كلمات كليدي : جرم سازمان يافته ،فراملي ،سازمان بزهكار
نویسنده : سيد علي حاتم‌زاده
جرم سازمان یافته: عبارتست از فعالیتهای غیرقانونی و هماهنگی گروهی منسجم از اشخصاص که باتبانی همدیگر و برای تحصیل منافع مادی و قدرت، به ارتکاب مستمر مجرمانه شدیدی می‌پردازند و برای رسیدن به هدف از هر نوع ابزار مجرمانه نیز استفاده می‌کنند.[1]
جرم سازمان یافته‌ی فراملی. به جرمی اطلاق می‌شودکه اولا توسط شبکه‌های مجرمانه مرتبط به هم ارتکاب مییابند و ثانیا این شبکه‌ها در کشورهای مختلف به فعالیت مجرمانه می‌پردازند و یا اهداف مورد نظر از ارتکاب جرم توسط آنان فراتر از قلمرو جغرافیایی یک کشور است.[2]
ویژگی‌های جرم سازمان یافته :
أ. سازمان بزهکار: اجتماع بیش از دو نفر نقطه‌ی بنیاد دین یک سازمان بزهکار را تشکیل می‌دهدمشروط بر اینکه از پاره‌های ویژگی‌های سازمان دیگر برخوردار باشد.[3] از جمله:
1. ساختار سازمانی: سازمانهای بزهکار دارای نوعی ساختار سازمانی و عمدتا ساختار هرمی شکل هستند.[4]
2. استمرار زمانی: یعنی فعالیتهای آنها مقطعی نیست و به صورت مستمری ادامه دارد.
3. قدرت مرکزی: که مدیریت واحد و منسجمی را بر کل سازمان و اعضای آن اعمال میکند.
4. سلسله مراتب تشکیلاتی، ساختار هرمی شکل علاوه بر اینکه وجود یک قدرت مرکزی را ضروری می‌سازد به نوعی سلسله مراتب تشکیلاتی در سطوح پایین نیز خواهد بود.[5]
5. محدودیت اعضاء: حفظ و تداوم ساختار سازمانی مستلزم وجود نوعی قواعد الزامآور است که همه‌ی اعضاء ناگزیر به رعایت آن می‌باشند.[6]
6. قواعد الزامآور: حفظ و تداوم ساختار سازمانی مستلزم وجود نوعی قواعد الزامآور است که همه‌ی اعضاء ناگزیر به رعایت آن می‌باشند.
7. تقسم کار: ماهیت جرائمی که توسط اینگونه سازمان‌ها ارتکاب مییابند به گونه‌ای است که یک نفربه تنهایی نمی‌توانند رکن مادی آن را انجام دهد،[7] لذا علاوه بر اینکه که حضور چندنفر درکنار هم دیگر ضروری است هر کدام از آنها نیز باید عهده‌دار عمل خاصی باشند و در نتیجه هر سازمان بزهکار دارای یک تقسیم کار ویژه میان اعضای خود خواهد بود.[8]
ب. فعالیتهای مجرمانه سازمان یافته
ویژگی دوم جایم سازمان یافته فعالیتهای مجرومانه سازمان یافته می‌باشد که می‌توان آنها را در دو دسته متفاوت تقسیم بندی کرد.
1. فعالیتی که بطور مستقیم در جهت تحصیل منافع مادی صورت می‌گیرد. که عمدتاً تمرکز و توجه سازمانهای جنایکار معطوف به فراهم کردن کالا یا خدمات ممنوع و غیر قانونی است، که دارای متقاضی می‌باشد، و در برگیرنده‌ی افراد عادی، سازمانهای خاص و حتی برخی از دولت‌ها می باشد. از این منظر فعالیتهای سودآور سازمان را می‌توان تحت شمول اصطلاح کلی قاچاق قرار داد که مهمترین موارد آن عبارتنداز: قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه، قاچاق مواد هسته‌ای، قاچاق انسان و اعضاء انسان.
