آسیب شناسی عشق | درباره مجموعه تلوزیونی زمانه

عشق موضوع جذاب و ساده ای برای داستان پردازی است، به همین خاطر معمولا دستمایه رمان ها و فیلمنامه ها قرار می گیرد. در این نوع داستان ها ما شاهد شکل گیری دفعی یا تدریجی یک عشق میان زن و مرد هستیم که با افت و خیز هایی نهایتا به وصال و یا به ندرت فراغ منتهی می شود. تکرار این محتوا در آثار هنری، باعث شد که شکل های نامعمول نیز مورد پرداخت قرار گیرد. مثلا مثلث های عشقی و یا حتی پرداختن به عشق های نامتعارف و یا ممنوع نیز به عنوان داستان های عشقی مورد نظر قرار گرفت. داستان مجموعه زمانه نیز در ابتدا به نظر از این طیف می آمد. دختر و پسری از دو طبقه اجتماعی (فقیر و غنی) به هم دل می بندند و با مخالفت خانواده ها روبرو می شوند.
نکته ای که آثار هنریِ با محتوای عشق، همیشه از پرداخت به آن طفره رفته و می روند آثار و تبعات عشق و زندگی پس از وصال است. به عبارت بهتر، در این فیلم ها و داستان ها، آخر داستان، وصال است و پس از آن ظاهرا کلیه مشکلات حل می شود. آسیب شناسی عشق، موضوعی است که به ندرت مورد توجه فیلمسازان قرار می گیرد. شاید علت اصلی اش این باشد که آسیب شناسی عشق، جذابیت آن را می گیرد و با این قاعده که در جامعه هنری پذیرفته شده است و عشق را تحت هر شرایطی حق می داند تعارض دارد.

در مجموعه زمانه، وصال عاشق و معشوق، همان ابتدای فیلم اتفاق می افتد و تکلیف مشخص می شود که قرار نیست به افت و خیز عشق پرداخته شود. فیلمساز در این مجموعه قصد می کند به آسیب شناسی عشق بپردازد. در این راه از ترفندهای نسبتا موفقی برای جذابیت مجموعه بهره می برد و مخاطب را تا به آخر دنبال خود می کشاند.
مضمون مجموعه زمانه این است که عشق گرمایی دارد که شرایط نامتعارف، ناهنجاز و حتی سخت را قابل تحمل می کند. عاشق و معشوق حتی ممکن است به خاطر هم از خانواده های خود بگذرند، به زندگی پنهانی تن بدهند و یا از دست دادن موقعیت های طبقاتی خود و از این قبیل مسائل را بر خود هموار کنند. اما مدتی پس از وصال، گرمای عشق رنگ باخته و شرایط مزبور خود را نشان داده و موثر می شوند. زندگی متلاطم می شود و شاید به جدایی منتهی می شود.
جدایی نیز در این ارتباط ها به معنی پایان نیست. با جدایی تازه عوارض منفی عشق خود را نشان می دهد و می تواند احساسات منفی زیادی در طرفین ایجاد کند که سر منشا وقایع زیادی در زندگی آن دو و دیگران می شود.
همان گونه که گفته شد، آسیب شناسی عشق باعث کاستن جذابیت آن می شود. مخاطب در آثار با مضمون عشق؛ به دنبال افت و خیز عشق است که با پایان خوش (وصال) تمام شود. آسیب شناسی عشق، مخاطب را یاد برنامه های آموزش خانواده می اندازد. فیلم ساز در این مجموعه برای حفظ جذابیت و جذب مخاطب، از موقعیت هایی متناسب با این موضوع، به خوبی استفاده کرده و ظاهرا در کار خود موفق بوده است.
این مجموعه با این که به آسیب شناسی عشق می پردازد اما در عمل از سخن صریح طفره می رود به گونه ای که مخاطب چندان متوجه موضوع نمی شود. حتی در ابتدا به گونه ای با عاشق و معشوق همراه می شود که گویی در پی تصدیق این نوع ارتباط هاست. وقتی که فیلمساز علی رغم رسم معمول فیلم های عشقی، پا را از وصال فراتر گذاشته و زندگی پس از آن را روایت می کند مخاطب؛ اشتباه بودن این نوع رابطه ها را عملا می بیند.
