سپاسگزاری، نشانه ایمان است

از واجباتي كه عقل هر فردي به آن اذعان دارد تشكر از محبت و نعمت ديگران است تا آنجايي كه از علت‌هاي وجوب معرفت و عبادت خدا، تشكر از نعمت‌هايي كه به ما داده شمرده شده است.

نشانه‌ای از نشانه‌های ايمان

از نشانه‌هاي ايمان در وهله اول سپاسگزاري و شكر نسبت به خداوند است كه مظهر لطف و بخشش بوده و با نعمت‌هاي فراوان مخلوقاتش را به بندگي و اطاعت از خويش فرمان داده است. در مرتبه دوم تشكر از كساني كه راه رسيدن به نعمات الهي را هموار نموده و واسطه اين فيض شده‌اند وظيفه‌اي است كه مورد سفارش خدا و اوليای دين مي‌باشد. از سخنان پيامبر اكرم (ص) است كه مي‌فرمايند: شكر خدا را بجانياورده است آنكه از مردم (درقبال انعامشان) تشكر نكند (المتقين ج 13/ص 21- الوسائل ج 11/ص 542). بنابراين اگر در جامعه روحيه تشكر و قدرداني از انسان‌هاي خير، مبتكر و خلّاق از بين برود، گرايش به فعاليت‌هاي مثبت و سازنده كمرنگ شده و دلسردي و خمودگي جاي آن را خواهد گرفت. از آنجايي كه تشكر و تشويق به انگيزش افراد در ارائه خدمات بهتر و مطلوبتر كمك مي‌كند و روح و روان آنها را شاد و بانشاط مي‌گرداند، اين امر هميشه مورد تاكيد اسلام و پيشوايان ديني بوده است. محمود بن ابي البلاد مي‌گويد: از امام رضا (ع) شنيدم كه مي‌فرمود: هر كه سپاس مردم نعمت‌دهنده را نگويد، سپاس خداي بزرگ را نگفته است (تفسير نور الثقلين ج 4/ ص201- البحارج 71/ ص44 –الوسائل ج 11/ص 542) . وجدان آدمي حكم مي‌كند كه محبت ديگران را به هر نحوي شده پاسخ دهد ولو با يك تشكر زباني ساده يا حركتي محبت آميز.

هميشه تشكر زبانی نيست

البته بايد دانست كه هميشه تشكر در زبان خلاصه نمي‌شود، بلكه بايد تشكر را در صحنه عمل آورد. برای مثال اگر كسي به خاطر نعمت سلامتي چشم خود از خداي تبارك و تعالي تشكر كرد، اما چشم خود را در راه‌هايي كه او اجازه نداده است به كار بندد، تشكر او بيجا و ناپذيرفتني است. بنابراين كسي كه مي‌خواهد محبت ديگران را تشكر كند بايد اين تشكر را عملا نشان دهد. اميرالمومنين (ع) اين را از صفات مومن حقيقي مي‌دانند زيرا مي‌فرمايند: «شكر المومن يظهر في عمله و شكر المنافق لا يتجاوز لسانه»؛ يعني شكر مومن در عملش ظاهر مي‌شود اما شكر منافق از زبانش زيادتر نمي‌شود. »

