25 اردیبهشت 1396, 4:55
چشم و همچشمی اصطلاحی است كه به نوع رفتار انسانی در حوزه عمل اجتماعی اشاره دارد. واكاوی واژگانی اين اصطلاح هر چند میتواند بخشی از محتوا و مفاهيم آن را بازشناساند ولی تنها مؤلفهای از مؤلفههای اين نابهنجاری را نشان میدهد. مؤلفههای اساسی چشم و همچشمی را میبايست در تظاهر، رقابت، احساس خودكم بينی و ارضای آن به اشكال مادی و ظاهری و مانند آن دانست. شخص میكوشد چيزهايی را تهيه و به نمايش گذارد كه در چشم ديگری خوب و زيبا و شگفتانگيز باشد و برتری خود را از اين طريق به رخ ديگری بكشد.
از نظر روانشناسان و كسانی كه در حوزه روانشناسی اجتماعی تحقيق و پژوهش میكنند، پديدهای چون چشم و همچشمی در ميان برخی افراد، نشانه وجود نوعی نياز برای جلب توجه اطرافيان و مورد تأييد قرار گرفتن از سوی آنهاست. بنابراين چشم و همچشمی ارتباطی مستقيم با ميزان پذيرفته شدن افراد از سوی خود آنها دارد. بدين معنی كه هرچه افراد، وضعيت ظاهری، توانايیهای فردی و مالی خود را همانگونه كه هست، قبول داشته باشند كمتر به چشم و همچشمی با اطرافيان خود مبادرت میورزند. به اعتقاد روانپزشكان، زمانی كه افراد واقعيات زندگی و توانايیهای فردی خود را قبول داشته باشند كمتر به نظرات ديگران درباره خود توجه میكنند و میخواهند اطرافيان، آنها را همانطور بپذيرند كه در واقعيت هستند. همچنين وقتی افراد بيش از حد در پی كسب اطلاع از نظرات ديگران نسبت به خود باشند تلاش میكنند تا همانطور كه ديگران دوست دارند در مقابل آنها ظاهر شوند و از همين طريق نظر مثبت آنها را نسبت به خود جلب كرده و مورد تأييد آنها واقع شوند. در اين صورت است كه اين افراد از واقعيات شخصيتی و توانايیهای خود غافل شده و معيار خود را تأييد ديگران قرار میدهند.
تكبر خصوصيت ضداخلاقی است كه در همگان به گونهای وجود دارد. اين خصوصيت كه از آن به رذيلت اخلاقی ياد میشود موجب میشود تا شخص خود را برتر از ديگری بيابد. از اين رو میكوشد تا به هر شكلی شده برتری خويش را نشان دهد و خود را فراتر و بزرگتر و برتر از ديگری بنماياند. اينگونه است كه چيزهايی كه در خود می یابد به رخ ديگری میكشد و در اموری كه احساس میكند كه از برتری برخوردار نيست تظاهر به دارايی آن مینمايد.
تكاثرطلبی نيز يكی ديگر از علل و عوامل چشم و هم چشمی است؛ زيرا شخص با اين شيوه می كوشد تا اموری را گرد آورد كه بتواند به رخ ديگری بكشد و خود را در حد و اندازه طرف مقابل يا فراتر از آن بنماياند. زياده خواهیهای آدمی در همه حوزهها وجود دارد. بنابراين زيادهخواهی، خاص چيز يا امری نيست. حسادتهای فردی نيز در زمينه چشم و همچشمی میتواند نقش داشته باشد چرا كه افراد حسود به نوعی در پی همانندسازی با ديگران هستند و تمايلی نسبت به تمايز با اطرافيان خود نداشته و میخواهند چيزی جدای آنچه مورد تأييد ديگران است، نباشند.
حسادت به معنای آن است كه شخص نعمتی را در ديگری میيابد و میكوشد تا به نحوی آن نعمت از دست وی برود يا به شكل نقمت و بلا درآيد. حسود آرزوی آن را ندارد كه شخص از نعمت برخوردار شود، بلكه میخواهد تنها خود از نعمت برخوردار باشد و ديگری از آن بهرهای نداشته باشد. به هر حال رقابت غيرسازنده ميان افراد جامعه، عامل مهمی در ايجاد چشم و همچشمی است از اين رو میبايست با آموزش درست و ايجاد بينش و نگرش سازنده، رقابتهای نادرست را به شكل رقابتهای سازنده چون مسأله غبطه تبديل و دگرگون ساخت و جامعه را از آثار زيانبار چشم و همچشمی و صرف هزينههای بسيار در امور غيرمفيد رهايی بخشيد.
برخی از روانشناسان علاوه بر امور يادشده درباره علل و عوامل چشم و همچشمی به مسأله ديگری نيز توجه داده و گفتهاند خودپنداری پايه و اساس اعتماد به نفس انسانها است بنابراين وقتی افراد در مراحل رشد خود؛ مورد تأييد واقع شدن از سوی اطرافيان را به عنوان يك نياز اصلی در خود احساس كنند در اغلب موارد شرايط و ويژگیهای فردی و اجتماعی اطرافيان را مطلوبتر از خود ارزيابی كرده و دچار كمبود اعتماد به نفس میشوند. به اعتقاد روانشناسان اجتماعی، كمبود اعتماد به نفس نيز يكی ديگر از فاكتورهايی است كه می تواند در افزايش چشم و هم چشمی افراد تأثير به سزايی داشته باشد.
افزون بر عوامل يادشده، فرهنگ حاكم بر خانواده و جامعه نيز تأثير به سزايی در نوع رفتار افراد دارد؛ به گونهای كه وقتی افراد در محيطی رشد پيدا میكنند كه مورد اهميت و توجه كافی اعضای خانواده خود قرار گرفته و از استقلال نسبی برخوردار هستند، به ميزان كم تری برای جلب نظر و تأييد اطرافيان خود تلاش میكنند. در پايان يادآوری اين نكته ضروری است كه چشم و همچشمی در ميان همگان وجود دارد و مسأله اختصاص به گروه يا طبقه خاصی ندارد. برای رهايی از اين مشكل نيز میبايست از همان روشهايی استفاده كرد كه در از ميان بردن تكبر و حسادت و تظاهر و تكاثر و ديگر رذايل اخلاقی استفاده میشود. از اين رو تغيير بينش و نگرش مردم و تغيير الگوهای رفتاری، از مهمترين عوامل بازسازی و جلوگيری از رواج پديده چشم و همچشمی است.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان