کار و عبادت

پرسش: آیا کار و تلاش برای امر معاش و گذران زندگی می‌تواند جنبه عبادی، مقدس و خداپسندانه پیدا کند؟ لطفاً به نحو اجمال توضیح دهید.

پاسخ: در فرهنگ اسلامی و براساس آموزه‌های وحیانی کار و تلاش برای امر معاش و گذران زندگی، نه تنها امری مذموم و دنیاپرستانه تلقی نشده، بلکه امری مقدس، خداپرستانه و عبادتی بزرگ شمرده شده است.

پیشوایان دینی ما، آنجا که با برداشت‌هایی ناصواب از ضمانت رزق انسان‌ها از جانب خداوند مواجه می‌شدند، به شدت با این افکار برخورد کرده و به سرزنش آنها می‌پرداختند.

امام صادق هنگامی که از حال یکی از اصحاب خود جویا شد و پاسخ شنید که در خانه خود مشغول عبادت است و زندگی او را عده‌ای از مسلمانان تامین می‌کنند فرمودند:

«به خدا سوگند کسی که زندگی او را تامین می‌کند، عابدتر از اوست» (وسایل الشیعه، ج 17، ص 25)

کسانی که به بهانه عبادت و یا به دلیل تنبلی و کسالت، زحمت خود را بر دوش سایر مردم می‌اندازند، مورد لعن و نفرین عابدترین انسان یعنی پیامبر گرامی اسلام(ص) قرار گرفته‌اند. (همان، ص 32) امام صادق(ع) به صراحت اعلام فرمود:

من از کسی که کسب روزی را رها کرده و لب به دعا می‌گشاید و می‌گوید خداوندا روزی مرا برسان ناخشنود و ناراحتم. (همان، ص 28)

آری پیشوایان معصوم ما، نه تنها ناراحتی خود را از دعا کردن افراد به جای کار کردن آنها اعلام می‌کردند، بلکه از دعا کردن برای رزق و روزی این افراد خودداری می‌نمودند و آنان را به کار و تلاش فرا می‌خواندند. به عنوان نمونه هنگامی که فردی از امام صادق(ع) درخواست می‌کند در حق او دعا کنند تا خداوند روزی او را به راحتی برساند، امام درخواست او را رد کرده و پاسخ می‌دهند:

«برای شما دعا نمی‌کنم. آنچنان که خداوند متعال به تو دستور داده است جویای رزق خود باش» (همان، ص 20)

براین اساس «دعا» جایگزین «کار» نیست بلکه مکمل آن است. در فرهنگ اسلامی کسی که برای تامین هزینه خانواده خود به زحمت می‌افتد، همچون مجاهد فی سبیل الله به عبادت مشغول است.» (همان، ص 67) در مقابل از نظر امام صادق(ع) کسانی که در اثر سستی و تنبلی از تامین زندگی خود ناتوانند مورد سرزنش قرار گرفته، ناتوان‌تر از مورچه خوانده شده‌اند، چرا که مورچه برای گذران زندگی خود، دانه‌ها را به لانه خود می‌کشد.(همان، ص 22)امام علی(ع) بارها فرمود

کسی که «آب و خاک» در اختیار داشته باشد و در عین حال در فقر به سر برد، نشان آن است که خداوند او را از رحمت خود دور کرده است. (همان، ص 41)

و بالاخره در روایات منقول از پیامبر گرامی اسلام(ص) و پیشوایان معصوم(ع) تاکید بر عبادی بودن کار و اهمیت و ضرورت آن، به اندازه‌ای است که در مجامع روایی ما، بابی تحت عنوان باب «استحباب طلب الرزق و وجوبه مع الفروره» آمده و به ذکر روایاتی از این دست اختصاص یافته است. (همان، ص 19)