سید جواد مصطفوی (آیت الله سید جواد مصطفوی)

سید جواد مصطفوى

متوفاى 1410 هـ .ق.

عنوان مقاله: معجم نگار نور

نویسنده: على برارى فندرى

خاندان

سید محسن در خانواده اى روحانى در روستاى «طُرُق» مشهد مقدس، زندگى مى کرد. او، و دو برادرش تحصیلاتشان را در حوزه علمیه مشهد به پایان رساندند. وى در دوران طلبگى با مرحوم شیخ غلامرضا طبسى هم مباحثه بود. شیخ غلامرضا طبسى مردى شجاع و سخنرانى توانمند بود. او در زمان رضاخان با شجاعت تمام از سیاست هاى رژیم پهلوى انتقاد مى کرد. آقا سید محسن بعد از تحصیلاتش در مدرسه «نو» مشهد، شروع به تدریس کرد. پدرش نیز از اهل علم بود. فضاى خانواده اش درخشش خاصى از نور علم داشت. آقا سید محسن از خانواده اى روحانى و باتقوا همسرش را انتخاب کرد. سیدالعراقین و اشرف الواعظین (وعّاظ معروف خراسان) برادران همسر متدیّن وى بودند. اقامه نماز جماعت، ارشاد مردم، پاسخ به سؤالات شرعى و کمک به مستمندان از وظایف دائمى آقا سید محسن بود.^([1])

کودکى

در سال 1301 ش. در خانه آقا سید محسن مصطفوى پسرى به دنیا آمد که نامش را سید جواد گذاشتند. این کودک با استعداد تا هشت سالگى در روستاى طُرُق مشهد مقدس زندگى کرد. او ابتدا به مکتب خانه رفت، سپس با دایر شدن مدارس جدید تا کلاس دوّم ابتدایى در همین روستا درس خواند. هنگامى که پدرش از روستاى طُرُق به مشهد مقدس آمد، در همان جا ساکن شد. آقا سید جواد ادامه تحصیلات ابتدایى را در این شهر به پایان رساند.^([2])

اوضاع حاکم بر زمان

در این بُرهه تحوّلاتِ سیاسى و حوزوى حاکم بر مشهد مقدس در روند رشد و ترقى آقا سید جواد تأثیرات خاصّى داشت که به آن اشاره مى شود:

الف: تحوّلات سیاسى و مبارزات روحانیت

قرارداد ننگین انگلیس با دولت ایران در سال 1919 م. که بندگى و ذلّت ملّت ایران را به همراه داشت حاکمان مزدور آن زمان (همچون رضاخان بى سواد قلدر) را بر آن داشت که با گرفتن رشوه، مأموریت این قرارداد را به عهده گیرد. رضاخان در دو محور براى استعمارگران خوش خدمتى کرد:

1 ـ محو اسلام از صحنه زندگى مردم

2 ـ حذف روحانیّت مبارز و آگاه تشیّع.

روحانیون متعهد و آگاه تشیع شجاعانه به همراه ملت مسلمان شیعه در مقابل طاغوت رضاخانى ایستادگى کردند. نقطه اوج این مبارزه در قیام هاى زیر خلاصه مى شود.

قیام شهید محمد خیابانى.

قیام جنگل (به رهبرى میرزا کوچک خان جنگلى.)^([3])

مقاومت شهید آیت الله مدرس.

قیام مسجد گوهرشاد (که به تبعید روحانیون مبارز و کشتار مردم بى دفاع منجر گردید).

مبارزات فدائیان اسلام (به رهبرى شهید سید مجتبى نواب صفوى).

روحانیون مبارز در کنار قیام مسلحانه، قیام علمى قدرتمندى را در حوزه مشهد مقدس پى ریختند که صدها عالِم وارسته متقى به جهان تشیّع تقدیم داشته که چون سدى آهنین در مقابل طاغوتیان ایستادگى کردند. در بخش بعدى مرورى بر این اقدامات ارزشمند خواهیم داشت.

