نماز در سیره و گفتار پیامبر(ص)

كلمات كليدي : عبوديت، نماز، گناهان پاييزي، جاذبه نماز، پاداش نماز

نویسنده : محسن محمدزاده

پیامبرخدا(ص) بهترین الگو

خداوند در قرآن می‌فرماید:

«لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ».

برای شما در رسول‌خدا نمونه و سرمشق نیکویی برای پیروی است برای آن کسی که به خدا و آخرت امیدوار است و بسیار خدا را یاد می‌کند.[1]

پیامبر(ص) در طول تاریخ بزرگترین سرمشق بشریت بوده است؛ زیرا پیش از این که با گفتار خود مربی و راهنمای مردم باشد، با رفتار شخصی خویش بهترین تربیت کننده و راهبر بود.

شخصیت پیامبر(ص) نمونه‌ای برای یک روزگار، یک نسل، یک ملت، یک مذهب و یک مکان خاص نمی‌باشد، بلکه یک سمبل جهانی و همیشگی برای تمام مردم در همه زمانهاست.

عبادت

عبادت را اهل لغت به معنای غایت خضوع و تذلل دانسته‌اند و گفته‌اند چون عبادت، اعلی مراتب خضوع است.[2] پس لایق نیست؛ مگر برای کسی که اعلی مراتب وجود و کمال و اعظم نعم و احسان را دارد و از این جهت عبادت غیر حق شرک است.

خداوند از جهات مختلف قابل عبادت است و ما باید حمد و سپاس او را بجا آوریم به خاطر کمال ذات و صفات او که «الله» است، به خاطر احسان و تربیت او که «رب العالمین» است و به خاطر امید و انتظار ترحم و لطف او که «الرحمن الرحیم» است و به خاطر قدرت و هیبت او که «مالک یوم الدین»است.

عبودیت

در حدیث معراج خداوند به پیامبرش فرمود: ای احمد! آیا می‌دانی که چه وقت یک بنده به درجه عبودیت من می‌رسد؟ عرض کرد: نه ای پروردگارم فرمود: زمانی که هفت خصلت در او جمع گردد: ورعی که او را از ارتکاب به محارم باز دارد، سکوتی که او را از گفتن درباره چیزهایی که نمی‌داند باز دارد، خوف و ترسی(خوف از خدا) که هر روز بر گریه‌اش بیافزاید، و حیایی که در خلوتش نیز ادامه داشته باشد، و غذایی که به اندازه نیازش باشد، بی‌علاقه به دنیا به خاطر علاقه‌مند نبودن من به آن، و دوست داشتن نیکان و ابرار به خاطر اینکه من آنها را دوست دارم».[3]

پیامبر(ص) شیفته عبادت

پیامبر(ص) آن چنان شیفته عبادت و بندگی، در بارگاه ربوبی بود که گاهی خود را فراموش می‌کرد و از خود بی‌خود می‌شد، تا این که آیه نازل شد: «طه! ما انزلنا علیک القرآن لتشقی‌»؛ طه! ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که این قدر به زحمت و مشقت‌ بیافتی.[4]

مرحوم فیض کاشانی در ذیل این آیه می‌نویسد: پیامبر‌اکرم آنچنان در عبادت الهی حریص بود که از کثرت عبادت پاهای مبارکش متورم شده بود، تا این که خداوند متعال این آیه را فرستاد.

امام باقر(ع) می‌فرماید: روزی یکی از همسران آن حضرت به وی گفت: یا رسول‌الله! چرا به خود اینقدر زحمت می‌دهی، در حالی که یک بنده آمرزیده هستی.

پیامبر(ص) پاسخ داد: «اولا اکون عبدا شکورا؛ آیا بنده شکرگزاری نباشم.» [5]

حضرت خدیجه(ع) گوید: پیامبر هنگامى که وارد خانه مى‌شد ظرف آب طلب مى‌کرد و براى نماز وضو مى‌گرفت، آن‌گاه بر مى‌خاست و دو رکعت نماز کوتاه مى‌گزارد، سپس به بستر خواب مى‌رفت.[6]

رسول‌خدا در سفر از منزلى به منزل دیگر کوچ نمى‌کرد جز آنکه در آن منزل دو رکعت نماز مى‌گزارد و مى‌فرمود: مى‌خواهم این مکان برایم به نماز خواندن گواهى دهد.[7]

عابدترین مردم

روایت شده که رسول‌خدا چون از چیزى ناراحت و غمگین مى‌شد به نماز و عبادت خدا پناه مى‌برد.

