کلمات کلیدی:
نویسنده :
وقتي
پيوندي ايجاد مي‌شود آرزوي آن خانواده، داشتن فرزندي سالم و در آينده صالح است،
همانطور كه پيامبر اكرم (ص) فرمودند: « انّ الولد الصّالح ريحانةٌ من رياحين
الجّنه. 1» و حتي يكي از باقيات و الصالحاتي كه در آخرت مي‌تواند دست انسان را
بگيرد داشتن فرزند صالح است. موضوع تربيت فرزند، از ديرباز جزو موضوعات اساسي و
بنيادي اسلام بوده است. در دنياي امروز با توسعه و رشد مهارناپذير تكنولوژي و
پيشرفت‌هاي چشمگير آن، موضوع تربیت فرزند همچنان چشمگير مي‌‌نمايد. در اين فرصت
گوشه‌اي از روايات و احاديث انسان‌ساز رسول خدا (ص) و ائمه (ع) را درباره اين امر
مهم مرور مي‌كنيم:
نخستين
مسأله مهمي كه در تربيت فرزند نيز تأثير دارد، انتخاب نام شايسته براي كودك است.
امام كاظم عليهالسلام ميفرمايد: نخستين كار نيكي كه شخص براي فرزندش انجام مي‌دهد
اين است كه نام نيكو بر او بگذارد. پس شايسته است هر يك از شما نام فرزند خود را
نيكو قرار دهد
2.
همچنين روايت شده است كه فردي نزد رسول خدا (ص) آمد و پرسيد: اي رسول خدا! حق
فرزندم بر من چيست؟ فرمود: نام و تربيتش را نيكو كني و او را در محيطي خوب پرورش
دهي. يكي از مسائل مهم در اين باره روش برخورد با كودك است. در اين زمينه روايتي
جالب از رسول خدا(ص) را نقل مي‌كنيم: ام الفضل همسر عباس بن عبدالمطلب دايه حضرت
حسين (ع) مي‌گويد: روزي رسول اكرم(ص) حسين (ع) را كه در آن موقع شيرخوار بود از من
گرفت و در آغوش كشيد. كودك لباس پيامبر را تر كرد. من طفل را چنان با شدت از
ايشان جدا كردم كه گريان شد. حضرت به من فرمود: ام الفضل، آرام! لباس مرا آب
تطهير مي‌كند، ولي چه چيزي مي‌تواند غبار كدورت و رنجش را از قلب حسين(ع) بر طرف
نمايد
3.
پيامبر خدا(ص) درباره چگونه رفتار كردن با كودكان فرمودند: فرزندان خود را گرامي
بداريد و آنان را خوب تربيت كنيد، (كه به اين ترتيب) آمرزيده مي‌شويد
4.
به فرزندان خود احترام بگذاريد و آنها را نيكوتر تربيت كنيد
5. حضرات معصومين (ع) در پاسخ به اين سؤال كه چه
كارهايي را بايد به فرزندان آموزش داد؟ فرمودند: پيامبر خدا(ص) فرموده‌اند:
فرزندان خود را بر سه خصلت تربيت كنيد: دوست داشتن پيامبرتان، دوست داشتن اهل بيت
او و قرآن خواندن
6.
به كودكان خود شنا و تيراندازي ياد دهيد
7.
فرزند، هفت سال سرور است، هفت سال خدمتكار و هفت سال وزير و دستيار. اگر تا 21
سالگي از كمكي كه به او كردهاي راضي بودي (و تربيتت نتيجه داد) كه خوب، وگرنه تو
درباره او نزد خداوند معذوري
8.
امام علي (ع): فرزندان خود را به آموختن دانش واداريد
9.
به كودكان خود نماز ياد دهيد و چون به سنّ بلوغ رسيدند، براي (ترك) نماز، بر آنان
سخت بگيريد
10.
امام صادق (ع) نيز فرمودند: پسر بايد هفت سال بازي كند، هفت سال سواد بياموزد و
هفت سال به آموزش حلال و حرام بپردازد
11.
همچنين از بزرگان معصوم (ع) سؤال كرديم فرزندان خود را بر چه خصالي تربيت كنيم؟
پيامبر خدا (ص) فرمودند: فرزندان خود را بر سه خصلت تربيت كنيد: دوست داشتن
پيامبرتان، دوست داشتن اهل بيت او و قرآن خواندن
12.
امام علي (ع): كودك بايد هفت سال تربيت شود، هفت سال تأديب شود، هفت سال به كار
گرفته شود و مدّت رشدش در23 سالگي به پايان مي‌‌رسد، تا 35 سالگي رشد عقلي مي‌كند
و پس از آن، تجربه‌ها به كارش مي‌‌آيند
13.
امام صادق (ع): بگذار فرزندت هفت سال بازي كند، هفت سال تأديب شود، هفت سال او را
با خودت داشته باش (و در تربيت و آموزش او بكوش) و اگر (در طي اين دوره‌ها) درست
شد، كه شده است، وگرنه، از آن كساني است كه خيري در او نيست
14.
