تفاوت خوش‌خلقی با چاپلوسی

برخی افراد ناآگاه، حسن خلق و رفتار نیکو را با تملّق و چاپلوسی اشتباه می‌گیرند. چاپلوسی، نه تنها ارزش نیست، که گناهی بزرگ است و موجب خشم خداوند می‌شود. رسول خدا (ص) در این باره فرمود: «اذا مُدِحَ الفاجِرُ اهْتَزَّ الْعَرْشُ وَ غَضِبَ الرَّبُّ» (بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۸۹)؛ «هرگاه ستمگری ستایش شود، عرش الهی می‌لرزد و خداوند خشمگین می‌شود». باید در برخوردهای اجتماعی، رفتار پسندیده را از چاپلوسی بشناسیم و افراد متخلّفی را که در صددند با چرب زبانی و چاپلوسی، حق و باطل را بر ما مشتبه کنند برانیم و خود را از نیرنگ آنان ایمن سازیم.

حسن خلق یا بی‌اعتنایی

از نظر اسلام، حسن خلق، هرگز به معنای تساهل در برابر گناهکاران و زشت‌کاران نیست. حسن خلق به این معنا نیست که اگر با منکری روبه‌رو شدیم، سکوت کنیم، لبخند بزنیم یا در برابر رفتار زشت دیگران واکنش منفی نشان ندهیم. بنابراین، رنجاندن نزدیک‌ترین افراد به انسان نیز اگر به دلیل حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی و پایبندی به آن باشد، نه تنها زشت نیست، که در ردیف مهم‌ترین وظایف شرعی و از مراتب نهی از منکر است. امام علی (ع) می‌فرماید: اَمَرنا رَسُولُ اللهِ (ص) اَنْ نَلْقَی اَهْلَ الْمَعاصی بِوُجُوهٍ مُکفَهِرَّهٍ.(وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۴۱۳) پیامبر خدا (ص) به ما دستور داده است با معصیت‌کاران با چهره‌ای خشن و روی ترش، روبه‌رو شویم.

آثار دنیوی خوش اخلاقی

حُسن ‌خلق افزون بر آنکه دارای پاداش اخروی است، آثار دنیوی بسیاری برای انسان به همراه دارد. خوش خلقی، پیوندهای دوستی را محکم و پایدار می‌کند. پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «حُسْنُ الْخُلْقِ یثْبِتُ الْمَوَدَّهَ» (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۵۰)؛ «خُوش‌خویی، دوستی را پایدار می‌کند». گشاده‌رویی همچنین سبب آبادی سرزمین‌ها و طول عمر می‌گردد. امام صادق(ع)، در این باره می‌فرماید: «اِنّ الْبِرَّ وَحُسْنَ الْخُلْقِ یعْمُرانِ الدِّیارَ وَیزِیدانِ فِی الاَعْمارِ» (همان، ص ۳۹۵)؛ «نیکوکاری و خوش‌خلقی، سرزمین‌ها را آباد می‌کند و بر عمرها می‌افزاید.» امام علی(ع) نیز خوش خلقی را سبب وسعت روزی می‌داند و می‌فرماید: «فی سَعَهِ الاَخْلاقِ کنُوزُ الاَرْزاقِ» (همان، ج ۷۸، ص ۵۳)؛ «گنجینه‌های روزی در نرم‌خویی و گشاده‌رویی است». از سوی دیگر، خوش خلقی، موقعیت اجتماعی انسان را ارتقا می‌دهد و او را محبوب می‌سازد. حضرت علی(ع) در این باره می‌فرماید: «کمْ مِنْ وَضیعٍ رَفَعَهُ حُسْنُ خُلْقِهِ»؛ «چه بسیار فرد بی‌مقداری که خوش‌رویی او را برتری بخشیده است».حُسن خلق، مشکلات و ناهمواری‌های زندگی را برای آدمی هموار می‌گرداند. امام علی(ع) در کلامی دیگر می‌فرماید: «مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ سَهُلَتْ لَهُ طُرُقُهُ» (همان)؛ «هر کس خلقش نیکو شد، راه‌های زندگی برایش هموار می‌گردد».

