عالم بزرگوار علامه ابوالفتح محمد بن علي بن عثمان كراجكي از بزرگترين علماي شيعه است كه شيعه و سني جايگاه علمي و شخصيت بارز وي را ستوده‌اند.
تاريخ و مكان ولادت:
در خصوص تاريخ و مكان ولادت ايشان در منابع مطلبي ذكر نشده است. منابع فقط به اين نكته اشاره كرده‌اند كه وي «نزيل رمله» ساكن شهر رمله بوده است. سيد عبدالعزيز كريمي مي‌نويسد: عبارت «نزيل رمله» به اين نكته اشاره دارد كه وي در آنجا سكونت داشته[1] سپس مي‌نويسد: برخي قائلند، وي اهل «كراجك» از روستاهاي نزديك واسط بوده است.[2]
در خصوص زمان ولادت وي به اين نكته مي‌توان اشاره كرد كه با توجه به زمان رحلت ايشان (449 هـ)[3] احتمالاً وي در اواخر قرن چهارم هجري متولد شده است.
اساتيد و شاگردان:
محمد بن علي بن عثمان گروه زيادي از علماي زمانش را از خاصه و عامه ملاقات كرده و نزد ايشان تلمذ كرده و از آنها روايت شنيده است. از جمله مهمترين اساتيد و مشايخ وي مي‌توان به شيخ مفيد[4] شيخ طوسي، نجاشي، سالار، ابن واسطي، ابن براج طرابلسي،[5] مسلمي حراني، ابن شاذان قمي، صيرفي بغدادي، احمد بن نوح بن محمد حنبلي،[6]و....اشاره كرد.
از جمله شاگردان ايشان مي‌توان شيخ عبدالرحمان خزايي نيشابوري، ابومحمد حبشي، حسين بن هبة الله طرابلسي[7] را نام برد.
جايگاه علمي و وثاقت ايشان:
كراجكي از جمله علماي برجسته‌اي است كه علماي شيعه و سني در خصوص جايگاه علمي، وثاقت و احاطه ايشان به علوم مختلف، سخن گفته‌اند. در اينجا به پاره‌اي از اين اقوال اشاره مي‌كنيم.
منتجب الدين در «فهرست» وي را شيخ عالم، و ثقه معرفي كرده است.[8]
شيخ حر عاملي مي‌نويسد: «عالم، فاضل، متكلم، فقيه، محدث جليل القدر...»[9]
علامه مامقاني در تنقيح المقال پس از اينكه ايشان را فقيه و ثقه معرفي مي‌كند، مي‌نويسد: هر كس كتب وي را ملاحظه كند، نهايت فضل و تحقيق و دقت و كمال اطلاع ايشان را از ساير مذاهب به خوبي مي‌تواند درك كند.[10]
سيد احمد حسيني در مقدمه كتاب «معدن الجواهر» مي‌نويسد: «نحوي، لغوي، منجم، طبيب، متكلم، فقيه، محدث....»[11]
ذهبي از علماي اهل سنت وي را «شيخ شيعه، از بزرگان شيعه، ماهر در فقه و اصول شيعي، نحوي، لغوي، منجم و طبيب» معرفي كرده است.[12]
يافعي ديگر عالم سني مي‌نويسد: «در اين سال (449) ابوالفتح محمد بن علي كراجكي رحلت كرد. وي سرور شيعه و صاحب تصانيف متعدده، نحوي، لغوي، منجم، طبيب، متكلم مي‌باشد.»[13]
به نظر مي‌رسد از بين جنبه‌هاي مختلف علمي و علومي كه ايشان به آن احاطه داشته و به عنوان «علامه»[14] معرفي شده، محدث بودن و فقاهت ايشان از برجستگي خاصي برخوردار بوده است. در كتاب مقدمه‌اي بر فقه شيعه در خصوص جنبه فقاهتي ايشان آمده است: «فقيه شيعي نيمه اول قرن 5 هـ در اثر فقهي خود به نام «بستان» ابواب فقه را به ترتيب مشجر (درختي) از يكديگر تفريع كرد كه عملي ابتكاري بود..»[15]
تأليفات ايشان:
علامه ابوالفتح كراجكي داراي تأليفات بسيار زيادي در زمينه‌هاي مختلف علمي است. سيد احمد حسيني تاليفات او را بر حسب شمارش بعضي از علما 70 مورد دانسته است.[16] از مهمترين تأليفات او مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد.
1- كنز الفوائد: مهمترين اثر و تأليف اين عالم شيعي است كه نشان دهنده فضل و نهايت تحقيق و دقت ايشان است. محمد باقر خوانساري مي‌نويسد: «كنزالفوائد از بهترين تأليفات اين عالم بزرگ است كه تا زمان ما باقي مانده است.[17]
2- التفضيل؛[18]
3- معدن الجواهر و رياضة الخواطر؛
4- الاستنصار في النص علي ائمه الاطهار؛
5- رساله في تفضيل اميرالمؤمنين (ع)؛
6- الكر و الفر في الامامه؛
7- رساله في حق الوالدين؛[19]
8- اخبار الاحاد؛
9- التعجب في الامامه حسن،
10- 11 مسأله في المسح؛
11- 11 منهاج في معرفه مناسك الحجاج؛
12- شرح الاستبصار[20] و....
رحلت:
سرانجام اين عالم بزگوار پس از عمري تحقيق و تأليف در دوم ربيع الثاني سال 449 هجري قمري[21] در شهر صور وفات يافت.[22]