودند. آنان راه اصلاح را در اسلام يافتند؛ اسلامی که برای آنان هم دوای درد فردی و هم درمان بيماری ها و نواقص اجتماعی بود.
فوكو برای درك انقلاب اسلامی مستقيماً به سراغ مردم انقلابی در خيابان ها رفته است. به نظر وی از نگاه اين مردم، حكومت اسلامی از يك سو حركتی برای ارائه نقشی دائمی و تعريف شده به ساختارهای سنتی جامعۀ اسلامی و از سوی ديگر راهی برای ورود ابعاد معنوی به زندگی سياسی بود. مفهوم معنويت گرايی سياسی، بن مايۀ تحليل فوكو از انقلاب اسلامی ايران را تشكيل می دهد. بدين ترتيب فوكو انقلاب اسلامی ايران را انقلابی فرامدرن خوانده است.»(2)
تنها انقلاب آگاهانۀ دنيا
تدا اسکاچپل يکی از مشهورترين نظريه پردازان انقلاب هاست. او معتقد است: «اگر در دنيا تنها يک انقلاب آگاهانه ايجاد شده باشد، آن انقلاب، انقلاب ايران است.»
از نگاه او، هنگامی که در اثر نوسازی شديد، يعنی اصلاحات ارضی، مهاجرت گسترده به شهرها، توسعه نظام آموزش و پرورش جديد، موضع گيری منفی شاه نسبت به بازار، مانند مداخله در تجارت و کنترل بازار و نيز کنار نهادن روحانيون از فعاليت های مربوط به تعليم و تربيت، قضاوت و مانند آن، يأس و از خودبيگانگی اجتماعی پديد آمد و حکومت، آسيب‌پذير شد، مجموعه ای از عناصر فرهنگی ريشه دار در تاريخ اسلام شيعی و نيز اسطوره بنيادين تشيع يعنی حضرت امام حسين (ع) مراسم مذهبی، شبکه مساجد و روحانيت به گونه ای هوشيارانه انقلاب اسلامی را به وجود آورد.(3)
____________________________
1- روزنامه جمهوری اسلامی، 13/3/1387.
2- انقلاب اسلامی ايران (ويراست چهارم)، صص: 44 و 45.
3- برگرفته از: نظريه تدا اسکاچپل و انقلاب اسلامی ايران؛ انقلاب اسلامی بيرون از مدار تحليل غربيان، پايگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، کد خبر: 34766، تاريخ خبر: 2/11/1392.
روزنامه كيهان، شماره 21558 به تاريخ 21/11/95، صفحه 8 (معارف)