کار و موقعیت اجتماعی

پرسش: آیا کار و تلاش برای امرار معاش و گذران زندگی تاثیری در جایگاه و موقعیت اجتماعی افراد جامعه دارد؟ لطفاً به نحو اجمال توضیح دهید.

پاسخ: براساس آموزه های وحیانی و تعالیم حیات بخش اسلام، از جمله امتیازات و عوامل ارزشمندی کار و فعالیت اقتصادی، برخورداری از موقعیت و منزلت اجتماعی در بین مردم است. این امتیاز حتی در جایی که نیاز اقتصادی به کار کردن وجود نداشته باشد، به تنهایی ارزش است و برای برخورداری از این ارزش باید کار کرد. شاهد این ادعا روایاتی است که در خلال آنها، پیشوایان معصوم دین، کسانی را که به دلیل بی نیازی اقتصادی، از کار و تلاش دست کشیده‌اند سرزنش نموده و آنان را به کار و تجارت تشویق کرده‌اند.

امام صادق(ع) از حال کسی جویا شدند و پرسیدند: چرا فلانی به حج نرفت؟ پاسخ دادند: چون کار تجاری خود را رها کرده و مال اندکی برایش باقی مانده است.

حضرت که تا این لحظه تکیه داده بودند، از تکیه گاه فاصله گرفتند و فرمودند: تجارت را رها نکنید که (در بین مردم) سبک و بی مقدار می‌شوید. تجارت کنید که خداوند به شما برکت خواهد داد. (فروع کافی، ج 1، ص370)

در مورد دیگری وقتی که فردی از تصمیم خود بر رها کردن بازار و استفاده از ثروت موجود امام صادق(ع) را آگاه می‌کند، حضرت او را از این کار برحذر می‌دارند:

به امام صادق(ع) گفتم: من تصمیم دارم کار بازار را رها کنم و از ثروتی که در اختیار دارم استفاده نمایم. امام پاسخ فرمودند: اگر چنین کنی (در بین مردم) نظر و رای تو بی‌ارزش می‌شود و در هیچ کاری کمک و حمایت نمی شوی. (همان، ص 371) شاهد مثال دیگر در این زمینه قصه حضرت داود(ع) از انبیای عظام الهی است، که آن حضرت به لحاظ اقتصادی نیازی به کار کردن نداشت و با استفاده مشروع از بیت المال به امرار معاش خود مشغول بود. اما براساس روایت علی(ع) و وحی الهی، صرف کار نکردن او، عیب و نقصی در مورد آن بزرگوار شناخته شد و آن حضرت چهل روز به توبه و انابه پرداخت:

«خداوند به حضرت داود(ع) وحی کرد، اگر از بیت المال ارتزاق نمی‌کردی و با دستان خود کار می‌کردی، بهترین بنده من بودی. (با دریافت این وحی) داود(ع) چهل روز به گریه و انابه پرداخت. سپس خداوند به آهن امر فرمود برای بنده من داود نرم شو! (بدین ترتیب) خداوند آهن را برای داود(ع) نرم نمود و داود(ع) در هر روز زرهی می‌ساخت و آن را به هزار درهم می‌فروخت (تا جایی که). 360 زره ساخت و به 360 هزار درهم فروخت و از بیت المال بی نیاز شد. (وسایل الشیعه، ج 17، ص 37)

این روایت حامل این پیام است که نه تنها کار کردن منافی با عبادت و خودسازی نیست و دنیاگرایی تلقی نمی‌شود، بلکه حتی کار نکردن امری غیرعبادی و مذموم محسوب می‌شود، به گونه‌ای که ترک این عبادت، موجب توبه‌ای چهل روزه از جانب نبی بزرگ الهی و عابدترین بنده حق تعالی در عصر خویش است.

پیام دوم این روایت عبادی بودن و مطلوبیت ذاتی کار است که حتی در صورت بی نیازی اقتصادی و تامین هزینه‌های زندگی از طرق دیگر، شایستگی و مطلوبیت این عمل عبادی از بین نمی‌رود. به عبارت دیگر، ارزش کار کردن نه صرفاً برای رفع نیازهای خود و خانواده و تامین هزینه‌های زندگی است، بلکه صرف نظر از این امتیاز، نفس کار کردن، عبادتی بزرگ و قابل تحسین محسوب می‌شود.

پیام سوم این روایت این است که برای پیامبری بزرگوار همچون حضرت داود(ع) که باید الگو و اسوه دیگران در هدایت به سوی خدا و تقرب الی الله در تمامی ابعاد باشند، منقصتی تلقی می‌شود که آن حضرت خود کار نکند و دیگران را دعوت به کار و تلاش نماید. بنابراین جایگاه و شأن رهبران جامعه و یا کسانی که می‌خواهند بر دیگران تاثیرگذار باشند اقتضا می‌کند که آنان به لحاظ اقتصادی و امر معاش همواره متکی به ثمره کار و تلاش خود باشند و هیچ گاه خود را از کار و فعالیت‌های اقتصادی معاف ننمایند.