حقوق همسايگان نسبت به یکدیگر

بدون ترديد يکی از عوامل مؤثر در فرايند يادگيری‌های اجتماعی و تأثيرپذيری اخلاقی و رفتاری کودکان، نوجوانان و بزرگسالان؛ «همسايه‌ها» می‌باشند. همسايه‌ها قادرند تأثير به سزايی در گفتارها و فرهنگ زبان و کلام، نگرش‌ها و بازخوردها، توقعات و انتظارها، انگيزه‌ها و تلاش‌ها و پديد آيی رفتارهای متنوع يکديگر داشته باشند. همسايه‌ها می‌توانند سايه‌بان پر محبت، چتر حمايتگر و پشتوانه استوار همديگر باشند. خانواده‌ها و همسايه‌ها می‌توانند از پرشکوه‌ترين رابطه‌ها برخوردار باشند؛ رابطه ای مملو از رفاقت و مهربانی، صميميت و يکرنگی، تعهد و مسئوليت پذيری، حمايت و پشتيبانی، همدلی و همراهی، همفکری و همگامی، گذشت و صبوری، همزبانی و رازداری و صلابت و استواری. برقراری چنين رابطه مؤثر و مفيدی، منوط به مراعات توصيه‌های زير می‌باشد:

معرفت و محبت پيدا کنيد: خمير مايه چنين رابطه پرشکوه، زيبا و دوست داشتنی، معرفت است و محبت؛ و محبت يعنی صميميت و صداقت، شجاعت و عدالت، گذشت و ايثار و صبوری و احسان نسبت به همدلان و همسايگان. خانواده‌هايی که بيش از ديگران در برقراری اين ارتباط و پايه‌گذاری چنين رابطه ای پيش قدم شده، از همه امکانات فکری، معنوی و مادی خود برای آن سرمايه گذاری می‌کنند، نه تنها از بيشترين ثواب و پاداش الهی بهره مند می‌گردند، بلکه خود از بالاترين آرامش روان و سکينه خاطر برخوردار می‌شوند.

در نيکی کردن سبقت بگيريد: سبقت در نيکی‌ها و رادمردی از ويژگی‌های انسان‌های وارسته و مؤمنان است. اغماض در برابر کم توجهی‌ها و بی توجهی‌های اجتماعی همسايه‌ها رفتاری پسنديده و مطلوب است، اما وقتی که انسان گامی فراتر بر می‌دارد و با اوليای خدا همراه شده، بی توجه به برخی رفتارهای نامطلوب بعضی از همسايه‌ها با کلام دلنشين و رفتاری محبت آميز و با هديه و احسان به سراغ ايشان می‌رود، عالی ترين شيوه برخورد، برترين روش تربيتی و نشاط از کمال و شخصيت انسانی است.

حقوق متقابل يکديگر را رعايت کنيد: واقع امر اين است که همه نزديکان ما از احترام و ارزشمندی خاص برخوردار هستند و همواره حقوق متقابلی ميان ايشان و ما مورد توجه است. نزديکان نسبی همچون پدر و مادر، فرزندان و همسر، نزديکان سببی چون والدين همسر، نزديکان دوست و دوستان نزديک، همدلان رفيق، همسفران شفيق و همراهان صميم، هم سايه‌های هم سايبان، هم ديواری‌های دل مهربان، همه و همه نه تنها در منظر يکديگر از منزلت و احترام قابل ملاحظه ای برخوردارند، بلکه اگر نيک بنگريم اغلب انتظارات به حق و حقوق شايسته ای نيز نسبت به هم دارند. در فرهنگ و تعاليم اسلامی، همسايه‌ها از ارزشمندی قابل توجه و حقوقی خاص نسبت به هم برخوردار هستند.

بعضی از حقوق همسايگان

در مورد اين امر مهم پيامبر اکرم(ص) فرمودند: از کمترين حقوق همسايه نسبت به همسايه اين است که اگر از شما کمک خواست، کمک نمايی و اگر قرض خواست، قرض بدهی و اگر مريض شد، عيادتش کنی و اگر مصيبتی بر او وارد شد، خدمت رسيده، ايشان را تسلی دهی.[۱] امام سجاد(ع) نيز در همين معنا و در تأکيد بر حقوق متقابل خانواده‌ها و همسايه‌ها می‌فرمايند: اما حق همسايه است بر تو حفظ آبرو و حقوق ايشان در زمانی که حضور ندارد و تکريم و احترام ايشان در موقعی که حضور دارد و کمک به ايشان وقتی که مظلوم واقع می‌شود.[۲] خانواده‌ها اجازه نمی دهند که کسی غيبت همسايه‌اش را بنمايد، همان گونه که راضی نمی‌شوند فردی غيبت يکی از اعضای خانواده شان را بکند. تکريم شخصيت همسايه‌ها، برقراری حسن ارتباط با ايشان، احساس تعهد و مسئوليت پذيری در حفظ حرمت و ايفای نقش حافظ منافع معنوی و مادی برای همسايه از اساسی ترين تکليف خانواده‌ها و همسايه‌ها نسبت به يکديگر است.