2. فعالیت‌هایی که به منظور تسهیل یا بهینه ساختن فعالیت‌ها یا منافع سازمان و یا حفظ اقتدار و استمرار آن صورت می‌گیرد[9]. که فعالیتهای مختلف و متنوعی را از قبیل قتل، خشونت، ارعب یا تطمیع، رتشاء، و .... دربر می‌گیرد اما به نظر می‌رسد در حال حاضر دو نوع فعالیا مجرمانه برای حیات و همچنین تسهیل فعالیتهای سازمانهای بزهمار از اهمیت بیشتر و کلیدی‌تر برخوردار است که عبارتند از: پوبشوئی و فساد اداری.[10]
ج. ابزاهای حمایتی
ویژگی دیگر جرائم سازمان ابزاهای حمایتی آنهاست. سازمانهای بزهکار در عین حال که ممکن است بسیار قدرتمند، ثروتمند و پر نفوذ باشند، خواه ناخواه آسیب‌پذیر نیز خواهند بود. در واقع دو دسته موانع یا فشارها می‌تواند آنها را آسیب‌پذیر سازد: نخست فشارهایی که ممکن است از بیرون و از ناحیه‌ی نهادهای مجرمی به آنها وارد شود. [11]
دوم فشارهایی که از درون و به دلائلی مانند رقابت‌های داخلی، درگیری‌های اعضاء با یکدیگر، اعترافات اعضای نادم و... تحمل کنند بنابراین هر سازمان دارای ابزارهای حمایتی خاصی است که از مهمترین آنها می‌توان به فساد اداری، خشونت، جلب اعتماد و حمایت مردم محلی را نام برد.[12]
د. انحصارطلبی
ویژگی دیگر جرائم سازمان یافته انحصار طلبی آنهاست. هر سازمان بزهکار به اقتضای منفعت طلبی خود تلاش خواهد کرد هر مانعی را که به نوعی در زمینه تأمین منافع سازمان مانع ایجاد میکند از میان بر دارد یکی از این موانع مهم گروه‌ها و سازمانهای رقیب است.[13]
هدف اساسی در انحصارگری بیشینه کردن منافع حاصل از جرم است که هدف‌غائی سازمانهای بزهکار فعال در دنیاست.[14]
عوامل اساسی رویکرد مجرمانه به جرائم سازمان یافته
1) گروهی بودن ارتکاب جرم: در روان‌شناسی جنائی ثابت شده است در صورتی که برای ارتکاب جرم دسته، گروه و باند و امثال آن وجود داشته باشد از نظر روانی ارتکاب جرم برای شخص مرتکب آسانتر است.[15] و شخص با نگرانی و واهمه کمتری به ارتکاب جرم مبادرت می‌ورزد زیرا:
اولاً: در ارتکاب جرم همکارانی دارد که زمینه ارتکاب جرم را فراهم می‌سازند و او را به هدف مجرمانه‌اش نزدیکتر می‌سازند.
ثانیاً: وجود شرکاء و معاونان در ارتکاب جرم موجب می‌شود که شخص از نظر روانی مجازات کمتری را در صورت تعقیب و محاکمه برای خود پیش‌بینی کند.
ثالثاً: با وجود شرکاء و معاونین اهداف مجرمانه دست یافتی‌تر به نظر می‌رسد چون با وجود مرتکبان متعدد و طراحی برنامه‌ریزی مناسب، شخص با اعتماد به نفس بیشتری مأموریت مربوطه را انجام می‌دهد.
2) عدم توازن میان امکانات بازدارنده و امکانات مجرمان سازمان یافته: پیش‌گیری از جرائم سنتی و سرکوب آنها در نتیجه کنترل این جرائم توسط پلیس امری آسان به شمار می‌آید اما امکان کنترل جرائم سازمان‌یافته توسط پلیس به سبب عدم توازن میان امکانات بسیار کمتر است.[16]
3) گسترش موضوعات مجرمانه: امروز با توسعه دانش و فن‌آوری، دامنه جرائم به طور قابل توجهی گسترش یافته و این گسترش با توجه به ارتکاب آنها به صورت سازمان یافته و با ابزار جدید، امکان دستگیری و تعقیب متهمان و مرتکبان را کاهش داده است.[17]
4) بالا بودن درآمد فعالیتهای مجرمانه و کاهش هزینه ارتکاب این فعالیت‌ها.
5) خلأهای قانونی و عدم انطباق قوانین سنتی با جرائم مربوط.[18]
مهمترین سازمانهای بزهکار فعال در جهان:
1- مافیا: مشهورترین سازمان بزهکار در جهان که به مفهوم خاص آن تنها سازمانهای جنایتکاری را در برمی‌گیرد که ریشه ایتالیائی و عمدتاً سیسیلی دارند.[19]
2- ترایاد: به معنی مثلث آسمان، زمین و انسان است. این انجمن‌های مخفی چینی در سال 1911 و همزمان با تشکیل جمهوری چین پا به دنیای جرم و جنایت گذاشتند ولی امروزه هنگ هنگ پایتخت بحث و گفتگوی آنهاست.[20]
3- یاکوزا: در کنار ناسیونالیست‌ها، اولترناسیونالیست‌ها و گروه‌های حاشیه‌ای متعصب مذهبی یا مکاشفه‌گرا یکی از انجمن‌های سری و محرمانه ژاپن است که ماهیت فعالیت آنها مجرمانه است.[21]
4- کارتلهای آمریکای لاتین: در واقع این گروه‌ها به طور تخصصی، اصلی‌ترین فعالیت خود را به قاچاق مواد مخدر اختصاص داده‌اند. کشورهای مختلف آمریکای لاتین مثل کلمبیا، مکزیک، پرو، دومینیکن، برزیل و... حول یک محور اصلی یعنی قاچاق مواد مخدر قرار دارند.[22]
5- گروه‌های مافیائی مهاجر به آمریکا: کشور آمریکا به دلیل وسعت سرزمین، بالا بودن جمعیت مهاجر با ملیت‌ها، نژادها و مذاهب گونانگون و برخورداری از یک نظام بانکی و اقتصادی باز، جایگاه مناسبی برای فعالیت گروه‌های سازمان یافته تبهکار بوده است و از جمله شهرهای جایگاه باندهای تبهکار نیویورک است.[23]
نتیجه:
شناخت و تحلیل جرم‌سازمان یافته و تدوین استراتژی‌های مناسب و قابل قبول برای مقابله با آن جز در سایه تحقیقات علمی میسر نیست و در این زمینه در کشور ایران نیز که با جنبه‌هائی از جرم‌سازمان یافته بویژه پدیده قاچاق مواد مخدر دست به گریبان است و بهای بسیاری را برای آن پرداخته، این گونه تحقیقات امری بسیار حیاتی است.[24]