تکریم و تعظیم الهی؛ بشارت صابران

در بیان ویژگی های اهل ایمان

یکی از توصیه‌های اکید خداوند سبحان به اهل ایمان، «صبر و استقامت» در برابر مشکلات و سختی هاست: «یا ایها الذین آمنوا اصبروا» (آل عمران/200). در اهمیت صبر و استقامت، همین بس که در قرآن کریم، پیامبر اکرم (ص)، شخصاً نوزده مرتبه به صبر و پایداری توصیه شده؛ و صبر و استقامت در راه خدا و تحمل دشواری ها، یکی از صفات برجسته پیامبران الهی دانسته شده است: «همانا پیامبران قبل از تو مورد آزار و تکذیب واقع شدند، ولی صبر کردند تا اینکه نصرت الهی فرا رسید»(انعام/34). خداوند متعال، به پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز توصیه می‌کند که همچون پیامبران اولوالعزم، در طریق تبلیغ و رسالت خویش، صبر و استقامت ورزد: «فاصبر کما صبر اولوالعزم من الرسل؛ پس صبر کن همان گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند»(احقاف/35). مطابق آیه شریفه: «کل من الصابرین»(انبیاء/85)، نه تنها خود پیامبران اهل صبر و استقامت بودند، بلکه به پیروان خود نیز دستور صبر و بردباری می‌دادند، چنانکه موسی بن عمران (ع)، به پیروان خود می‌گوید: «استعینوا بالله و اصبروا؛ از خداوند کمک بگیرید و صبر کنید»(اعراف/128).

خداوند متعال در قرآن کریم، با تاکید بر اهمیت صبر و استقامت در راه حق، مردم و مسلمانان را به صبر و استقامت در مشکلات و گرفتاری ها فراخوانده است (بقره/153) و «صبر» را از لوازم ایمان و از صفات بارز «مومنین» دانسته است؛ همچنانکه در وصف صابران در میدان جهاد و مبارزه، چنین می‌فرماید: «مومنان حقیقی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده و دچار تردید نشدند و با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کردند، اینها هستند که (در ادعای ایمان) راستگویند»(حجرات/15)، همچنین می‌فرماید: «کسانی که به خدا ایمان آورده و یکدیگر را به صبر و مرحمت (بخشایش و مهربانی نسبت به بندگان خدا) سفارش کرده اند، اینان اصحاب یمین‌اند»(بلد/17 و18). این آیه به صراحت دلالت دارد بر اینکه مومنان واقعی و اصحاب یمین کسانی هستند که هم خود دارای صبر و رحمت باشند و هم دیگران را تواصی و توصیه به صبر و مرحمت و محبت به یکدیگر نمایند.

خدای سبحان در آیات دیگری از کلام وحی، از معیت و همراهی خود با صابران و محبت دائمی به آنان خبر داده است: «إن الله مع الصابرین؛ همانا خدا با صابران است»(بقره/153) و «والله یحب الصابرین؛ خداوند صابران را دوست می‌دارد»(آل عمران/146) و صبر و پایداری را، خیر و صلاح انسان در امور معرفی نموده: «و إن تصبروا خیر لکم؛ اگر صبر کنید برای شما بهتر است»(نساء/25) و صابران را به رحمت و مغفرت الهی و فلاح و رستگاری بشارت داده است: «و بشر الصابرین»(بقره/155). همچنین به کسانی که در طریق حق ثابت قدم و استوار هستند، بشارت نوشیدن شراب طهور و آب حیات بهشتی داده است: «و ان لو استقاموا علی الطریقه لاسقیناهم ماء غدقاً؛ اگر جن و انس بر راه حق استقامت بورزند، ما به آنها آبی گوارا و بسیار می‌چشانیم»(جن/ 16) و نیز فرموده: صابران در قیامت و بهشت، پیوسته مورد تکریم و تعظیم ماموران الهی قرار می‌گیرند: «و الملائکه یدخلون علیهم من کل باب سلام علیکم بما صبرتم؛ و فرشتگان از هر دری بر آنها وارد می‌شوند (و می‌گویند) درود بر شما به خاطر آن صبری که کردید»(رعد/23-24).

