نظرى بر کلیات قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران

محمد برزگر خسروی
فصل اول قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران در زمینه اصول کلى که به منظور ارائه پایه‌ها وکلیات وضوابط فصول دیگرى که هر کدام در مورد مسائل خاصى است تنظیم شده است . کلیاتى که در این نوشتار به آ‌ن مى‌پردازیم عبارت از اصولى است که هر کدام مبنایى براى اصول مستقل واختصاصى بعدى مى‌باشد. در واقع اصول فصل‌هاى آ‌ینده قانون اساسى فروع و شاخه‌ها و تفصیلات کلیات فصل اول و مبتنى بر آ‌نها خواهد بود. به همین دلیل طرح مسائلى به‌طور کلى و پایه‌اى در فصل اول قانون اساسى و سپس طرح فروع ومصادیق وموارد وتفصیلات آن در فصول دیگر نباید نوعى تکرار تلقى شود زیرا کلیات فصل اول خود به خود گویاى اصول دیگر قانون اساسى نیست و باید کلیه فروع و جزئیات و تفاصیل متفرع از آن کلیات و مبتنى بر آن پایه‌ها و با حفظ کلیت نسبى که در تدوین قانون اساسى لازم المراعات مى‌باشد طى فصول دیگر ذکر گردد.
از سویى دیگر کلیات فصل اول قانون اساسى به منزله تصویرى کلى است از ممیزات و ویژگى‌هاى حکومت اسلامى و نظام و تشکیلات سیاسى آ‌ن که به صورت فشرده یک جا آمده است.
در این مقاله ضمن آشنایى با کلیات و مبانى قانون اساسى جمهورى اسلامى با خصایص این نظام نیز آشنا مى‌شویم . به همین دلیل است که این مباحث از اهمیت و ظرافت خاصى برخوردار مى‌باشد.
-1 مشروعیت جمهورى اسلامى
قانون اساسى نوع حکومت ایران را جمهورى اسلامى و مشروعیت آن را مبتنى بر دو اصل: مکتب(حق و عدل) و انتخاب اکثریت قریب به اتفاق ملت ایران معرفى مى‌کند. در توضیح این مطلب باید چهار موضوع را مورد بررسى قرار داد و به سوالات زیر پاسخ گفت: الف ) مقصود از جمهورى چیست؟ ب )اسلامى بودن مبین چه حقیقتى است؟ ج)آیا حکومتى مى‌تواند اسلامى باشد؟ د)مشروعیت نظام جمهورى اسلامى مبتنى بر چه دلایلى است؟
الف - نام جمهورى مبین شکل حکومت است:
دموکراسى کلمه‌اى است یونانى به معنى حکومت مستقیم و بدون واسطه مردم. حکومت دموکراسى به این معنا صرفا جنبه فرضى و نظرى دارد زیرا حکومت مستقیم یا به تعبیرى دیگر” دموکراسى محض” از پدیده‌هاى نادرى است که حتى در دولتهاى شهرى نیز کم دیده مى‌شود.( جامعه و حکومت،ص 187) اما آنچه که امروزه به دموکراسى مشهور شده است نوع خاصى از حکومت است که افراد واجد شرایط جامعه اعضاى قوه مقننه را آزادانه انتخاب مى‌کنند( حقوق اساسی، دکتر بوشهری، ص 102) آ‌نچه که حکومت دموکراسى را متمایز مى‌کند این است که تشخیص مصالح جامعه و عدالت و امنیت منحصرا با انتخاب مردم است.
ب- کلمه اسلامى نشانگر نوع محتواى جمهورى است:
حکومت جمهورى ایران با اصول و مقررات اسلامى اداره مى‌شود و بر محور اسلام حرکت و جهت مى‌گیرد. این یک اشتباه بزرگ است که برخى مسائل مربوط به خوراک و آ‌زادى در انتخاب و معیشت مادى را از حقوق انسان مى‌شمارندولى وابستگى به عقیده و ایمان به مکتب و داشتن آرمان‌هاى توحیدى را در قلمرو حقوق انسان به حساب نمى‌آورند. مردم همان طور که به دلایل سیاسى واجتماعى شکل حکومت را انتخاب مى‌کنند حق آ‌ن را دارند که به دلیل اعتقادشان محتواى حکومتشان را انتخاب کنند. اسلام براى ملت ایران تجلیلگاه ایمان و آ‌رمان بوده که آن را محتواى نوع حکومت خود انتخاب کرده و پذیرفته‌اند.
ج- آیا جمهورى مى‌تواند اسلامى باشد؟
معناى اسلامى بودن جمهورى استقرار حاکمیت خدا و تحکیم “ ما انزل الله”و اطاعت از خدا و رسول و اولى‌الامر است که قرآن طى آیات متعددى در مضامین مختلف بیان نموده است. تردید در اسلامى شدن جمهورى با استناد به اینکه هیچ حکومتى چه جمهورى و چه غیر آن به جز حکومت معصوم نمى‌تواند اسلامى باشد فاقد منطق قرآنى و اسلامى وعقلى است. چرا که با نظر به جاودانگى و خاتمیت دین اسلام تشکیل حکومت امرى ضرورى است. نفى چنین ضرورتى انکار ضرورت اجراى احکام اسلام وجامعیت و جاودانگى دین مبین اسلام تلقى مى‌شود وانکار آن به معنى ترجیح حکومت طاغوت یا هرج ومرج است.
آرى حکومتى که بنابر ضرورت عقلى و تکلیف شرعى تشکیل مى‌شود الزاما باید اسلامى باشد. و به همین سبب در حکومت اسلامى به جاى مجلس قانونگذاری، مجلس برنامه‌ریزى وجود دارد که براى سازمان‌هاى مختلف در پرتوى احکام اسلام برنامه‌هاى لازم را ارائه مى‌دهد.
مکتبى بودن نظام جمهورى اسلامى (اصول 8، 4، 5، 12، 72، 96، 105، 107 و 170) نشانگر مشروعیت الهى و سند حاکمیت مشروع آن مى‌باشد. در اصل 56 قانون اساسى ضمن تصریح به اینکه حاکمیت مطلق بر جهان وانسان از آن خدا است و هم او انسان را بر سرنوشت خویش حاکم ساخته است .این حاکمیت بر اساس اعتقاد مکتبى به امامت از طریق ولایت فقیه اعمال مى‌گردد. از سوى دیگر اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران به دلیل اعتقاد به اسلام با انتخاب جمهورى اسلامى به‌عنوان نظام سیاسى کشور ایران در همه پرسى سال 1358 آن را محقق ساختند . بدین ترتیب نظام جمهورى اسلامى مبتنى بر اصول و موازین مکتبى اسلام نه تنها به‌عنوان یک نظام حق و عدل بلکه به‌عنوان نظام منتخب اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران مشروعیت و رسمیت یافته است.