ازدواج پنهانی یک عارضه این نوع عشق است که فیلمساز این مقوله را نیز به شدت مورد نقد قرار می دهد و بخشی از جذابیت را از این موضوع به دست می آورد. مخالفت خانواده ها اگر چه ممکن است غیر منطقی باشد ولی ازدواج و رابطه پنهانی مشکلات فراوانی برای طرفین به وجود می آورد که بسیار از افراد جامعه به آن فکر نکرده اند. چنین رابطه ای  اگر به ازدواج رسمی ختم نشود (که معمولا نمی شود) عوارض بسیار زیادی ایجاد می کند که این مجموعه بخش مهمی از آن را به تصویر می کشد. پس از جدایی، ابتدا زن دچار مشکلات فراوان شده و سپس زندگی مرد را دگرگون می کند. ممکن است در مواردی این قضیه برعکس باشد اما عواقب آن برای هر دو طرف، دیر یا زود خود را نشان خواهد داد.
با ادامه پیدا کردن داستان، زندگی دختر و خانواده او با بحران مواجه می شود. پس از گذشت اندکی، احساس منفی و حس انتقام در طرفی که احساس می کند زندگی اش را باخته است و اطرافیان او بروز می کند. انتقام، عارضه این نوع عشق ها و رابطه ها است. فیلمساز از این عارضه نیز تا حد بسیار خوبی استفاده می کند و علاوه بر به تصویر کشیدن تبعات آن، بخشی از جذابیت مجموعه را نیز از همین طریق به دست می آورد.
مردی که در گرماگرم عشق، تعهداتی به معشوقه خود می دهد و بعدا متوجه می شود که نمی تواند به عهد خود وفا کند و شانه خالی می کند در چشم مخاطب نیز چهره منفوری پیدا می کند. خصوصا که زن، بخش زیادی از زندگی خود را در عشق باخته و مرد نیز گویی اتفاقی نیفتاده به زندگی قبلی خود بازگشته و صاحب همه چیز شده است.
حس انتقام اگر چه حس بدی است و نباید باشد، اما واقعیت دارد. مخاطب (خصوصا مخاطب مونث) هم دچار این حس می شود. فیلمساز نشان می دهد که دخترکی معصوم و دلپاک می تواند در اثر همین رابطه به یک موجود انتقام جو تبدیل شود و زندگی مرد را نابود کند.
البته این تحول دختر از دخترکی معصوم به زنی انتقام جو و سپس بازگشت ناگهانی اش به حالت قبل، کمی شتابزده انجام شد. گویی فیلمساز خسته شده و می خواسته فیلم را جمع و جور کند.
به هر صورت احساس انتقام، که شکل مرسومی در داستان پردازی دارد، با شکل خاص خود در این داستان و بر اساس خاصیت همین عشق ها و رابطه ها اتفاق می افتد و بخش مهمی از داستان را به عهده می گیرد. اگر چه ورود و خروج این حس، خیلی خوب درنیامده است.
البته فیلمساز در این مجموعه، ملاک و معیاری در عشق ارائه نمی دهد. آسیب شناسی های انجام شده در این مجموعه همگی بر اساس تصمیم اشتباه دختر و پسر در ازدواج پنهانی است. گویی فیلمساز صرفا قصد آسیب شناسی رابطه و ازدواج پنهانی را داشته است. این موضوع اگر چه چندان گسترده نیست اما در حد خود قابل توجه است و توجه فیلمساز به این موضوع قابل تقدیر است.
 در انتهای مجموعه، فیلمساز با این که بستر سازی ها را انجام داده، از پرداخت به عوارض دو موضوع صرف نظر می کند یکی این که چرا ازدواج قبلی ولو پنهانی تا این حد منفور است که زن یا مرد حاضر به نابودی زندگی خود می شود حال آن که رابطه های آزاد و نامشروع، تا این حد، مورد توجه نیستند و دیگر این که انتقام هم عواقبی برای انتقام گیرنده دارد که در فیلم اثری از آن نیست.
در پایان باید گفت که مجموعه «زمانه» هم توانست پیام قابل توجهی را در موضوع خود به مخاطب منتقل کند و هم توانست جذابیت خود را حفظ کند و مخاطبان زیادی را تا آخر دنبال خود بکشد.