در آیینه روایات نیز، صبر و استقامت در راه خدا، لازمه ایمان و در کنار ایمان ذکر شده است. حضرت علی(ع) در توصیف اهل ایمان می‌فرماید: «مومن، شادیش در رخسار و اندوهش در دل است، سینه اش از هر چیز گشاده‌تر (بردباریش در سختی ها بی‌اندازه) است و نفْسَش از هر چیز خوارتر (فروتنیش بسیار)، از سرکشی بدش می‌آید و ریا و خودنمایی را دشمن می‌دارد، اندوه او بسیار و همت او بلند است، خاموشیش (سکوت او) بسیار، وقتش (به طاعت و بندگی خدا) مشغول و (در برابر نعمت های الهی) سپاسگزار است، (در بلاها و سختیها) بسیار شکیباست» هنگامی که از آن حضرت درباره ایمان سئوال شد، حضرت فرمودند: «الایمان علی اربع دعائم؛ علی الصبر و الیقین و العدل و الجهاد؛ ایمان بر چهار پایه استوار است: صبر و استقامت، یقین، عدالت، جهاد در راه حق». معنای این حدیث آن است که اگر کسی اهل صبر و پایداری نبود، از ایمان کامل بهره‌مند نمی‌باشد و نیز فرمودند: «مومن هرگاه به چیزی نظر کند به نظر عبرت می‌نگرد و اگر سکوت کند در عظمت و حکمت خدا فکر می‌کند و هرگاه سخنی گوید به ذکر خدا زبان گشاید و هرگاه خدا به او چیزی عطا کند شکر می‌کند و اگر مبتلابه بلیه ای شود، صبر می‌کند». همان گونه که «صبر» لازمه ایمان به خداست، لازمه عبودیت و بندگی نیز هست، بدین معنا که بنده حقیقی خدا کسی است که بر قضا و قدر الهی صبر نماید و به آن رضایت دهد. در حدیث قدسی آمده است: «من لم یرض بقضائی و لم یشکر علی نعمائی و لم یصبر علی بلایی فلیطلب رباً سوای؛ کسی که راضی به قضا و قدر من نباشد و شاکر و سپاسگزار بر نعمتهای من نباشد و بر بلایی که من آنها را بدان مبتلامی نمایم صبر ننماید، باید یک پروردگار و مولایی غیر از من را طلب نماید و برای خود پروردگار دیگری را انتخاب کند».

از امام صادق(ع) نیز روایت شده است که فرمودند: «خداوند به حضرت موسی وحی فرمود: ای موسی، من چیزی محبوب تر از بنده مومن در نزد خودم نیافریده‌ام. من او را با کارهایی که برایش خیر است، آزمایش می‌کنم و از او هم هر چه که خیر باشد برایش ذخیره می‌سازم. من به امور بنده‌ام از خودش، عالمترم. پس (ای موسی) به بلاهای من صبر کن، و در مقابل نعمت‌هایم شکر کن و به قضاهای من راضی باش. وقتی که بنده مومنم این کارها را کرد و بر رضای من عمل نمود و امر مرا اطاعت کرد، او را جزء صدیقان می‌نویسم». امام صادق(ع) درباره سیره رسول اکرم (ص)، در برخورد با مشکلات و مصائب، می‌فرماید: «سیره رسول خدا این بود که هر گاه امری شادمانش می‌ساخت، می‌فرمود: خدا را شکر بر این نعمت و چون اتفاقی می‌افتاد که اندوهگینش می‌نمود، می‌فرمود: خدا را شکر در هر حال، چه در حال شادی و چه در حال اندوه». در روایتی آمده است: روزی جبرئیل به خدمت رسول اکرم‌(ص)عرضه داشت: یا رسول الله، خدای متعال مرا با هدیه‌ای نزد تو فرستاده است. پیامبر پرسید: آن هدیه چیست؟ جبرئیل عرض کرد: صبر و بردباری. پیامبر پرسید: ای جبرئیل، معنای صبر و شکیبایی چیست؟ جبرئیل فرمود: صبر، بردباری و تحمل است خواه در مشکلات و یا در حالت آسایش و آسودگی‌ها؛ خواه به هنگام فقر و یا در حال بی نیازی؛ خواه به وقت بلا و مصیبت یا در خوشی‌ها و عافیت‌ها؛ و نیز صبر آن است که شکایت خالق خویش را نزد مخلوق نگوید و از حوادث سخت، شِکوِه سر نکند».«اسالک اللهم اکثر الحمد عند الرخاء و اجمل الصبر عند المصیبه؛ خدایا بیشترین حمد و سپاس را در راحتی می‌طلبم و نیکوترین شکیبایی را هنگام مصیبت»(صحیفه سجادیه)