ب: قیام علمى حوزه علمیه مشهد مقدس

در سال 1301 ش میرزا مهدى اصفهانى (1303 ـ 1365 هـ .ق) به حوزه علمیه مشهد مقدس وارد شد.

این عالم وارسته ابتدا در یکى از مدارس علمیه مشهد و پس از تعطیلى حوزه علمیه مشهد، در منزلشان درس مى دادند و در منزل نیز نگذاشتند تدریس کند.^([4])

میرزا مهدى اصفهانى بعد از گشوده شدن حوزه علمیه مشهد، مبانى اصول نائینى را با نشاط هر چه بیشتر تدریس مى کرد. وى در دروس خارج، بزرگان حوزه علمیه مشهد را تحت الشعاع درس اصول اجتهادى خود قرار داد که به اصول آل الرسول معروف بود.

علاّمه محمدرضا حکیمى درباره میرزا مهدى اصفهانى چنین نوشته است:

«میرزاى اصفهانى که رسالت دیگرى نیز بر عهده خویش مى بیند، مبانى قرآنى در معارف را سال ها تدریس مى کند ـ در این درس ها میرزا به بیان تمایز معارف وحیانى و تفاوت آنها با مفاهیم و مصطلحات فلسفى و عرفانى مى پرداخته است.»^([5])

میرزاى اصفهانى توانست در مکتب خود 25 نفر را تربیت کند که هر یک از آنان به تنهایى در حوزه هاى علمیه جهان تشیّع، انقلاب بزرگ فرهنگى بوجود آوردند. فضاى علمى که در حوزه علمیه مشهد مقدس توسط میرزاى اصفهانى بوجود آمد تأثیرات فکرى عمیقى بر طلاّب و پژوهشگران دینى بوجود آورد. سید جواد مصطفوى نیز که متأثّر از این فضاى علمى شده بود خط مشى دینى و پژوهشى خود را بر اساس معارف قرآنى و عترت(علیهم السلام) قرار داد که در بخش تحصیلات و تألیفات ایشان مشروحاً بدان مى پردازیم.

تحصیلات

سید جواد مصطفوى در مورد تحصیلات خود چنین مى گوید:

«بعد از سال هاى 21 و 22 شروع به مقدمات کردیم و ابتدا اتاقى در مدرسه «خیرات خان» گرفتیم و بعد به مدرسه «دودر» آمدم. 2، 3 سالى آنجا بودم. در آنجا شخصى بود به نام شیخ محمدرضا دامغانى، خدا رحمتش کند ـ استادى بسیار بانشاط و باتقوا بود. مقدارى از «سیوطى» و نیز درس «حاشیه» و درس «مغنى» را پَهلوى همان استاد خواندم و بعد هم «مُطوّل» را نزد مرحوم ادیب نیشابورى گذراندم. ایشان ماهى 3 تومان از طلبه ها مى گرفت و ما هم ماهى 3 تومان مى دادیم و به درس مُطوّلشان مى رفتیم و 2 تومان هم به درس مغنى شان مى دادیم. تمام مغنى و مُطوّل را نزد ایشان خواندم. البتّه طلبه هایى در آنجا بودند که گاهى کتابى را تمام نکرده، به کتاب دیگرى مى رفتند ولى نظر من این است که هر کتابى باید تمام بشود بعد سراغ موضوع دیگر رفت. همین جور تمام 2 جلد «شرح لمعه» را هم نزد مرحوم حاج سید احمد مُدرّس یزدى خواندم. که استادى وارسته و باتقوا و زاهد بود. خدایش رحمت کند ـ «رسائل» و «مکاسب» را هم همینطور. مثلاً باب «انسداد» رسائل را نمى خواندند ولى من خواندم. در آن هنگام استادى هم پیدا نمى شد ولى من به تنهایى باب انسداد رسائل را نزد آقا شیخ محمدرضا ترابى خواندم. بعداً هم نزد آقاى شیخ هاشم قزوینى که از اساتید و اساطین حوزه مشهد و استادى بادرایت و جامع شرایط استادى بودند «رسائل» و «مکاسب» و «کفایه» و مقدارى «کلام» خواندم. «شرح تجرید» علاّمه را پهلوى مرحوم آقاى شیخ مجتبى قزوینى که جامع المعقول و المنقول بودند و قسمتى از «اشارات» را نزد مرحوم آقا شیخ هادى کدکنى، فراگرفتم.

درود و رحمت خدا بر همه این اساتید بزرگوار ما باد.»^([6])

مسافرت

سید جواد مصطفوى مى گوید:

«در ضمن سال 1327 ش. بود که براى معالجه، سفرى به تهران کردم. در اواخر 30 و اوایل 31 بود که دوباره به تهران رفتم.»^([7])

ازدواج

سید جواد مصطفوى در اواخر سال 1330ش. که به تهران سفر کرد، متأهل مى گردد. وى در تهران اتاقى مى گیرد و در آنجا به زندگى خود ادامه مى دهد. عشق به دانش اندوزى، وى را آرام نگذاشت.

حوزه و تدریس سید جواد مصطفوى، عاشق علم و تحقیق بود. وى در مدرسه مروى تهران تدریس مى کرد. او مى گوید:

«در مدرسه مروى هم درس مى دادم و هم این که به درس مرحوم حاج سید احمد خوانسارى مى رفتم. در آن هنگام درس «منظومه» را مرحوم قاضى که استاد بسیار شریفى بود، درس مى داد، وى استادى منزّه و پاک طینت بود.

حکمت و فلسفه و قدرى اسفار را نزد اساتیدى که در آن زمان فلسفه مى گفتند خواندم ولى نه کامل و تمام».^([8])

ورود به دانشگاه و تدریس

سید جواد مصطفوى بر اساس نیاز زمان و اجتماع خود تصمیم مى گیرد به دانشگاه وارد شود وى در این باره مى گوید: «وارد دانشگاه الهیات شدم و دوره لیسانس و دکترى را در آنجا طى کردم.» هنگامى که زمینه فعالیت خود را در مشهد مقدس فراهم مى بیند در دانشگاه حرکت علمى خود را ادامه مى دهد.

ایشان در این باره مى گوید: «در سال 1348 ش. به مشهد مقدس برگشتم و رسماً وارد دانشکده الهیات شدم.»^([9])

دکتر مصطفوى با تلاش زیاد، فرهنگ دین را در میان دانشگاهیان با اخلاق بسیار نیکو و جذّاب ترویج مى دهد و در ضمن تدریس تحوّلى بنیادین در اندیشه و افکار دانشگاهیان به وجود مى آورد.

تحقیق و پژوهش

دکتر مصطفوى مردى توانمند در تحقیق و پژوهش گردید. با تلاش فراوان و خستگى ناپذیر در اقیانوس معرفت قرآن و عترت غواصى مى کرد و تا آخرین لحظات عمر خود، این توفیق الهى از او سلب نشد.

استادان

دکتر سید جواد مصطفوى از خرمن علم عالمان بزرگ و متّقى بهره ها برد و کسب فیض کرد. معروفترین آنان عبارتند از:

1. شیخ مجتبى قزوینى خراسانى (1318 ـ 1386 هـ . ق)

شیخ مجتبى قزوینى خراسانى از متألّهان زبده قرآنى در سده پیشین است. وى با نفسِ گرم حضرت سید موسى زرآبادى قزوینى به عالم انسانیت و علم باطن و شناخت آن عوالم رهنمون شد. شیخ مجتبى قزوینى چهل سال، در حوزه علمیه مشهد مقدس به تربیت و تدریس طلاب علوم دینى پرداخت.^([10])

2. شیخ هاشم قزوینى خراسانى (1270 ـ 1339 ش)

شیخ هاشم قزوینى از دیدگاه علامه محمدرضا حکیمى «نمونه برجسته یک عالم دینى و یک روحانى اسلامى واقعى بود و در اخلاق جمع اضداد بود. با نهایت وقار بسیار متواضع و در عین انزوا مردى اجتماعى بود. با سلامت نفس شهامت و شجاعت داشت.»

شیخ هاشم قزوینى بعد از آن که به محضر عالم ربانى ـ ناشر علوم خاندان عصمت، فقیه زاهد و معلم اخلاق، علامه مرحوم، میرزا مهدى اصفهانى(رحمه الله)رسید بجز ایام تبعید تا روزى که میرزاى اصفهانى حیات داشت از او جدا نشد.^([11])

3. میرزا على اکبر نوقانى (1300 ـ 1370ق)

میرزا على اکبر نوقانى خطیبى توانمند، فاضلى دانشمند و مُدرّسى قدرتمند بود که نفس گرم او در تربیت نفوس اثر داشت. در محله نوقانِ مشهد مقدس به دنیا آمد. 27 سال در این شهر به فراگیرى علوم دینى پرداخت، و از محضر مدرسان بزرگى همانند 1 ـ میرزا عبدالجواد ادیب نیشابورى اول (م 1344 ق) 2 ـ حاج شیخ حسنعلى طهرانى (م 1325 ق) تلمّذ نمود.^([12])

در نجف نیز از محضر درس: آخوند ملا محمدکاظم خراسانى (م 1329 ق)، سید محمدکاظم یزدى (م 1327 ق)، شریعت اصفهانى (م 1329 ق) بهره گرفت.

میرزاى نوقانى از میرزا عبدالله مازندرانى (م 1330 ق) و میرزا محمدتقى شیرازى (م 1338 ق) اجازه اجتهاد گرفت. وى پس از مراجعت به وطن 40 سال به ترویج دین و تربیت جامعه پرداخت و در جمع دوستان و شاگردان میرزاى اصفهانى قرار گرفت و مکتب او را که به مقامِ الهىِ ولایت توجه خاص داشت پذیرفت. از سوى آیت الله العظمى مجاهد بزرگ حاج آقا حسین طباطبایى قمى تولیّت مدرسه نواب، در مشهد مقدس به ایشان واگذار شد. او 6 سال و چند ماه با جدیّت و تلاش خالصانه به تربیت و آموزش طلاب علوم دینى پرداخت.

از خصوصیات میرزاى نوقانى، جذّابیت بیان، قدرت کامل در مناظره، آگاه به فرهنگ زمان و عالم به حقایق دینى بود. او طبع شعر نیز داشت که به نمونه اى از آن اشاره مى شود:

افسوس که عمرى پى اغیار دویدیم *** از یار بماندیم و به مقصد نرسیدیم

سرمایه ز کف رفت و تجارت ننمودیم *** جز حسرت و اندوه متاعى نخریدیم

آثار علمى میرزا على اکبر نوقانى عبارتند از:

1 ـ دو مقاله نوقانى 2 ـ سه مقاله نوقانى 3 ـ مجموعه اشعار مى باشد. از مرحوم نوقانى یک پسر که عالم و متعهد و دردآشنا بود باقى ماند که همانند پدرش زندگى ساده داشت که در سال 1371 ش. به رحمت ایزدى پیوست.^([13])

4. آقا شیخ هادى کدکنى

او استادى پارسا و دانشمندى گرانمایه بود که عمر خود را براى تربیت و آموزش فرزندان این مرز و بوم صرف کرد، در روستاى کدکن تربت حیدریه دیده به جهان گشود. سال تولد این عالم ربانى 1275 هـ . ش. است. شیخ هادى، دوران کودکى و نوجوانى را در زادگاهش ـ که همراه با فراز و نشیب هاى زیادى بود ـ سپرى کرد. پدرش از بزرگان منطقه کدکن بود. و جدّ آقا شیخ هادى حاج ملا محمد از مشایخ بزرگ آن دیار بود. تحصیلات ابتدایى وى در زادگاهش بود و از شانزده سالگى براى ادامه تحصیل راهى مشهد مقدس شد.

استادان آقا شیخ هادى در سطوح: حاج ملا هاشم خراسانى و حاج شیخ على اکبر نهاوندى و در دروس خارج فقه و اصول از دو استاد حوزه مشهد مقدس آیت الله میرزا محمد آقازاده فرزند مرحوم آخوند خراسانى و حاج آقا حسین قمى بهره برد. فلسفه را نزد آقا بزرگ حکیم مشهور به شهیدى فراگرفت. ریاضیات و هیئت را از آقا شیخ اسدالله یزدى آموخت.

آقا شیخ هادى ضمن تحصیل، تدریس نیز داشت و تا آخر عمر تدریس مى کرد از شاگردان مشهور او 1 ـ استاد مدیر کاظم شانه چى 2 ـ محمدجعفر جعفرى لنگرودى 3 ـ مرحوم عبدالجواد فلاطورى 4 ـ دکتر سید جواد مصطفوى 5 ـ دکتر حسن ملکشاهى

شاگردان آقا شیخ هادى همگى وى را به زهد و ورع و ساده زیستى و بى تکلّفى ستوده اند. شادروان آقا شیخ هادى از حضور در اجتماعات دورى مى کرد. و درگیرى مستقیم با حکومت وقت نداشت و از هر چه مسئولیت حکومتى بود دورى مى جست. آقا شیخ هادى کدکنى از فیلسوفان عارف و باتقوى بود که از وى هیچ آثارى باقى نماند.^([14])عاقبت در سوم شهریور 1353 ش. از روستاى کدکن در اثر بیمارى به بیمارستان آریاى مشهد انتقال یافت و در هشتم مهرماه 1353 ش. برابر با نیمه ماه مبارک رمضان به ملکوت اعلى پیوست.

5. شیخ محمدرضا ترابى

6. ادیب نیشابورى ـ دوم.

7. حاج سید عباس شاهرودى (م 1341 هـ .)

تربیت معنوى

دکتر سید جواد مصطفوى جلسات معارف قرآنى میرزا مهدى اصفهانى را درک کرده و نفس گرم آن عالم ربانى در تزکیه و تهذیب وى تأثیرات بسزایى داشته است.^([15])

مکتب فکرى سید جواد مصطفوى

سید جواد مصطفوى پژوهشگرى قدرتمند و پرکار بود که تحقیقات گسترده اى در مبانى دین به عمل آورد. وى مکتب میرزا مهدى اصفهانى را سرچشمه و اصل استنباط و نظرات علمى خود قرار داد. این مکتب رسیدن به حقایق و واقعیات جهان هستى را از راه قرآن و عترت مى داند.

دکتر سید جواد مصطفوى خود در این باره مى گوید:

«به نظر من باید دو مورد را شرح داد: فلسفه یعنى چه؟ و مخالفت ایشان چه اندازه بوده؟ به نظر من، فلاسفه را باید به 3 دسته تقسیم کرد: یک دسته فلاسفه غیراسلامى بلکه غیرمذهبى یعنى ماتریالیست ها، این ها مى گویند که ما هر مطلبى را باید با فکر و عقل خودمان بسنجیم و اسلام را کنار مى گذارند و اصلاً با اسلام ارتباطى ندارند و نسبت به آن بى تفاوت هستند. 2 ـ دسته دیگر باقى مى مانند که یک دسته ـ به تعبیر این جانب ـ اول فیلسوف هستند و بعد مسلمان. دسته سوم اول مسلمانند و بعد فیلسوف. کسانى که اول مسلمانند و بعد فیلسوف، مبانى و اصولى را که ضرورى اسلام است مى پذیرند. ملاک ها و معیارهایى را که اسلام براى تشخیص خوب و بد و ارزش و ضدارزش معین کرده باور مى کنند. اسلام به آنها مى گوید: در همه چیز فکر کنید، ولى در ذات خدا فکر نکنید، زیرا خدا نامحدود است و فکر شما محدود. پس آن چه در ذهن و فکر شما درآید آن خدا نیست، آنها هم مى پذیرند و چنان مى کنند. حدیثى به این مضمون از امام پنجم(علیه السلام)وارد است. و نیز از امیرالمؤمنین(علیه السلام) که مى فرماید: خداوند امورى را موجب سعادت شما دانسته و شما را به آن امر کرده است و امورى را باعث شقاوت و بدبختى شما دانسته و شما را از آن نهى کرده است و نسبت به هر چیزى براى شما حدّ و مرزى قرار داده و درباره بعضى از امور سکوت کرده است. شما براى فهمیدن آن ها خود را به تکلّف میندازید... نسبت به ذات خدا فکر نمى کنیم و نسبت به امور دیگر که یک ساعت تفکر را بهتر از 70 سال عبادت دانسته فکر مى کنیم. شاید کسى بگوید چنین شخصى فیلسوف اصطلاحى نیست. عرض مى کنم بحث ما در معنى واقعیت است و در اصطلاح و لفظ نزاعى نداریم».

دکتر سید جواد مصطفوى سعى خود را در خوب فهمیدن قرآن و روایات و خوب عمل کردن آن مبذول داشت.^([16])

پژوهش و تدریس

سید جواد مصطفوى پس از آن که تحصیلاتش را تکمیل کرد، در دو سنگر حوزه و دانشگاه با جدیّت و تلاش خستگى ناپذیر شروع به تدریس کرد. در این راستا دانشجویان و حوزویان بسیارى از فیض وجودش بهره ها بردند. امّا از آن جا که حوزه علمیه مشهد مقدس با انقلاب علمى عالم ربانى مرحوم میرزا مهدى اصفهانى چهره اى دیگر گرفت راه بدست آوردن حقایق را فقط از طریق قرآن و عترت به تشنگان حقیقت آموخته شد. پیروان زیادى مکتب تعالى بخش آن مرد بزرگ را پذیرفته بودند. بنابراین دکتر سیدجواد مصطفوى نیز در زمره این رهروان صدیق بود.

او تلاش زیادى در قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام) کرد.

پژوهش هاى فراوانى در نهج البلاغه و اصول کافى و صحیفه سجادیه و وسایل الشیعه و دیگر کتب روائى انجام داد و براى سهولت در کار پژوهشى روایات، ابتکارات جدیدى ابداع کرد.

مبتکر معجم نگارى کتب شیعى

دکتر سید جواد مصطفوى در راه تحقیق و پژوهش نهج البلاغه و وسایل الشیعه و صحیفه سجادیه و اصول کافى و دیگر روایات معصومین(علیهم السلام) عمر خود را بکار گرفت و بزرگ ترین خدمت را به دین پژوهان و محققان و دانشمندان جهان اسلام کرد و معجم نگارى کتب شیعه را بنیان گذارد وى در این باره مى گوید:

«خود من که این همه با نهج البلاغه سر و کار دارم، گاهى مى شود مطلبى را که قبلاً در آن دیده ام و حالا مى خواهم پیدا کنم مدتى ـ شاید حدود یک سال ـ معطل مى شوم و نمى توانم آن مطلب را بیابم. مطالب اسلامى هم که باید از همه ابعادش بررسى شود و در این حالت است که محقق بى نیاز از یک فهرست نمى تواند به مقصود، دست یابد، لذا به این فکر افتادم. این کار (تهیه معجم المفهرس نهج البلاغه) از ابتدا تا پایان حدود 7 سال طول کشید. آن زمان فیش بردارى در ایران چندان رایج و مرسوم نبود... وقتى این کار به آخر رسید، به هر کس مى گفتم این کتاب را نوشته ام و مى خواهم آن را چاپ کنم حاضر نمى شد.»^([17])