آن حضرت همچنين فرمود: به نوجوانانتان حديث بياموزيد، پيش از آنكه مرجئه به سراغ
آنان بروند (و عقايد خود را به آنان بياموزند)
نيكی به ديگران يا به خويش؟
وقتي
مجموعه عالم هستي و نظام الهي حاكم بر آن، خدمت‌ها را بي‌پاسخ و پاداش نمي‌گذارد و
خداوند، به اهل احسان و دستگيران از بينوايان پاداش عظيم و بي‌حساب مي‌بخشد، پس مي‌توان
گفت، خدمت به مردم، نيكي به خويشتن است و چنين احسان‌ها و ياري‌هايي نه تنها گُم
نمي‌شود، كه به سوي خود نيكوكار برمي‌گردد. اين مضمون بلند، كه
انگيزه
آفرين و شوق‌انگيز است، در روايات متعدّدي مطرح شده است. امام علي ـ عليه السلام ـ
ميفرمايد: منْ صنع معروفا فإنّما صنع الخير لنِفْسه و لا يطْلُبُ مِن غيرهِ شُكر
ما اوْلاهُ لنِفْسِهِ. هر كس كار نيكي كند، به خودش نيكي كرده است و از ديگري
پاداش و سپاس آن نيكي را كه به خود كرده است، نخواهد. بازگشت ثمره احسان به
خويشتن، هم در دنياست، هم در آخرت. امّا از آنجا كه آخرت سراي پاداش است، بيشترين
رجوعِ ثمرات را بايد در آنجا جست. در سخن ديگري، حضرت امير ـ عليهالسلام ـ از اين
نكته، چنين ياد ميفرمايد: هر كس بداند كه آنچه نيكي مي‌كند به خودش مي‌كند، مردم
را به تأخير در سپاس، نسبت نمي‌دهد و خواستار محبّت ورزيدن بيشتر مردم نمي‌شود. پس
از ديگري مخواه كه درباره آنچه به خودت نيكي كردهاي و آبروي خويش را حفظ كردهاي،
سپاسگزاري‌ات كنند. كسي كه با اين ديد، به عملكردها بنگرد، هرگز نه انگيزه خدمت
رساني خويش را از دست مي‌دهد، نه از ناسپاسي و قدرنشناسي ديگران سست مي‌شود و نه
در پي آن است كه مردم از زحمات و خدماتش تقدير و تجليل كنند و بر او آفرين گويند و
مراسم تكريم برايش برپا سازند. آنكه براي خدا، به خلق خدا خدمت مي‌كند، چشم‌داشت
پاداش را هم تنها از خدا دارد و اين مهم‌ترين عامل انگيزه آفرين است. نبايد پنداشت
كه زحمات هدر مي‌رود و خدمت‌ها مورد توجّه قرار نمي‌گيرد، چرا كه آنكه بايد بداند
و ارج نهد و پاداش بخشد، خداست و او كريم است و نيكي‌ها را پاداش مضاعف عطا مي‌كند.
عوامل منفی نگری
منفى
گرايى مى تواند از عوامل مختلفى ناشى شود؛ از جمله:
1 - آلودگى باطنى: افرادى
كه آلوده‌اند، ديگران را نيز آلوده مى بينند.
امير
مومنان (ع) مى فرمايد: «آدم بد به هيچ كس گمان خوب نمى برد، زيرا ديگران را همچون
خود مى پندارد.»
2 - كينه توزى: معمولاً
افراد حسود و كينه توز از راه بدبينى نفرت خود را بروز مى دهند.
3 - عقده
حقارت: كسى كه گرفتار عقده حقارت و خودكم بينى است،
سعى مى كند ديگران را در محيط فكر خود حقير و پست به حساب آورد تا از عقده خود
بكاهد.
4 - پيش
داورى: گاهى عدم تحقيق و عجله در قضاوت، انسان را
وادار به متهم كردن ديگران و صدور حكم ناصواب مى كند؛ مثلاً شخصى مى بيند دوستش بى
تفاوت با او برخورد كرد، بدون اينكه احتمال دهد شايد توجه نداشته است، قضاوت مى
كند كه دوستش با وى خوب نيست.
5 - خودخواهى: خوى
خودبرتربينى باعث مى شود انسان خود را برتر از ديگران بداند و چون نمى تواند برترى
را نسبت به همه كس و در همه جا براى خود احراز كند، مى كوشد از راه تحقير ديگران،
بزرگى خود را ثابت نمايد و تمايل بیجاى خويش را ارضا كند. از اين رو همواره براى
ديگران نقاط ضعف مى تراشد و براى آنان حكم صادر مى كند.
6 - محيط تربيتى: يكى
از علل منفى نگرى، برخوردهاى خشن يا تبعيض آميز و سخت گيرى‌هاى والدين نسبت به
فرزندان است. اگر مناسبات پيشين و كنونى پدر و مادر با فرزندان بر محور تخاصم و
ناسازگارى باشد يا مناسبات والدين با يك ديگر مبتنى بر روحيه رفاقت نباشد، منفى
گرايى در نوجوانان و جوانان بروز مى كند.
7 - هم
نشينى با نااهلان: اگر افراد نادرست معاشران
انسان باشند طبعاً به همه مردم بدبين خواهد شد، چون آدمى، خوپذير است و به صفت هم‌نشين
خود در مى‌آيد.