كلمات كليدي : محمد بن عبدالله بن جعفر، عون بن عبدالله بن جعفر، عبيدالله بن جعفر، قاسم بن محمد بن جعفر
نویسنده : سيد علي اكبر حسيني
محمد بن عبدالله بن جعفر
در برخی از منابع از مادرش با نام خوصاء بنت حفصة(خصف) بن ثقیف وائلی نام برده شده است.[1] برخی دیگر از منابع نیز نام مادر او را حَوط دختر حفصه تمیمی دانسته‌اند.[2]
زمانی که امام حسین(ع) از مکه به سوی عراق خارج شد، عبدالله بن جعفر بن ابیطالب نامه‌ای را برای امام(ع) ارسال داشت و در آن نامه از امام(ع) در خواست کرده بود که از عزمش برای رفتن به کوفه باز گردد. عبدالله بن جعفر نامه خود را توسط فرزندانش عون و محمد به سوی امام(ع) فرستاد. سپس عبدالله، خود نیز به سوی عمرو بن سعید بن عاص - حاکم وقت مکه - رفت و از او برای امام حسین(ع) امان درخواست کرد. عمرو بن سعید هم خطاب به امام(ع) نامه‌ای نوشت و آن را توسط برادرش یحیی به سوی امام(ع) فرستاد. عبدالله هم یحیی را همراهی کرد تا این که در منزل "ذات عرق" به امام(ع) رسیدند. حضرت(ع) نامه عمرو بن سعید را مطالعه کردند؛ اما در خواست آنان را نپذیرفتند و فرمودند: «من رسول خدا(ص) را در خواب دیده‌ام و ایشان مرا به ادامه راه امر کرده‌اند، بنابراین من به همان چیزی که مرا بدان امر فرموده است، عمل می‌کنم.» آن دو نیز که از بازگشت امام(ع) ناامید شده بودند به مکه بازگشتند. قبل از بازگشت به مکه، عبدالله بن جعفر از دو فرزندش -محمد و عون- خواست تا امام حسین(ع) را تا مقصد همراهی کنند؛ اما خود از همراهی با حضرت(ع) عذر خواست.[3]
محمد در روز عاشورا در حمایت از امام حسین(ع) به میدان رفت و در حالی که رجز می‌خواند:
اشکوا الی الله من العدوان فعال قوم فی الرّدی عمیان
قد بدّلوا معالم القرآن و محکم التنزیل فی التبیان
«از این دشمنان به خداوند شکوه می‌برم این قوم و مردمی که در گمراهی و کور دلی به سر می‌برند. همانها که معالم [و روشنگری‌های] قرآن را دگرگون ساخته و محکمات تنزیل(قرآن) را جابجا کردند»[4]
به سوی دشمن حمله‌ور شد و توانست ده نفر از دشمن را به هلاکت برساند.[5] پس سپاه کوفه از هر سو محمد بن عبدالله را در بر گرفتند تا اینکه سرانجام عامر بن نهشل تمیمی بر او حمله برد و وی را به شهادت رساند.[6]
محمد بن عبدالله نیز از جمله یاران ابا عبدالله الحسین(ع) است که در زیارت ناحیه مقدسه مورد سلام و تحیت امام جواد(ع) قرار گرفته است. در این زیارت در توصیف شأن و مقام محمد آمده است:
«السّلام علی محمد بن عبدالله بن جعفر الشاهد مکان ابیه و التالی لأخیه و واقیة ببد نه لعن الله قاتله عامر بن نهشل التمیمی؛ سلام بر محمد بن عبدالله بن جعفر که در کربلا به جای پدرش حضور یافت و پس از برادر به شهادت رسید و بدن خود را سپر بلای او(امام حسین(ع)) قرار داد. خداوند کشنده او عامر بن نهشل تمیمی را لعنت کند.»[7]
عون بن عبدالله بن جعفر
در برخی از منابع از مادر او با نام جمانة بنت مسیب فزاری (یا طائی) یاد شده است؛[8] اما ابوالفرج اصفهانی بر این اعتقاد است که نام مادر او زینب کبری عقیله بنی‌هاشم(س) دختر علی بن ابیطالب(ع) است.[9] او همچنین در کتابش آورده است: «گفته شده که او همان عون اکبر است و برادرش عون اصغر که از مادری به نام جمانة بنت مسیب بن نجیه فزاری بود در واقعه حره کشته شد.»[10]