به بهترين شكل پاسخ دهيم

الف) در فرهنگ ديني آمده هميشه وقتي كسي به شما نيكي كرد نيكي او را بهتر و بيشتر جواب دهيد تا آنجا كه اگر كسي در هنگام سلام گفتن تنها به «سلام»بسنده كرد شما به او بگوييد «سلام عليكم» و اگر گفت «سلام عليكم» شما بگوييد «سلام عليكم و رحمه‌ا...» و اگر گفت: «سلام عليكم و رحمه‌ا...» شما بگوييد: «سلام عليكم و رحمه‌ا... و بركاته». در قرآن مجيد نيز آمده است اگر به شما نيكي شد بهتر جواب دهيد: «اذا حبينم يتحيه فحيوا يا حسن منها او ردوها». ب) انسان از ديگران نبايد توقع و انتظار تشكر داشته باشد. اين به دو علت است: 1- عمل بايد هميشه براي خدا باشد و تنها از خدا پاداش بخواهد و گرنه انتظار تشكر از ديگران اجر عمل را نزد خداي متعال از بين مي‌برد. در قرآن كريم علت عظمت كار اهل بيت عليهم السلام در كمك به فقير و يتيم و اسير همين انتظار تشكر نداشتن آنها دانسته شده است: جز اين نيست كه شما را براي خدا اطعام مي‌كنيم و از شما نه پاداشي مي‌خواهيم نه سپاسي. 2- هميشه بايد به ديگران خوشبين بود. بنابراين مي‌توان با توجيهاتي، عدم تشكر را بر فراموشي يا چيزهايي از اين قبيل دانست و بر بدي حمل نكرد. در روايات ما آمده است: كار ديگران را به بهترين وجه انگار. اميرالمومنين (ع) نيز در نهج البلاغه مي‌فرمايند: تشكر نكردن ديگران تو را از كار خوب باز ندارد.

چگونگی سهل شدن امور

در زندگي، بسياري از امور در نهايت سختي انجام مي‌گيرد، آنچه مهم است برخورد انسان نسبت به كيفيت انجام امور است. گاها يك كار براي شخصي در نهايت مشقّت و سختي انجام مي‌گيرد و براي شخصي ديگر در كمال آرامش به پايان مي‌رسد و اين احساس تند را به همراه ندارد و علت اين مغايرت اتخاذ مدارا در انجام امور است. مدارا عاملي است كه كارها را آسان مي‌كند. امام علي (ع) مي‌فرمايد: رفق سختي‌ها را آسان مي‌كند و اسباب و عوامل دوردست را تسهيل مي‌كند(شرح آقا جمال خوانسارى، ج 7، ص 144؛ تميمى آمدى، غررالحكم و دررالكلم، ص 244). مصائب و مشكلاتي كه در زندگي براي انسان پديد مي‌آيد، بيش از اينكه به واقعيت بيروني يك متغير مربوط باشد به نوع نگاه و نظام فكري انسان نسبت به آن مشكلات مربوط است، ممكن است انسان‌ها در يك موقعيت خاص قرار بگيرند در حالي كه يكي به‌شدت از آن شرايط احساس رضايتمندي و آرامش و ديگري به‌شدت احساس غم و تنفر داشته باشد. بايد گفت اين احساس انسان و اتخاذ نوع تفكر اوست كه در سختي و آساني امور زندگي خود نقش اساسي دارد. از ديدگاه امام علی(ع) شخصي كه مدارا را در امورش پيشه افكار و اعمالش قرار مي‌دهد شخصي موفق، با روزي فراوان است كه زندگي مسالمت‌آميزي نيز دارد. پيامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: « سه خصلت است كه اگر كسي از آن برخوردار نباشد كارش سامان نمي‌يابد: 1-تقوايي كه آدمي‌را از گناه باز دارد؛ 2- اخلاقي كه به كمك آن با مردم بسازد و مدارا كند؛ 3- حلمي‌كه ناداني جاهل با آن پاسخ داده شود. »برخي از دانشمندان مي‌گويند: نرمش و مدارا براي زندگي انسان ضروري است و انسان در زندگي روزمره بايد با كساني كه با آنان سر و كار دارد به مدارا رفتار نمايد و در حقيقت رفق و مدارا در هرگونه رابطه و تعامل انساني چه روابط خانوادگي و چه مناسبات اجتماعي، مهم‌ترين قاعده در تنظيم درست روابط و تعامل و راه جلب دوستي مردم است و اگر كسي با مردم تندخويي كند زندگي بر خود او تنگ مي‌شود و صفاي زندگي از بين مي‌رود. امام باقر (ع) مي‌فرمايد در مناجات ميان خدا و حضرت موسي در تورات آمده است: ‌اي موسي سرّي را در وجود خود حفظ كن و در ظاهر با دشمنان من و دشمنان خودت از ميان مردم مدارا كن.(وسائل الشيعه، ج 12، ص 200؛ ) آري، هيچ چيز مانند رفق و مدارا و ملايمت، دل مردمان را نرم نمي‌كند و باعث تسهيل شدن امور و روزگار بر انسان نمي‌شود.