زینب بنت خزیمه

كلمات كليدي : تاريخ، پيامبر(ص)، زينب بنت خزيمه، ام المساكين، طفيل بن حارث

نویسنده : سيد علي اكبر حسيني

زینب دختر خزیمه بن حارث بن عبدالله هلالیه[1] پنجمین همسر از همسران پیامبر اکرم(ص) به لحاظ ترتیب زمانی و از جمله پنج زن قریشی ایشان محسوب می‌شود. از زندگی و احوالات این بانوی گرامی اطلاع چندانی در دست نداریم؛ چرا که گویا کوتاهی عمرش و کمی اقامتش در بیت نبی‌اکرم(ص) موجب شد، که مورخان و نویسندگان کتب سیره در ترجمان زندگی‌اش سکوت کنند و حتی عده‌ای را برآن داشت که از ذکر نامش غفلت کنند. تقریباً عمده اطلاعاتمان از ایشان در انفاق او به یتیمان و بینوایان و همچنین ازدواجش با رسول‌خدا(ص) خلاصه می‌شود.

نسب کامل ایشان

از لحاظ نسب ام‌المؤمنین زینب بنت خزیمه، بین نسب‌شناسان اختلافی در نسب پدری ایشان نیست؛ چرا که تقریباً همه مورخین و علمای علم نسب بر این نکته اتفاق دارند، که نسب کامل ایشان زینب بنت خزیمة بن حارث بن عبدالله بن عمرو بن عبدمناف بن هلال بن عامر بن صعصعه عامری می‌باشد.[2]

اما از جهت نسب مادری بسیاری از مصادر ذکری از نسبش نکرده‌اند. ابن‌عبدالبر از قول ابی‌الحسن جرجانی نسّابه او را خواهر میمونه بنت حارث همسر مکرمه رسول خدا(ص) معرفی کرده سپس می‌افزاید «این مطلب را از کسی غیر از ایشان ندیدم.»[3] ابن حبیب بغدادی نیز برادران و خواهران مادری ایشان را چنین برمی‌شمارد: ام‌الفضل لبابه کبری بنت حارث همسر عباس عموی پیامبر(ص) مادر ابن‌عباس و لبابه صغری همسر ولید بن مغیره، مادر خالد بن ولید و عزة بنت حارث. سپس به ذکر نام خواهران مادری زینب بنت خزیمه پرداخته چنین برمی‌شمارد: میمونه بنت حارث، اسماء بنت عمیس همسر جعفر بن ابیطالب و سلامه(سلمی) بنت عمیس همسر حمزه بن عبدالمطلب. [4]

زینب بنت خزیمه ام‌المساکین

زینب بنت خزیمه را بخاطر عطوفت و مهربانی با مساکین و فقراام‌المساکین( مادر بیچارگان) لقبش دادند[5] او به روزگار جاهلی نیز به همین لقب شهره بوده است.[6] بین مورخان در اینکه زینب قبل از ازدواج با حضرت(ص) همسر کدامین صحابی رسول‌خدا(ص) بود اختلاف است؛ اما بنا به قول مشهور او همسر طفیل بن حارث بن مطلب بن عبدمناف بود اما از طفیل طلاق گرفت و به عقد برادر طفیل، عبیدة بن حارث درآمد.[7] عبیده در غزوه بدر زخمی شد و در سن شصت و چهار سالگی در صفراء جان داد.[8] البته اقوال دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که آوردن آنها در اینجا خالی از وجه نیست؛ در برخی از منابع آمده که ام‌المؤمنین زینب در ابتدا به همسری جهم بن عمرو بن حارث پسر عموی عبیده بن حارث درآمد [9] اما گویا کار به جدایی کشیده و آن بانو با عبیده ازدواج کرده است. در برخی از منابع هم زینب همسر عبدالله بن جحش معرفی شده است عبدالله در غزوه احد به شهادت رسید.[10]

ازدواج با رسول‌خدا(ص)

پس از شهادت شوهرش، رسول‌خدا(ص) از او خواستگاری کرد او اختیار کار خویش را به خود حضرت سپرد؛[11] پس پیامبر(ص) گواهانی را فرا خواندند[12] و او را با مهریه دوازده و نیم اوقیه[13] و به نقلی چهارصد درهم نقره به همسری خود در ‌آورد.[14] گفته شده قبیصة بن عمرو هلالی او را به عقد رسول‌خدا(ص) در آورد.[15]

به نقلی دیگر، حضرت ابواسید بن علی بن مالک انصاری را به سوی زنی از بنی‌عامر بن صعصعه فرستاد تا زینب را برایش خواستگاری کند حضرت قبلاً زینب را ندیده بود پس ابواسید زینب را به عقد حضرت درآورد.[16]