او به همراه برادرش محمد حامل نامه پدرشان – عبدالله بن جعفر- به امام حسین(ع) بود. پس از رد امان نامه حاکم مکه از سوی امام(ع) –که پدرشان عبدالله و یحیی بن سعید بن عاص برادر حاکم مکه حامل آن بودند- به دستور پدر با کاروان امام(ع) همراه شدند و امام حسین(ع) و همراهانش را تا کربلا همراهی کردند.[11]
در روز عاشورا و پس از شهادت برادرش محمد، عون از امام حسین(ع) اذن میدان طلبید و پس از کسب اجازه پا به عرصه نبرد نهاد،[12] او در حالی که رجز می‌خواند:
ان تنکرونی فانا ابن جعفر شهید صدق فی الجنان ازهر
یطیر فیها بجناح اخضر کفی بهذا شرفاً فی المحشر
«اگر مرا نمی‌شناسید من پسر جعفر، شهیدی راستین در بهشت تابان هستم. او در آن به بالی سبز فام پرواز می‌کند، در روز محشر او را همین شرف بس است.»[13]
با دشمنان به نبرد پرداخت و با شجاعت وصف ناپذیرش توانست سه نفر از سواران سپاه دشمن و هجده تن از پیادگان آنها را به هلاکت برساند[14] تا اینکه سرانجام شخصی به نام عبدالله بن قُطَبَه طائی بر او حمله برد و او را به شهادت رساند.[15]
در زیارت ناحیه مقدسه عون بن جعفر با عناوین منحصر به فردی از سوی امام جواد(ع) مورد ستایش قرار گرفته، در این زیارت آمده است:
«السلام علی عون بن عبدالله بن جعفر الطیار فی الجنان حلیف الایمان و منازل الأقران الناصح للرحمن التالی للمثانی و القرآن لعن الله قاتله عبدالله بن قطبه النبهانی؛ سلام بر عون فرزند عبدالله فرزند جعفر طیار که در بهشت پروازمی‌کند، هم‌پیمان ایمان و حریف جنگاوران، نصیحت کننده به سوی پروردگار و همتای مثانی و تلاوت کننده قرآن، لعن و نفرین خداوند بر قاتلش عبدالله بن قطبه نبهانی.»[16]
عبیدالله(عبدالله) بن عبدالله بن جعفر
در برخی از منابع از عبیدالله بن عبدالله بن جعفر نیز به عنوان یکی دیگر از شهدای واقعه کربلا یاد شده است. عبیدالله فرزند دیگر خوصاء دختر حفصه وائلی بود که به یاری امام حسین(ع) شتافته بود.[17] او در روز عاشورا به مانند دیگر اصحاب و یاران امام(ع) به میدان رفت و جنگید تا اینکه سرانجام او نیز در رکاب مولایش به فیض شهادت نائل آمد.[18] در برخی از منابع نام قاتل او بشر بن حویطر قانصی به ثبت رسیده است.[19]
قاسم بن محمد بن جعفر بن ابی طالب
او از مادری ام ولد تولد یافت.[20] نقل شده او همیشه ملازم پسر عمویش امام حسین(ع) بود و هرگز از او جدا نمی‌شد، امام(ع) دختر عمویش امّ کلثوم را که دختر عبدالله بن جعفر و مادرش زینب کبری(س) بود به او تزویج نمود.[21]
قاسم به همراه همسرش به کربلا آمد و بعد از شهادت عون بن عبدالله بن جعفر به میدان رفت.[22] او در حالی که رجز می‌خواند:
انا الغلام الابطحی الطالبی من معشر فی هاشم و غالب
و نحن حقاً سادة الذوائب هذا حسین(ع) اطیب الاطائب
من عترة برّ التقی العاقب
«من پسر ابطحی طالبی از خاندان غالب و هاشم هستم. ما به حق از مهتران بزرگان هستیم این حسین(ع) است که پاکیزه‌ترین پاکیزه‌گان است. از نسل عاقب(یکی از القاب پیامبر(ص)) نیکوکار پرهیزگار.»[23]
او جمع زیادی از دشمنان را به هلاکت رساند که بعضی تعداد سوارگان از آنها را هشتاد نفر و از پیادگان را دوازده نفر ذکر کرده‌اند، تا آنکه جراحات زیادی برداشت، پس از هر سو بر او حمله‌ور شدند و او را به شهادت رساندند.[24]
برخی از منابع قاسم بن محمد بن جعفر را جزء شهدای کربلا به شمار نیاوردند، بلکه او را به واسطه سن و سال اندکش یکی از اسرای اهل بیت(ع) در واقعه عاشورا برشمرده‌اند.[25]