خوش‌رفتاری کنيد: پرواضح است که در پرتو خوش رفتاری متقابل، احترام و تکوين و رعايت حال يکديگر؛ بر نشاط درون و امنيت خاطر انسان افزوده می‌شود و آسايش فکر و آرامش روان همسايه‌ها را مضاعف می‌نمايد. امام صادق(ع) همين معنا را مورد تأکيد قرار می‌دهد و می‌فرمايد: بر شما باد که همواره همسايه ای نيکو و خوش رفتار باشيد، چرا که خدای متعال به آن فرمان داده است.[۳] پيامبر خدا (ص) از جمله نشانه‌های مؤمن بودن را حسن سلوک با همسايه‌ها می‌دانند: با همسايه‌ات خوش‌رفتاری کن تا از مؤمنين باشی. از جمله مصاديق خوش رفتاری با همسايه‌ها، احوال پرسی از همسايه[۴] و خيرخواهی برای ايشان است. به بيان ديگر انسان آنچه را که برای خود خير می‌داند برای همسايه اش نيز همان را بطلبد و آنچه را که برای خود خوش نمی دارد، برای همسايه‌اش نيز خوش ندارد.[۵] همچنين انسان بايد آنچه را که مخل آسايش و آرامش روانی خود می‌داند، همان عوامل مزاحم و آزارگر از همسايه خود نيز دور بدارد و شرايطی را که برای خود مطلوب می‌داند، برای همسايه نيز همان را بخواهد.

امر به معروف و نهی از منکر کنيد: آن گاه که خانواده ای به طور مستمر شاهد برخی گفتارهای نامطلوب و رفتارهای نابهنجار خودآزار و ديگرآزار و خلاف ارزش‌های اخلاقی و موازين الهی در بين کوچک ترها و بزرگ‌ترهای همسايه خود باشد، لازم است با انديشه و حسن تدبير و اخذ روشی معقول و اجتناب از زبان تحقير و تهديد، با کلام منطقی، رفتاری استوار و چهره ای مطمئن، صبور و خيرخواه به وظيفه اخلاقی و تکليف شرعی خود عمل نموده، از تذکر و انذار، نهی از منکر و امر به معروف غافل نباشد و به لحاظ بعضی ملاحظات فردی و منافع شخصی، حفظ مناسبات اجتماعی موجود و عدم احساس مسئوليت پذيری، چنين رسالت مهمی را فراموش نکند. امام صادق (ع) می‌فرمايند: هر کس همواره شاهد رفتارهای گناه آلود همسايه خود باشد و ايشان را از رفتار نادرستی که مرتکب می‌شود نهی ننمايد، شريک او محسوب می‌شود.[۶]

پرهيزها

روابط مطلوب و تعالی بخش خانواده‌ها با همسايه‌ها زمانی با زيبايی و شکوه جلوه گر می‌شود که روابط ميان ايشان به دور از رفتارهای زير باشد: ۱. رفتارهای غير اجتماعی.۲. ارزش‌های غيراخلاقی و آسيب‌های روان شناختی. ۳. تجسس در امور زندگی يکديگر. ۴. دخالت‌های ناروا در مسائل خانوادگی. ۵. چشم و هم چشمی و رقابت‌های ناروا. ۶. مزاحمت‌های مستقيم و غير مستقيم، آشکار و پنهان. ۷. همسايه آزاری.

مصاديق همسايه‌آزاری

همسايه آزاری از زشت ترين و منفورترين کارهاست. خانواده‌ها همواره بايد مراقب باشند که مبادا در روز و شب، خواسته و ناخواسته، مستقيم و غيرمستقيم رفتاری داشته باشند که موجبات سلب آسايش و اذيت ايشان را فراهم نمايند. پيامبر اکرم(ص)، در اين باره می‌فرمايند: هر کس همسايه‌اش را اذيت کند، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‌کند و جهنم را جايگاه او قرار می‌دهد و چه بد جايگاهی است. پيامبر خدا(ص) فرمودند: هرکس همسايه اش را اذيت کند، مرا آزرده است و هرکس مرا بيازارد، خدای را اذيت کرده است و هر کس با همسايه اش ستيز کند با من ستيز کرده است.[۷] خوشا به حال همسايه‌های فهيم، صبور، خوش رفتار، مؤمن و متعهدی که همچون معلمان و مربيان بزرگ اخلاق و عالمان اهل عمل می‌توانند با انديشه و کلام و رفتارهای پسنديده خود نيکوترين و مطلوب ترين رفتارها را در خردسالان و بزرگسالان همسايه متبلور نمايند.