آثار اُخروی خوش‌اخلاقی

گشاده‌رویی نه تنها آثار دنیوی، که فواید اخروی فراوانی به دنبال دارد. از آن جمله، می‌توان گفت: گشاده‌رویی موجب رسیدن به مراتب عالی معنوی می‌گردد. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: اِنَّ الْعَبْدَ لَیبْلُغُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ عَظیمَ دَرجاتِ الآخِرَهِ وَ اَشْرَفَ الْمَنازِلِ وَ اِنَّهُ ضَعیفُ الْعِبادَهِ. (محجه البیضاء، فیض کاشانی، ج ۵، ص ۹۳) از نظر اسلام، حسن خلق، هرگز به معنای تساهل در برابر گناهکاران و زشت‌کاران نیست. حسن خلق به این معنا نیست که اگر با منکری روبه‌رو شدیم، سکوت کنیم، لبخند بزنیم یا در برابر رفتار زشت دیگران واکنش منفی نشان ندهیم. بنابراین، رنجاندن نزدیک‌ترین افراد به انسان نیز اگر به دلیل حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی و پایبندی به آن باشد، نه تنها زشت نیست، که در ردیف مهم‌ترین وظایف شرعی و از مراتب نهی از منکر است. همچنین حسن خلق، حساب قیامت را آسان می‌سازد. حضرت علی(ع) بدین‌گونه بر این امر صحه می‌گذارد: «حَسِّنْ خُلْقَک یخَفِّفِ اللهُ حِسابَک»(بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۸۳)؛ «اخلاقت را نیکو کن تا خداوند حسابت را آسان کند». آمرزش گناهان از دیگر آثار اخروی گشاده‌رویی است. امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: «اِنَّ الْخُلْقَ الْحَسَنَ یمِیثُ الْخَطیئَهَ کما تَمِیثُ الشَّمْسُ الْجَلیدَ.» (همان، ص ۳۷۵)؛ «اخلاق نیکو، لغزش‌ها را ذوب می‌کند، همان‌گونه که آفتاب یخ را».

فواید سحرخیزی

سحرخیزی و صبح زود در پی کار رفتن از آداب نیکی است که در پیشرفت کارها و انجام به موقع آن بسیار مؤثر است. برای سحرخیزی فواید زیادی از نظر دینی و علم پزشکی و طبابت بیان شده است که یکی از مهم‌ترین آنها طولانی شدن عمر انسان است. همچنین سحرخیزی موجب ازدیاد طراوت روحی، جسمی و فکری انسان می‌‌شود. سحرخیزی عامل آرامش اعصاب انسان و مانع افسردگی و بی حوصلگی و باعث افزونی روزی‌های مادی و معنوی است. پیامبراکرم‌(ص) می‌فرمایند: زمین از سه چیز به سوی خدا ناله و فریاد می‌کند که یکی از آنها، خوابیدن پیش از طلوع آفتاب است. همچنین ایشان در حدیثی دیگر می‌فرمایند: هر که از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در جای نماز خود بنشیند خدا او را از آتش جهنم مستور گرداند و گناهانش آمرزیده شود. امام حسین(ع) به ابی حمزه ثمالی فرمود: پیش از طلوع آفتاب خواب مکن که من از برای تو دوست نمی‌‌دارم، زیرا که حق تعالی روزی بندگان را در این وقت قسمت می‌نماید و هر که در این وقت در خواب است از روزی محروم می‌شود. امیرمؤمنان(ع) می‌فرمایند: صبح زود در پی روزی رفتن، روزی را افزون می‌کند؛ همچنین می‌فرمایند: کسی که خواستار جاودانگی است باید سحرخیز باشد.