29 دی 1395, 8:45
در آيه 7 سوره ابراهيم درباره شكر و كفران نعمت سخن گفته شده است، در ذيل آيه تفسيري خدمتتان ارائه ميدهيم. بدون شك خداوند در برابر نعمتهايي كه به ما ميبخشد، نيازي به شكر ما ندارد و اگر به شكرگزاري دستور داده، براي بازافزايي آن نعمتهاست. مهم اين است كه ببينيم حقيقت شكر چيست تا روشن شود كه رابطه آن با افزوني نعمت چيست و چگونه ميتواند خود يك عامل تربيتي باشد. حقيقت شكر، تنها تشكر زباني مانند گفتن الحمدلله و مانند آن نيست بلكه شكر داراي سه مرحله است: نخست آنكه به دقت بينديشيم كه بخشنده نعمت كيست و به او توجه كنيم. دومين مرحله، شكر زباني است. مرحله سوم كه از همه مهمتر است، شكر عملي است، يعني اينكه درست بينديشيم كه هر نعمتي براي چه هدفي به ما داده شده است و آن را درباره خودش به كارگيريم كه اگر چنين نكنيم، كفران نعمت كردهايم. آري اگر نعمت چشم را در راه ديدن نشانههاي الهي، نعمت گوش را در راه شنيدن آيات خدا، نعمت عقل را در راه شناخت آفريدگار هستي و بطور كلي هر نعمتي را در مسير خود مصرف كرديم، خداوند را شكر كردهايم، اما اگر همين نعمتها وسيلهاي براي طغيان و خودپرستي و غرور و غفلت و بيگانگي از خدا شد، مسلماً كفران نعمت كردهايم، اگرچه همواره با زبان، خدا را شكر كنيم. امام صادق (ع) ميفرمايد: كمترين شكر اين است كه نعمت را از خدا بداني، بدون آنكه خدا را فراموش كني و دلت به كلي به آن نعمت مشغول شود، و به آنچه خدا به تو اعطا كرده، راضي باشي و آن را وسيله نافرماني او قرار ندهي و با امر ونهي و با استفاده از نعمتهايش مخالفت نكني. از اينجا روشن ميشود كه شيوه شكر كردن براي قدرت و علم و نيروي فكر و انديشه و نفوذ اجتماعي و مال و ثروت و سلامت و تندرستي كدام است و كفران آن چگونه است. در روايتي از امام صادق (ع) ميخوانيم: شكر نعمت، پرهيز از گناهان است همچنين از ايجاد رابطه ميان شكر و فزوني نعمت روشن ميشود كه هر گاه انسانها نعمتهاي خدا را درست در همان هدفهاي واقعي نعمت صرف كنند، در عمل ثابت ميكنند كه لياقت و شايستگي سبب فيض بيشتر و موهبت افزونتر ميگردد. در برابر اين گروه، افراد نالايق و ناشايستي هستند كه حتي نعمتي كه در اختيار دارند، براي آنان اضافي است، تا چه رسد به فزوني نعمت. سعدی درباب نعمت میگوید: فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردي بگسترد و دايه ابر بهاري را فرموده تا بنات نبات در مهد زمين بپرورد درختان را به خلعت نوروزي قباي سبز ورق در برگرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربيع كلاه شكوفه بر سر نهاده عصاره نالي به قدرت او شهد فايق شده و تخم خرمايي به تربيتش نخل باسق گشته. انسان بايد غافل از گذشته و حال نباشد وهمواره به شرايط، آگاهي خويش را توسعه بدهد وهمواره فضا را بسته نبيند و ديد وسيعي داشته باشد. قرآن كريم ميفرمايد: اي آل داود، شكر [اين همه نعمت را ] بهجاي آوريد (سبا، 13). شكر بيشتر از مقوله عمل است و بايد آن را در لابه لاي اعمال انسان دريافت و شايد به همين علت، قرآن كريم تعداد شكرگزاران واقعي را اندك شمرده است: كمتر شكر او را بهجاي ميآوريد (ملك، 24). و قلِيلٌ مِّنْ عِبادِي الشّكورُ اما عده كمي از بندگان من شكر گذارند (سبا، 13). و در آيه 73 سوره نمل نيز ميفرمايد: بيشتر آنها شكرگزاري نميكنند. از طرف ديگر، با توجه به اين نكته كه نعمتهاي خداوند كه سر تا پاي وجود انسان را احاطه كرده، آنقدر زياد است كه قابل شماره نيست، روشن است كه چرا شكر به مفهوم واقعياش در برابر تمام نعمتها به گونهاي كه همه را بدون استثنا در طريق بندگي خدا ـ كه نعمتها براي آن آفريده شده است ـ به كار گيرد كمتر يافت ميشود. به تعبير ديگر و به گفته بعضي از مفسران بزرگ، شكر مطلق آن است كه انسان همواره به ياد خدا باشد، بيهيچگونه فراموشي و در راه او گام بردارد، بدون هيچگونه معصيت، و اطاعت فرمان او كند خالي از هرگونه سرپيچي و مسلم است كه اين اوصاف در كمتر كسي جمع ميشود. كسي از امام صادق (ع) پرسيد: آيا شكر پروردگار حدي دارد كه اگر انسان به آن حد برسد شاكر محسوب شود؟ فرمود: آري. پرسيد: چگونه؟ فرمود: خدا را بر تمام نعمتهايش چه در خانواده و چه در اموال حمد و ستايش كند و اگر در اموالي كه به او داده حقي باشد ادا كند. (ر. ك: اصول كافي، شيخ كليني، ج 2، باب الشكر، ح 12، 10، 27) . توجه به اين نكته نيز ضروري است كه تشكر و قدرداني از كساني كه وسيله نعمتي براي انسان هستند نيز شعبهاي از شكر خداست. (ر. ك: تفسير نمونه، آيتا... مكارم شيرازي و ديگران، ج 18، ص 51). راه تقويت اين صفت خصوصا در مقابل خداي متعال توجه به نكات زير است: 1. در منطق قرآن خداي متعال بينياز از تشكر ماست و شكر ما در واقع، منفعتش به سوي خود ما باز ميگردد يعني كاري است جهت تامين منافع خودمان، لذا توجه به اين نكته حسن منفعت خواهي ما را تقويت نموده و شكرگويي را بيشتر ميكند. هر كس شكر كند به سود خود شكر كرده است (نمل، 40).
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان