فقر؛ نتيجه رفتار انسان

از منظر آموزه هاي وحياني آيا پديده فقر منشأ طبيعي و ذاتي دارد، يا اينکه تحميلي و عارضي است و به نوع، اخلاق و عملکرد و کنش انسان ها برمي گردد. و تا افکار، اخلاق و رفتارهاي انسان اصلاح نگردد و در مسير رشد و تعالي قرار نگيرد فقر او از بين نمي رود؟ نوشتار حاضر به نحو اجمال به اين سؤال پاسخ مي دهد.

از دير زمان صاحبان قدرت و ثروت به اشكال مختلف، با بيان فلسفه هاي گوناگون سعي كرده‌اند اين باور را در اذهان مردم به وجود آورند كه امكانات و منابع جامعه محدود و نياز انسان‌ها نامحدود است. بنابراين به طور طبيعي عده اي از دسترسي به نيازمندي هاي زندگي محروم خواهند بود، و در اينجا پسنديده اين خواهد بود كه هر كس به هر آن چه طبيعت به او عطا كرده است راضي باشد و قبول كند كه فقير و گرسنه ماندن عده اي بهتر از فقر عمومي است. بنابراين، نه فقرا به ديده ظلم و خيانت به اغنيا بنگرند و نه اغنيا از حضور تهيدستان و محرومين آزرده خاطر گردند، چون مسابقه اي كه يك جايزه بيشتر ندارد، تنها يك نفر كامياب خواهد داشت. (ظهور و سقوط ليبراليسم، ترجمه عباس مخبر، ص 374-390)

براساس آموزه هاي اسلام، خداوند متعال طي آيات متعددي، تفكر «فقر طبيعت» را باطل دانسته و ريشه همه بدبختي ها و پديده فقر را نه در كمبود امكانات و خست طبيعت، بلكه در اعمال زشت و ظالمانه انسان ها مي داند، و طي پنج مرحله آنها را بيان مي كند.

مرحله اول: خداوند متعال وعده داده است كه روزي هر جنبده اي را فراهم مي كند: «هيچ جنبده اي در زمين نيست مگر اينكه روزي او بر خداست. او قرارگاه و محل رفت و آمدش را می‌داند، همه اين ها در كتاب آشكاري ثبت است. (هود-6)

مرحله دوم: خداوند به عنوان يك سنت هميشگي اعلام نموده است كه به هيچ وجه از وعده خود تخلف نمي كند (ان الله لايخلف الميعاد- رعد-31)

مرحله سوم: خداوند راه كسب روزي را نشان داده و به انسان ها پيام داده است كه خزاين روزي همه به دست خداست و او اندازه روزي همه را مي داند. (حجر-19)

مرحله چهارم: به انسان ها خبر داده است هر آن چه براي زندگي لازم داريد به اندازه فراوان آماده است.

«خداوند همان كسي است كه آسمان ها و زمين را آفريد و از آسمان آبي فرستاد و با آن ميوه هاي (مختلف) را براي روزي شما (از زمين) بيرون آورد... و از هر چيزي كه از او خواستيد (نيازمند بوديد) به شما داد و اگر نعمت هاي خدا را بشماريد هرگز آنها را شماره نتوانيد كرد. (ابراهيم-32)

مرحله پنجم: در اين مرحله خداي متعال روشن ساخت كه اگر گروهي به روزي خود نمی‌رسند و فساد و بدبختي به وجود مي آيد، اين نتيجه اعمال ناشايست خود انسان هاست: «فساد در خشكي و دريا به خاطر كارهايي كه مردم انجام داده اند آشكار شده است، خدا می‌خواهد نتيجه بعضي از اعمالشان را به آنها بچشاند، شايد (به سوي حق) باز گردند. (روم- 41) بنابراين براساس تعاليم اسلام و آموزه هاي وحياني خداوند وعده كرده است روزي انسانها و همه موجودات را تأمين نمايد، و هرگونه كاستي و كمبود، ناشي از اعمال و رفتار خود انسان‌هاست. در نتيجه فقر و تنگدستي گروهي از مردم نه به خست طبيعت بلكه به رفتار خود آنان يا گروهي ديگر مرتبط است و پديده فقر نه حقيقتي ذاتي و حتمي بلكه پديده اي عارضي و تحميلي است و به عملكرد و كنش و رفتار خود انسان ها برمي گردد. بر همين اساس علي(ع) مي فرمايد: «ما جاع فقير الا بما منع غني» هيچ فقيري گرسنه نماند مگر آنكه توانگري از دادن حق او ممانعت كرد. (نهج البلاغه، حكمت 320)

همچنين آن حضرت در جايي ديگر مي فرمايند:

«ان الناس ما افتقروا و لا احتاجوا ولاجاعوا و لاعروا الابذنوب الاغنياء»

همانا مردم جز در اثر گناه ثروتمندان، فقير و محتاج و گرسنه و برهنه نمي شوند. (الحياه، ج4، ص329)

 روزنامه كيهان، شماره 21676 به تاريخ 31/4/96، صفحه 8 (معارف)