پیامبر(ص) هر گاه چیزى او را اندوهگین مى‌ساخت با روزه گرفتن و نماز خواندن بر دفع آن یارى مى‌جست.[8]

رسول‌خدا هر گاه به مصیبتى دچار مى‌شد برمى‌خاست، وضو مى‌گرفت و دو رکعت نماز مى‌خواند و چنین دعا مى‌کرد:

اللّهمّ قد فعلت ما امرتنا، فانجز لنا ما وعدتنا

«خدایا، من آنچه را به ما دستور داده بودى انجام دادم، پس آنچه را به ما وعده داده‌اى محقق فرما».[9]

آداب و سنت آن حضرت در نماز

امام صادق(ع) فرمود: در روزهاى بسیار گرم چون مؤذن براى گفتن اذان نماز ظهر اجازه مى‌خواست رسول‌خدا مى‌فرمود:

ابرد، ابرد

«بگذار هوا خنک شود، بگذار هوا خنک شود».

مؤلف: شیخ صدوق گوید:

«ابرد، ابرد»

یعنى شتاب کن، شتاب کن. و آن را از کلمه «برید» یعنى نامه‌رسان گرفته است که به سرعت راه مى‌پوید. ولى ظاهرا مراد از آن تأخیر انداختن اذان است تا هوا خنک شود و شدت گرما بکاهد، چنان که روایتى که در کتاب علاء از محمد بن مسلم نقل شده این معنى را تأیید مى‌کند. محمد بن مسلم گوید: امام باقر در مسجد رسول‌خدا در حالى که من داشتم نماز مى‌خواندم مرا دید. بعدا روزى به من فرمود هیچ وقت نماز واجب را در آن وقت نخوان. آیا نماز را در آن شدت گرما مى‌خوانى؟ عرض کردم: نماز نافله بود.[10]

رسول‌خدا هر گاه در نماز، کسى به خدمتش مى‌آمد و در کنارش مى‌نشست، به خاطر او نماز را کوتاه مى‌کرد و متوجه او مى‌شد و مى‌فرمود: آیاحاجتى دارى؟ پس از آنکه حاجات او را برمى‌آورد، مجددا به نماز مى‌پرداخت.[11]

گناهان پاییزی

سلمان نقل می‌کند: روزی با پیامبر(ص) در زیر درختی نشسته بودیم آن حضرت شاخه‌ای را که برگ‌هایش خشکیده بود، تکان داد و همه برگ‌ها بر زمین ریخت سپس به من فرمود :ای سلمان! از من نمی‌پرسی که چرا چنین کردم؟ عرض کردم: یا رسول‌الله(ص) سبب چه بود؟ پیامبر(ص) فرمود: مومن چون برآن وجهی که دستور رسیده ،وضو بگیرد و پس از آن نمازهای پنج گانه را به جا آورد گناهان او می‌ریزد همچون برگهای این شاخه. آنگاه حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: در دو طرف روز و اوایل شب نماز بپا دار چرا که حسنات سیئات و آثار آن را ازبین می‌برد.[12]-[13]

نماز و دعا و خوف از خدا

با او سخن می‌گفتند، چون وقت نماز می‌رسید گوئی کسی را نمی‌شناخت.[14]

در مصلای خود چندان از خوف خدا گریه می‌کرد که مصلاتر می‌شد.[15]

می‌فرمود: «برای هر عبادتی در آغاز حالت افراط و حرصی هست که بعدا به نفرت و سستی می‌گراید، هر کس حرصش در عبادت در محدوده سنت من است به تحقیق هدایت شده و هر کس با سنت من مخالفت کرد به تحقیق گمراه شده و عملش تباه است، اما من نماز می‌گذارم و می‌خوابم، روزه می‌گیرم و افطار می‌کنم، می‌خندم و گریه می‌کنم، هر کس از روش من و سنت من رویگردان است از من نیست».[16]

حضرت امام زین‌العابدین‌ فرموده‌اند:

جدّ من رسول‌خدا(ص) با آنکه خداوند گذشته و آینده او را بخشوده و آمرزیده بود کوشش و بندگی برای خدا را رها نمی‌کرد تا آنجا که ساق و قدمش (از کثرت عبادت) ورم کرد؛ پدر و مادرم فدای او؛ برخی به او گفتند آیا اینطور عمل می‌کنی در حالی که خدا گناه گذشته و آینده‌ات را آمرزیده است؟!

فرمود: آیا بنده شاکر و سپاسگزار نباشم.... [17]

حضرت امام صادق‌ در مورد نماز پیامبر فرمودند:

وقت خواب آب برای وضو را در ظرفی سر پوشیده بالای سر خود می‌گذاشت، و مسواک را نیز زیر بستر خود می‌نهاد، آنگاه تا وقتی خدا می‌خواست می‌خوابید، و چون بیدار می‌شد می‌نشست و به آسمان نگاه می‌کرد و آیات سوره آل عمران را تلاوت می‌فرمود، آنگاه مسواک می‌زد و وضو می‌گرفت و به جایگاه نماز خود می‌رفت و چهار رکعت نماز می‌خواند، و رکوع را به قدر قرائت و سجود را نیز به قدر رکوع انجام می‌داد؛ رکوع را آنقدر طول می‌داد که می‌گفتند کی سر بر می‌دارد؟! و سجود را نیز تا حدّی که می‌گفتند کی سر از سجده بر می‌دارد؟آنگاه به بستر خود باز می‌گشت سپس بار دیگر بیدار می‌شد و آیات سوره آل عمران را می‌خواند و به اطراف آسمان نگاه می‌کرد، و مسواک می‌زد و وضو می‌گرفت و در جایگاه نماز می‌ایستادوسه رکعت شفع و وتر را می‌خواند و دو رکعت نافله صبح را نیز می‌خواند، آنگاه از خانه برای نمازصبح بیرون می‌آمدو به مسجد می‌رفت.[18]