تألیفات

مقام معظم رهبرى حضرت آیت الله خامنه اى در فرازى از پیامى که به دومین کنگره هزاره نهج البلاغه ارسال کردند از استاد عالیقدر و اثرش چنین آورده اند:

«کتاب بسیار ارجمندى که استاد عالیقدر آقاى مصطفوى به عنوان کاشف الفاظ نهج البلاغه تنظیم کرده اند کارى در این حدود در این مایه براى نهج البلاغه انجام نگرفته است»^([18])

دکتر سید جواد مصطفوى مبتکر معجم حدیث و تألیفاتش مبشّر صلح و دوستى است. او در این باره مى گوید:

«من همیشه در این فکر بودم که چرا نهج البلاغه در حوزه ها مظلوم و مهجور است و کسى به آن اعتنایى ندارد.»^([19])

دکتر مصطفوى 7 سال براى تألیف این کتاب زحمت کشید و پس از مشکلات زیاد آن را به چاپ رساند و عجیب تر این که تألیف ابتکارى وى خریدارى نداشت و 17 سال از این انبار به آن انبار منتقل مى شد.

دکتر مصطفوى مى گوید:

«آن طور که من به این کار (الکاشف) اهمیّت مى دهم، کسى از آن استقبال نمى کند. البته یک عده معدودى مثل مرحوم مطهرى مى گفتند چقدر کتاب خوبى است من از آن خیلى استفاده مى کنم.»^([20])

دکتر سید جواد مصطفوى، پژوهشگرى پرکار و عاشقِ دلباخته قرآن و عترت(علیهم السلام) بود که وجودش در حبل المتین و صراط مستقیم: على بن ابى طالب و یازده فرزندش(علیهم السلام) ذوب شده بود. آثارش راهگشاى همه محققان و اندیشمندان اسلامى قرار گرفت. تألیفاتش بدون استثنا محتواى اسلامى دارد و براى دین پژوهان و امت اسلامى چراغ راه زندگى است.

از این عالم فرزانه بیش از 22 کتاب و مقاله براى جهان اسلام به ارمغان مانده است. آثارش عبارتند از:

1. الکاشف 2. مفتاح الوسایل 3. التطبیق بین السفینة و البحار 4. رابطه نهج البلاغه با قرآن 5. الهادى الى اصول الکافى 6. الهادى الى صحیفة السجادیه 7. ابعاد گسترده اسلام 8. بهشت خانواده 9. آینده بشر از نظر عقل و دین 10. انسانیت از دیدگاه اسلام 11. سفسطه و مغالطه از نظر مذهب 12. محکمات اسلام 13. آیات و احادیث منتخبه 14. ترجمه و شرح اصول کافى 15. روش پیشوایان دین در تبلیغ اسلام 16. دین در نهج البلاغه 17. تجلّى علوم اهل البیت(ع) 18. جنگ در نهج البلاغه 19. تفسیر الطلاّب (تجزیه و تکمیل کل قرآن) 20. چگونه اسلام کاملترین ادیان است. 21. تقارن حدیث و فلسفه 22. تفاهم شیعه و سنى.دکتر مصطفوى درباره این کتاب مى گوید:

«اگر کسى آثار مرا مطالعه بکند، این حسّاسیت مرا درمى یابد که دلم مى خواهد همه بندگان خدا با هم آشتى باشند و با صلح و صفا و صمیمیّت زندگى کنند و نزاع و اختلاف نباشد. با توجه به این امر مقاله اى نوشتم درباره «تفاهم شیعه و سنى» به جهت این که اختلاف دو گروه مسلمان باعث ناراحتى است، و در آنجا 11 مورد از نهج البلاغه آورده ام که حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) چه جور به اتحاد دعوت مى کند و خودش هم این جور بوده است.»

