پرسش:
چه عواملي موجب مي شود قساوت قلب براي انسان به وجود نيايد، به بيان ديگر چه راهکارهايي براي مقابله با قساوت قلب وجود دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به اين سوال به عواملي که موجبات قساوت قلب انسان را فراهم مي آورد از جمله: دوستي شهوات، کثرت کلام و زياد سخن گفتن به غير ذکر خدا، آرزوهاي بلند دنيايي، گناه و رفت و آمد با افراد بي بندوبار، خنديدن زياد، شنيدن لهو و لعب، دنبال شکار رفتن براي تفريح و گرفتن جان حيوانات زنده، افزايش مال و ثروت و پرخوري اشاره کرديم، اينک در بخش پاياني دنباله مطلب را پي مي گيريم.
راهکارهای مبارزه با قساوت قلب
1 - توبه: امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد: براي قلوب زنگار است مانند زنگاري که بر مس است پس آن را با استغفار جلادهيد. (آداب راز و نياز به درگاه بي نياز (ترجمه عده الداعي) ج 1، ص 217)
2 - کم کردن آرزوهای دنيایی
3 - عبادت خداوند: در زندگي جايي براي عبادت باز کنيم. «فَاذْكُرُونِي اَذْكُرْكُمْ» مرا ياد کنيد تا شما را ياد کنم (بقره 152)
4- صدقه دادن و با فقرا رفت و آمد کردن و ديدن محيط زندگي آنان نيز در رفع قساوت و زنگار دل مفيد است.
5- معاشرت با انسان های مؤمن
6- ترک مخاصمه و جدل و دعوا
7- ترک جدی گناهان
8- شنيدن موعظه ها
پيامبر فرمود: اين قلوب را زنگار مي گيرد هم چنان که آهن را زنگار مي گيرد وقتي آب به آن رسد. گفته شد جلاء آن چيست؟ حضرت فرمود: زيادي ياد مرگ و تلاوت قرآن (ميزان الحکمهًْ، ح 17049)
امام علي عليه السلام مي فرمايد: قلبت را با موعظه زنده کن ... و او را با ياد مرگ ذليل گردان[ و خاشع کن]..... و اخبار گذشتگان را بر او عرضه نما (نهج البلاغه، نامه 31)
9 - رفتن به مجالس علم. زيرا خداوند قلب ها را با نور حکمت زنده مي گرداند هم چنان که زمين مرده را به باران زنده مي کند. (ميزان الحکمهًْ، ح 17032) «قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم يا علِيّ إِذا اَتي عَلَي المومِنِ اَربَعينَ صَباحاً وَلَم يَجلِسِ العُلَماءَ قَسَي قَلبُهُ وَ جَرَءَ عَلَي الکَبائِرِ». «رسول خدا فرمود: يا علي هر گاه چهل روز بر مؤمن بگذرد و در مجلس علما حاضر نشود قلب او قساوت مي گيرد و بر گناهان کبيره جرأت نمايد».
10- اطعام به فقرا و يتيمان: اطعام به مساکين و رسيدگي به يتيمان، قلب انسان را نرم میکند. (ميزان الحکمهًْ، ح 17043)
11- تلاوت قرآن: براي قلب جلائي غير قرآن نيست. (نهج البلاغه، خطبه 176)
12- انديشيدن زياد: تفکر، حيات و زندگي قلب است. (ميزان الحکمه،17030)
13- روزه گرفتن: روزه گرفتن نيز انسان را به خود آورده و در رفع زنگار قلب مفيد است.
14- خواندن دعا: خواندن ادعيه اي که از معصومين (عليهم السلام) رسيده و توجه به معاني بلند آنها بسيار مؤثر است. مناجات خمسة عشر که در مفاتيح الجنان آمده، بسيار زيباست. (اين مناجات مشتمل بر پانزده دعاست با نام هاي مناجات التائبين، مناجات الشاکرين، مناجات الخائفين، مناجات المفتقرين و ... که مناسب حال هر انساني در اين دعاها، مضامين زيادي آمده است).
15- عبادت با توجه: به عنوان مثال وقتي مي خواهيم نماز بخوانيم فکر کنيم آخرين نمازمان است.
روزنامه كيهان، شماره 21131 به تاريخ 25/5/94، صفحه 6 (معارف)