نویسنده: علی مهدوی
خداوند سبحان در قرآن کریم، هدف از آفرینش انسان را «عبادت و بندگی» خویش معرفی کرده:
«ما خلقت الجن و الانس إلالیعبدون»(ذاریات/51)
و همه انسانها را به عبادت و پرستش خود فرا خوانده است:
«یا ایها الناس اعبدوا ربکم الذی خلقکم و الذین من قبلکم»(بقره/21).
رسالت تمام انبیای الهی نیز، دعوت و ارشاد مردم به بندگی خدا و نهی آنها از پرستش غیر خدا (طاغوت)، بوده است؛ چنانکه می‌فرماید:
«و لقد بعثنا فی کل امه رسولاً ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت»(نحل/36).
بی گمان، لازمه عبادت و پرستش خداوند، استعانت از نیروی صبر و بردباری است و به همین جهت است که خداوند در قرآن کریم، اهل ایمان را به استعانت از «صبر» فرمان داده است:
«یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر»(بقره/153).
پیامبر اکرم(ص) درباره فضیلت صبر بر طاعت، چنین فرموده‌اند:
«آن گاه که روز قیامت بر پا می‌شود، ندا دهنده‌ای از طرف خدا ندا می‌دهد که اهل صبر کجایند؟ پس گروهی از مردم برمی خیزند و گروهی از فرشتگان به استقبال آنها می‌آیند و به آنان می‌گویند: بر چه چیز صبر نمودید؟ گویند: ما خود را بر طاعت خداوند به صبر واداشتیم و نیز خود را در مقابل معصیت خداوند به صبر وادار نمودیم (یعنی ترک گناه کردیم)، پس ندا دهنده‌ای از جانب خداوند ندا می‌دهد که: بندگانم راست می‌گویند، راه را باز نمایید تا آنها بدون حساب وارد بهشت گردند»
صبر و استقامت در مقام اطاعت و بندگی خدا مستلزم آن است که انسان، تمام موانع و سختی‌های موجود در طریق پرستش خدا را، مرتفع سازد. یکی از مهمترین موانع بندگی، کبر و خود برتربینی است. قرآن کریم در آیات متعددی، صفت «تکبر» را عامل اعراض و دوری افراد از عبادت و پرستش خدا معرفی کرده است. در سوره غافر آیه 60 می‌فرماید:
«و قال ربکم ادعونی استجب لکم إن الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین»؛
«خدای شما فرمود: که مرا (با خلوص دل) بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم و آنان که به خاطر صفت کبر از دعا و عبادت من اعراض و سرکشی کنند، بزودی با ذلت و خواری، در دوزخ داخل شوند».
در سوره صافات آیه 35، انگیزه کفر کفار و مشرکین را همین صفت «کبر» بیان می‌دارد و می‌فرماید:
«انهم کانوا إذا قیل لهم لااله الاالله یستکبرون»؛
«کفار کسانی هستند که وقتی به آنها گفته می‌شود که خداوند یکتا است و شریکی ندارد، تکبر نمایند و از قبول آن سر باز زنند».
همچنین تذلل و خضوع در برابر مقام ربوبیت و الوهیت و عدم استکبار در مقابل پروردگار متعال را، از اوصاف مومنان حقیقی دانسته، می‌فرماید:
«به آیات ما فقط آن کسانی ایمان دارند که چون متذکر یاد خدا شوند، به سجده رخ بر خاک نهند و به ستایش پروردگارشان، تسبیح گویند، بدون اینکه تکبر بورزند».
یکی دیگر از موانع عبادت و بندگی، کسالت و تنبلی است. صبر در طاعت مقتضی آن است که انسان سختی و مشقت انجام عبادات را تحمل کرده، از کسالت و تنبلی بپرهیزد. خداوند در قرآن کریم، کسالت در انجام طاعات و عبادات را از جمله صفات منافقین بیان می‌دارد و می‌فرماید:
«إنّ المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و إذا قاموا إلی الصلوه قاموا کسالی یراون الناس و لایذکرون الله إلاقلیلا؛»
«همانا منافقان، با خدا نیرنگ می‌کنند در حالی که او با آنان نیرنگ کننده است، چون به نماز می‌ایستند با کسالت برمی خیزند و چون در انظار مردم نماز می‌خوانند، ریا می‌کنند و خداوند را جز اندکی یاد نمی کنند»(نساء/142).
امام علی (ع) سستی و فَشَل را نقصی برای انسان و آفتی جدی برای رسیدن به پیروزی «آفه النُجح الکسل» و موجب تاخیر در کار «تاخیر العمل عنوان الکسل» و در نتیجه موجب تحقق نیافتن برنامه‌های تعیین شده و آرزوها می‌دانند: «من دام کسله خاب امله» و نیز آن را موجب تباهی آخرت انسان معرفی کرده : «الکسل یفسد الآخره» و از اعتماد به انسانهای تنبل و کسل، برحذر داشته اند: «لاتتکل فی امورک علی کسلان؛ در کارهایت هرگز به آدم تنبل اعتماد و تکیه نکن».
پرهیز از کسالت و تنبلی به قدری دارای اهمیت است که پیامبر اکرم (ص) در دعای خویش از این صفت ناپسند به خدا پناه می‌برد: «اللهم إنی اعوذ بک من العجز و الکسل؛ بار خدایا، من به تو پناه می‌برم از ناتوانی و تنبلی»