و درباره کتاب بهشت در خانواده چنین مى گوید:

«کتابى هم به نام بهشت خانواده نوشته ام که نظر کلى در آن کتاب این بوده است که بین زن و شوهر نباید اختلاف باشد. عرض کردم روحیه اى دارم که نمى خواهم بندگان خدا با هم اختلاف و نزاع داشته باشند و از این موضوع خیلى ناراحت مى شوم.»^([21])

مصطفوى و انقلاب اسلامى

انقلاب اسلامى که در دوران پایانى عمر دکتر سید جواد مصطفوى در ایران به رهبرى حضرت آیت الله امام خمینى(رحمه الله)اتفاق افتاد، نیاز مبرم به مردان اسلام شناس و خود ساخته اى داشت تا ابعاد مختلف اسلام را به مردم انقلابى بشناسانند. دکتر سید جواد مصطفوى که استاد حوزه و دانشگاه بود نیروهاى جوان و جویاى علم و دین را در سنگر دانشگاه به معارف قرآنى و عترت پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) آشنا مى کرد. و با سخنرانى هاى متعدد و مقالات علمى در کنفرانس هاى اندیشه اسلامى و کنگره هزاره نهج البلاغه رسالتِ خود را به انقلاب اسلامى و مردم انقلابى ایران اسلامى ادا کرد.

فرزندان

دکتر سید جواد مصطفوى فرزندانى صالح و متدین نیز به جهان اسلام تقدیم داشته است که بعضى از آنان اهل علم مى باشند.

وفات

سرانجام در سال 1368 شمسى به دیار باقى شتافت^([22]) روانش شاد و راهش پررهرو باد.

پیام تسلیت مقام معظم رهبرى

با تأثر و تأسف رحلت دانشمند و محقق گرانقدر مرحوم حجت الاسلام دکتر سید جواد مصطفوى را به حوزه علمیه مشهد مقدس و جامعه دانشگاهى و خانواده محترم آن مرحوم تسلیت مى گویم. بدین مناسبت مجلس بزرگداشتى در روز یکشنبه 31 اردیبهشت ماه از ساعت 4 تا 6 بعد از ظهر در مسجد ارک برگزار مى گردد.

سید على خامنه اى 20/2/68^([23])

[1]. کیهان فرهنگى (میراث ماندگار). به نقل از: دکتر سید جواد مصطفوى. سال 1364، شماره 12، ص 178.

[2]. همان.

[3]. همان، ص 179.

[4]. میراث ماندگار ـ کیهان فرهنگى، ش 12، سال 1364 شمسى، ص 179.

[5]. مکتب تفکیک، محمدرضا حکیمى، ص 183 ـ 185.

[6]. میراث ماندگار ـ کیهان فرهنگى، ش 12، سال 1364ش. ص 179.

[7]. همان.

[8]. همان.

[9]. همان.

[10]. برگرفته از کتاب مکتب تفکیک، محمدرضا حکیمى.

[11]. مکتب تفکیک، ص 230 ـ 231.

[12]. همان.

[13]. همان.

[14]. نگاه حوزه، ش 81 ـ 80. اردیبهشت، سال 81، ص 130 ـ 133.

[15]. مصاحبه در سال 1364 شماره 12، ص 178، از دکتر سید جواد مصطفوى گرفته شد.

[16]. میراث ماندگار (کیهان فرهنگى، سال 1364 ش، شماره 12، ص 180 ـ 181.

[17]. همان، ص 184 و 185.

[18]. یادنامه دومین کنگره هزاره نهج البلاغه ـ وزارت ارشاد اسلامى ـ فروردین 1363 ـ ص 38.

[19]. کیهان فرهنگى، میراث ماندگار شماره 12، سال 1364 ش. ص 185.

[20]. همان.

[21]. همان، ص 176.

[22]. به نقل از دکتر نوراللهیان از دوستان مرحوم دکتر مصطفوى.

[23]. یادمان مرحوم استاد دکتر سید جواد مصطفوى (فرزانهاى که با نهج البلاغه زیست) به قلم جمعى از نویسندگان ـ تهیه و تنظیم: سید مهدى مصطفوى ص 4.

منبع:فرهیختگان تمدن شیعه