هدف وسیله را توجیه می‌کند؟ | نقد فیلم لینکلن

[كد مطلب: 1749]

نويسنده‌: رضا محمودی

آخرین فیلم استیون اسپیلبرگ در مورد آخرین روزهای زندگی یکی از محبوب‌ترین رئیس جمهورهای آمریکا آبراهام لینکلن است. ژانر فیلم زندگی‌نامه‌ای است و اشاراتی به واقعیات تاریخی دور از انتظار نیست.
این نقد را از دو منظر می‌توان دنبال کرد؛ منظر اول اینکه آیا هدف وسیله را توجیه می‌کند؟ و دیدگاهی دیگر، زندگی لینکلن است. بررسی اجمالی این دو نگاه در مورد فیلم لینکلن همچون دو خط است که ابتدا یک سر آن‌ها از همدیگر فاصله دارد و در انتها به هم‌دیگر می‌پیوندند و نتیجه را شکل می‌دهند.
آیا هدف وسیله را توجیه می‌کند. یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که بسیار سعی شده تا به صورتی توجیه شود و کمتر توضیحی روشن و دقیق درباره آن مطرح شده است. چه بهتر که برای توضیح این جمله مصداق را مشخص کنم تا در حد توان‌ بحث را باز کرده باشم. هدف تصویب قانون منع برده ‌داری است و وسیله هم پیشنهادهای مختلف کاری به نمایندگان مجلس و ادامهٔ جنگی باشد که بر سر برده ‌داری رخ داده است -که صلح نکردن و ادامهٔ آن به تصویب قانون منع برده‌داری کمک می‌کند-.
می‌توان فلسفی نگاه کرد و به‌‌ همان اندازه که تصویب قانون منع برده‌داری برای بشریت مفید است، گماشتن نمایندگان مجلسی که به عنوان حق‌الرأی سِمتی بیش از حد کفایتشان دریافت کرده‌اند برای بشریت مضر باشد. مجادله بر سر چنین بحثی که جان و مال اهالی تعداد زیادی از بشریت در خطر است به نظر اشتباه می‌آید و‌‌ همان بهتر که قبول کنیم در این مصداق خاص هدف وسیله را توجیه می‌کند زیرا چشم‌اندازی برای آیندهٔ بشریت است.
لینکلن در خانواده‌ای متوسط رو به پایین آمریکایی بدنیا آمده است. تحصیلات آکادمیک بالایی نداشته و با توجه به مطالعات فراوان کتابهای مختلف علمی و هوش بالا به سرعت پیشرفت می‌کند و در ایالات متحدهٔ آمریکا مقام ریاست جمهوری را کسب می‌کند. آبراهام در زندگی‌اش مدت زیادی کارگر هم بوده است. او سفیدپوست بود ولی همچون هم سن و سال‌های سیاه‌پوست‌اش نمی‌توانست به دانشگاه برود منتها با دلیلی دیگر که آن را مشکلات مالی می‌نامند. چنین فردی مهم‌ترین کاری که در زمان ریاست‌جمهوری‌اش انجام می‌دهد تصویب قانون منع برده‌داری است.
داستان فیلم از زمانی شروع می‌شود که لینکلن وقتی برای تصویب قانون منع برده‌داری ندارد. و به جایی ختم می‌شود که لینکلن توسط دشمنان‌اش در خود آمریکا کشته می‌شود. درامی که لینکلن را به تصویر می‌کشاند در بردارندهٔ داستانی با سر و شکلی زندگینامه‌ای است و حول محور یک شخصیت حرف‌ها و عملکرد‌هایش می‌چرخد. مهم‌ترین نکاتی که در مورد فیلمنامه‌ قابل ذکر است: یک، لینکلن شدیدا به مردم و ایمانشان به دولت اهمیت می‌دهد در عین حال به شدت روحیه‌ای دیکتاتوری دارد و در هر صورت حرف خودش را به کرسی می‌نشاند تا حدی که یار غارش، (وزیر او) برخی اوقات از تصمیمات لینکلن مطلع نیست. نکته‌ای دیگر؛ سکانس ابتدایی فیلم است. با آنکه این سکانس پایان فیلم را همچون نگاه به تاریخ برای مخاطب افشا می‌کند ولی به شدت در همزاد ‌پنداری مخاطب با لینکلن تأثیر گذار است و کاربردی هوشمندانه دارد، «آبراهام لینکن با دو سرباز در میدان جنگ صحبت می‌کند سرجوخهٔ اول سیاه‌پوستان با احترام در حال صحبت با رئیس جمهور می‌باشد و سرجوخه دوم مدام بین حرف این دو إن قلت وارد می‌کند» و این کار بی‌ادبانه را ناخواسته چندین بار تکرار می‌کند. یکی از حرف‌های قابل برداشت این سکانس آمادگی مخاطب برای مواجه با شروع داستان است. در این حد که مخاطب بداند لینکلن چه کار مهمی انجام داده است و چه انسان‌های دور از ادبی را با تصویب این قانون مؤدب کرده است. و یا اینکه سرجوخه دوم بالاخره فردی را از مهم‌ترین شخصیت‌های کشورش پیدا کرده است که می‌تواند با او هم‌ دردی کند و به صحبت‌های‌اش گوش دهد. سرجوخه دوم در چنین موقعیتی از هیچ فرصتی دریغ نمی‌کند شاید هم می‌داند که لینکلن در جوانی‌اش همچون اوست که از یک سری امتیاز‌ها مانند رفتن به کالج بی‌بهره بوده است و درد کشیده.
و اما عملکرد کارگردان برای اینکه فرم و محتوا با همدیگر یکی شوند چگونه بوده است؟ اسپیلبرگ با توجه به سابقه‌اش به خوبی نشان داده که از طرف‌داران پروپاقرص مکتب نمادگرایی است و با نشان دادن هاله‌ای کمرنگ از نور و رنگ و رو رفتگیِ رنگ‌های فیلم این موضوع را به وضوح به نمایش گذاشته است. جَوی خفقان‌آور را به مخاطب‌اش القاء می‌کند که در لحظات پایانی فیلم زمانی که لایحه به اجرا درآمده است، سکانسی قرار گرفته که «لینکلن به همراه همسرش درون کالسکه‌ای نشسته‌اند» در این صحنه فیلم رنگ و لعابی زیبا به خود گرفته و ندای امید را به گوش مخاطبان‌اش می‌رساند و مسئله‌یِ وسیله‌یِ رسیدن به این آرامش را توجیه می‌کند که زین پس مشکلی پیش نخواهد آمد و کنایه به نمایندگانی دارد که بدون داشتن کفایت کافی و فقط برای دادن رأی مثبت بر سر می‌زهایی نشسته‌اند که از پس ادارهٔ آن‌ها برنمی‌آیند که در آخر خود لینکلن این مسئلهٔ بی‌کفایتی را به جان خرید و کشته شد برای پیشرفت بشریت.