حضرت امام حسین‌(ع) فرمودند:

رسول‌خدا (ص) در هنگام نیایش و دعا دستهای خود را همچون مستمندی که غذا می‌طلبد بالا می‌آورد.[19]

و امام صادق(‌) فرمودند:

پیامبر(ص) هر روز هفتاد مرتبه «استغفر اللّه» و هفتاد مرتبه «اتوب الی الله» می‌فرمود. (هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش و هفتاد مرتبه به ‌سوی خدا توبه می‌کرد) [20]

و فرمودند:

رسول‌خدا(ص) هر روز سیصد و شصت‌بار به عدد عروق بدن، حمد خدا می‌گفت، می‌فرمود: «الحمدللّه ربّ‌العالمین کثیراً علی کلّ حال»[21]

جاذبه نماز

امام علی(ع) فرمود:رسول‌خدا(ص) هیچ چیز را، نه شام و نه غیر آنرا بر نماز مقدم نمیداشت. هرگاه وقت نماز فرا می رسید، رسول‌خدا دیگر نه خانواده می‌شناخت و نه دوست.[22]

آثار ترک نماز

فخررازی درذیل تفسیر سوره مبارکه عصر می‌گوید: زنی صیحه زنان، دیوانه‌وار خدمت رسول‌خدا(ص) آمده گفت: یا رسول‌الله اصحاب بروند تنها با شما کار دارم؛ اصحاب رفتند. آن زن گفت یا رسول‌الله! گناه کردم گناهم خیلی بزرگ است. پیامبر(ص) فرمود: رحمت خدا از آن بزرگتر است. بگو گناهت چیست؟ عرض کرد: زن شوهرداری بودم، زنا دادم،از زنا حامله شدم، بچه به دنیا آمد، او را در خمره سرکه خفه کردم، بعد هم سرکه‌های نجس را به مردم فروختم! پیامبر خیلی متاثر شد و فرمود: می‌خواهی به تو بگوییم چرا به درون این چاه افتادی؟ خیال می‌کنم نماز نمی‌خوانی! چون نماز نمی‌خوانی، رابطه‌ات با خدا قطع است‌، از این جهت در این چاه افتاده‌ای.[23]

تارکین نماز عشاء

رسول‌خدا(ص) فرمود در شب معراج به گروهی رسیدیم که سرهای آنان را با سنگ می‌کوبیدند و می‌شکستند و خُرد می‌کردند. از جبرئیل پرسیدم: این‌ها چه کسانی هستند؟

پاسخ داد: این‌ها نماز عشاء را نخوانده می‌خوابند.[24]

پاداش نماز مؤمن

پیامبر(ص) در حالی که تبسمی داشتند، به آسمان نگاه می‌کردند. شخصی علت را سؤال کرد. حضرت فرمودند: به آسمان نگاه کردم، دیدم دو فرشته به زمین آمدند تا پاداش عبادت شبانه بنده با ایمانی را که هر روز در محل نماز خود، به عبادت و نماز مشغول می‌شد، را بنویسند؛ اما او را در محل نماز خود نیافتند، بلکه در بستر بیماری یافتند. آنها به سوی آسمان بالا رفتند و به خداوند عرضه داشتند: ما طبق معمول برای نوشتن پاداش عبادت آن بنده باایمان، به محل نماز او رفتیم، ولی او را در محل نمازش نیافتیم، بلکه او در بستر بیماری آرمیده بود.

خداوند به آن فرشتگان فرمود: تا او در بستر بیماری است، همان پاداش را که هر روز برای او هنگامی که در محل نماز و عبادتش بود، می‌نوشتید، بنویسید، و بر من است که پاداش اعمال نیک او را تا آن هنگام که در بستر بیماری است، برایش بنویسم.[25]

تأثیر نماز

حضرت علی(ع) فرمودند: با رسول‌خدا(ص)به انتظار وقت نماز در مسجد نشسته بودیم، در این بین، مردی برخاست و گفت: ای رسول‌خدا! من گناهی کرده‌ام، برای آمرزش آن چه باید بکنم؟ پیامبر(ص) روی از او برگرداند. هنگامی که نماز تمام شد، همان مرد برخاست و سخن خود را تکرار کرد. پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: آیا هم اینک با ما نماز نگزاردی، و برای آن به خوبی وضو نگرفتی؟ عرض کرد: بلی، چنین کردم. فرمود: همین نماز، کفاره و سبب آمرزش گناه تو خواهد بود.[26]