این ازدواج بیست روز پس از ازدواج رسول‌خدا(ص) با حفصه بنت عمر بن خطاب[17] در ماه رمضان سال سوم هجری در سی و یکمین ماه هجرت صورت گرفت؛[18] اما ابن‌عبدالبر اندلسی بر این باور است که ازدواج رسول‌خدا(ص) با زینب بنت خزیمه در تاریخی غیر از این صورت گرفته است او وقوع این ازدواج را هفت سال بعد از وفات خدیجه(س) می‌داند.[19]

وفات

درباره وفاتش نیز همچون حوادث دوران حیاتش بین مورخین اختلاف است. عده‌ای وفات ایشان را هشت ماه پس از ازدواج ایشان با رسول‌خدا(ص) و در ربیع‌الثانی سال چهارم هجری دانسته‌اند،[20] برخی دیگر هم براین باورند؛ که ایشان دو یا سه ماه بیشتر نزد پیامبر(ص) نماند.[21]ام‌المؤمنین زینب بنت خزیمه در جوانی در سن سی سالگی در مدینه وفات کرد.[22] پیامبر(ص) خود بر پیکر او نماز گزارد و او در بقیع به خاک سپرد.[23] گذشته از اینکه او و خدیجه(س) تنها زنان پیامبر(ص) بودند که در زمان حیات پیامبر(ص) از دنیا رفتند مورخان او را نخستین کس از همسران رسول‌خدا می‌دانند که در مدینه درگذشته است. پیامبر(ص) از او فرزندی نداشت.[24]

مطلب آخر این‌که زینب بنت خزیمه را می‌توان جزء معدود همسران رسول‌خدا(ص) برشمرد که روایتی از او در کتب راویان و محدثین نقل نشده است.

منابع :

[1]. ابن سعد؛ طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1990،ج8، ص91 .

[2]. ابن عبد البر؛ الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجبل، چاپ اول، 1992،ج4، ص1853 و ابن حزم اندلسی؛ جمهرة انساب العرب، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418، ص274 و ابن هشام؛ السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا، ج2، ص648 .

[3]. الاستیعاب، ج4، ص1853 .

[4]. ابن حبیب بغدادی؛المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الافاق الجدیده، بیتا، ص106- 109 و همچنین مسعودی؛ مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ سوم، 1409، ص300 و نویری؛ نهایة الإرب فی فنون الأدب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، چاپ اول، 1423، ج18 ، ص178 و بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1996،ج1، ص429 و ذهبی؛ تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1993 ج2، ص255 و ... .

[5]. ابن هشام؛ السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا،ج2، ص648 .

[6]. طبقات الکبری، پیشین، ص91 و ابن جوزی؛ المنتظم، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء و مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1992،ج3، ص161 و انساب الاشراف، پیشین، ص429 .

[7]. طبری؛ تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1967،ج2، ص545 و المنتظم، پیشین، ص161 و انساب الاشراف، پیشین، ص429 و طبقات الکبری، پیشین، ص91 .

[8]. انساب الاشراف، پیشین، ص429 .

[9]. السیرة النبویه، پیشین، ج2، ص648 .

[10]. بیهقی؛ سنن الکبری، دارالفکر،ج7، ص72 و عسقلانی، ابن حجر؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415،ج8، ص157 .

[11].‌ تاریخ طبری، پیشین،ج11، ص596 و ابن عساکر؛ تاریخ دمشق، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1415،ج3، ص206 و طبقات الکبری، پیشین، ص91 .

[12]. طبقات الکبری، پیشین، ص91 .

[13]. تاریخ طبری، پیشین،ج2، ص545 و طبقات الکبری، پیشین، ص91 .

[14]. السیرة النبویه، پیشین،ج2، ص648 .

[15]. السیرة النبویه، پیشین،ج2، ص648 و تاریخ طبری، پیشین، ج2، ص647 .

[16]. الاستیعاب، پیشین، ج4، ص1599 و اسد الغابه، ج5، ص14 .

[17]. ابن قتیبه؛ المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، 1993، ص158 و بیهقی، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1405، ج3، ص159.

[18]. طبقات الکبری، پیشین، ص91 و ذهبی تاریخ اسلام، پیشین ، ص255 و تاریخ دمشق، پیشین،ج3، ص206 و تاریخ طبری، پیشین، ج11، ص596.

[19]. الاستیعاب، پیشین، ج1، ص46.

[20]. نهایة الإرب ، پیشین، ص178 و تاریخ طبری، پیشین، ج11، ص596 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.

[21]. ابن حجر؛ فتح الباری، دارالمعرفه، بیروت، چاپ دوم،ج1، ص324 و خلیفه بن خیاط؛ تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1995، ص27.

[22]. المنتظم، پیشین، ص210 و طبقات الکبری، پیشین، ص92.

[23]. تاریخ طبری، پیشین،ج11، ص596 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.

[24]. بیهقی، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1405،ج3، ص159.


مقاله
نویسنده	سيد علي اكبر حسيني

مقاله

نویسنده

سيد علي اكبر حسيني

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند. 30 خرداد 1403, 15:48