منبع : روزنامه رسالت

جدیدترین ها در این موضوع

کتاب نقد فمینیسم از منظر نویسندگان غرب

کتاب «نقد فمینیسم از منظر نویسندگان غرب» مجموعه مقالاتی است که در فضای جامعه غرب در انتقاد از ابعاد نظری و عملی فمینیسم نگاشته شده است. 15 فروردین 1397, 23:32

کتاب منادیان تاریکی

این کتاب در پنج بخش تدوین شده است که به تاریخچه سه فرقه شیخیه، بابیه، بهائیه و نقد و بررسی آموزه‌های بهائیت... 15 فروردین 1397, 23:31

کتاب شخصیت متعالی و سلامت روانی در پرتو خداآگاهی

دین‌داری و معنویت خواهی چگونه سلامت روانی ما را تأمین می‌کند؟ سازوکار و نحوه اثر آن چگونه است؟ آیا اثر مذهب صرفاً به نیروهای متافیزیکی آن وابسته است؟... 15 فروردین 1397, 23:30

کتاب سایبان خود ساخته عرفان مدرن

این کتاب با هدف عرضه صحیح و دفاع معقول اندیشه عرفانی و زدودن پیرایه‌های موهم، موهن و فراگیر عرفان و معنویت‌های نوظهور... 15 فروردین 1397, 23:28

کتاب درآمدی بر سبک زندگی دانشجوی انقلابی

نویسنده کتاب محتوای این کتاب را این‌گونه بیان کرده است: «تحقیق حاضر حول مسئله سامان بخشی زندگی این دانشجویان شکل‌گرفته و ارائه الگو و پیشنهادی هرچند مقدماتی را در این راستا پیگیری می‌نماید... 15 فروردین 1397, 23:27

پر بازدیدترین ها

کتاب شخصیت متعالی و سلامت روانی در پرتو خداآگاهی

کتاب نقد فمینیسم از منظر نویسندگان غرب

کتاب جوان و بزرگسال از نظر افکار و تمایلات (دوره سه جلدی)

جوان و بزرگسال، عنوان کتابی است، از مجموعه گفتارهای مرحوم استاد فلسفی(ره) که توسط دکتر حسین سوزنچی تلخیص شده و به همت پژوهشکده باقرالعلوم(علیه السلام) برای اولین نوبت در بهار 1385 در تیراژ 3 هزار نسخه چاپ و منتشر شده است... این کتاب دارای پیش گفتار و 20 سرفصل می باشد؛ که در آن، راجع به عمده تفاوت های جوانان و بزرگسالان مطالبی بیان شده است. نویسنده سعی بر آن داشته تا اهمّ سخنان مرحوم استاد فلسفی(ره) در موضوعات امیال، تکریم شخصیت، احساس حقارت و ناسازگاری در میان سالان و کهن سالان، روابط این دو گروه اجتماعی، تعدیل تمایلات و غریزه جنسی، برتری طلبی، اقتصاد در خانواده و اجتماع، تمدن صنعتی و اخلاق نسبی و ... 1 فروردین 1385, 0:0

کتاب هویت دینی جوانان

این کتاب به مسئله دین و دینداری جوانان و نوجوانان و آسیب شناسی تبلیغ دینی و دین داری در جامعه و تبلیغ دینی برای جوانان پرداخته است. 15 فروردین 1397, 23:23