برخي
از حكما، نظير «دكارت»، مهم‌ترين توانايي انسان را «درست راه بردن عقل» مي‌دانند
[1]
و منظورشان دقيقا اين است كه فرد بتواند آنگونه كه «اراده مي‌كند و خود مي‌خواهد
بينديشد». چنانچه، شخصي بتواند موضوعي را براي انديشيدن، انتخاب نموده و در قلمرو
آن، تفكر كند و تا هر زمان كه اراده كرده است، جريان فكر خود را تداوم بخشد، در
حقيقت مي‌توان او را فردي «متمركز» ناميد. «پل ژاگو»، روانشناس فرانسوي معتقد است:
«تمركز فكري، عبارت از متوجه ساختن و ثابت نگاه داشتن فكر بر يك تصوير يا مجموعه‌اي
از انديشه‌ها و افكار است. »
[2]
به لحاظ تاثيراتي كه تمركز فكر بر موفقيت آدمي دارد، جوانان بيش از سايرين به اين
پديده علاقه‌مندند و مايلند كه اين توانايي در آنها ايجاد شود.
اين آثار در دو جنبه زندگي شخصي و زندگي اجتماعي
قابل تبيين است: نخستين پيامد برجسته تمركز فكري، هدايت آگاهانه زندگي است. فرد به
درستي مي‌داند كه از زندگي چه انتظاراتي دارد و چگونه مي‌تواند بدان‌ها پاسخ دهد؟
از جهت سلامت رواني نيز، موضوع تمركز فكر، نقش تعيين‌كننده‌اي دارد. زيرا نخستين
ويژگي انسان سالم از لحاظ روحي، رواني، «ادراك روشن‌تر و كارآمد‌تر واقعيت» است و
دومين ويژگي آن «آزاد انديشي بيشتر نسبت به تجربه» است.
[3]
و هر دو خصوصيت، همان‌گونه كه مشهود است، به توانايي تفكر شخص، مربوط مي‌شود،
تاثير ديگر «تمركز فكري» را بر توانايي «حل مساله»
[4]
مي‌توان بيان كرد. اين ويژگي كه نخستين‌بار به وسيله «جان ديويي» عنوان شد، عبارت
است از «قابليت شخص در اين كه، موقعيتي را كه با آن روبه‌رو شده به درستي بشناسد و
بتواند راه‌حل مناسبي در آن زمينه ارائه كند». «قدرت حل مساله» بستگي كامل به
بررسي همه‌جانبه موقعيت (مساله)، بررسي راه‌حل‌ها و راهكارهاي موجود و انتخاب
بهترين راهكارها و انجام راه‌حل مورد نظر دارد و اينها همه در پرتو فكر متمركز
انجام مي‌پذيرد. پروفسور «كارل سي شور» به
عنوان يك روانشناس يادگيري مي‌گويد: «شخص متوسط فقط ده درصد گنجايش طبيعي حافظه
خود را به كار مي‌برد و نود درصد آن را با بي‌اعتنايي به قوانين طبيعي حافظه ضايع
مي‌كند، اين قوانين طبيعي عبارتند از «اثر»، «تكرار»، «تسلسل افكار» و «تمركز
فكر».
[5] در جنبه اجتماعي نيز مي‌توان گفت، به لحاظ
پيامد‌هاي خاصي كه تمركز فكر مي‌آفريند، نظير نظم و ترتيب، برنامه‌ريزي، حسن تدبير
و خود رهبري، فرد واجد اين خصوصيات، به سهولت مي‌تواند اعتماد و اطمينان جامعه را
به خود جلب نمايد. جوانان متمركز به جهت
مناسبات و روابط موفق و سنجيده‌اي كه با ديگران برقرار مي‌كنند، بهتر از سايرين مي‌توانند
شايستگي‌ها و كفايت‌هاي خويش را در عمل اثبات نمايند. آنان به خوبي مي‌توانند
درباره هر موضوعي عميقا بينديشند و هر زمان كه اراده كنند، خود را از فكري به فكر
ديگر، منتقل نمايند.
پيشنهاد‌ها
و راهكارها
شناخت
و به كار بستن توصيه‌هاي زير، جوانان را در دستيابي به تمركز فكر ياري مي‌بخشد:
1. وجود رابطه منطقي ميان برنامه‌ريزي و تمركز
فكر، نسل جوان را به ضرورت برنامه‌ريزي، واقف مي‌كند. اطرافيان مي‌توانند با
مساعدت در زمينه برنامه‌ريزي و آموزش راهكارهاي مفيد در اين مورد، افكار جوانان را
به تمركز نيرومندي، برسانند.
2. نماز، منشوري هزار وجه است كه يك جلوه آن،
تمركز انديشه است، جوانان در پرتو نماز، نه تنها به معنويتي سرشار و عميق دست مي‌يابند
بلكه با حضور قلب در نماز كه خود تجلي تمركز انديشه براي ياد خداست، مي‌توانند اين
توانايي را به ساير بخش‌هاي زندگيشان، منتقل نمايند.
3. توجه نسل جوان به آثار ارزنده فردي و اجتماعي
تمركز فكر، انگيزه آنان را در حصول اين امر، افزايش مي‌دهد. تمركز فكر، موجب ذخيره
نمودن قواي روحي جوانان مي‌شود و به اين ترتيب آنان مي‌توانند به نوعي «اقتصاد
نيروي رواني» دست يابند.
4. مشاهير بزرگ تاريخ، غالباً انديشه‌اي قوي و
تمركزي نيرومند داشته‌اند. مطالعه زندگينامه آنان، چگونگي رمز موفقيتشان و نيز
تاثير تمركز فكر را بر پيشرفتشان، براي جوانان بازگو مي‌نمايد.
5. «خلوت شخصي»، فرصتي به جوانان مي‌دهد تا
علاوه‌بر آرامش و امنيت رواني، به تمركز فكر نايل شوند. در چنين موقعيتي، آنان مي‌توانند
بهتر از هر زماني ديگر به ارزيابي خود، زندگي و آينده بپردازند.
6. «تمركز فكر» يكي از توانايي‌هاي شخصيتي است
كه جنبه اكتسابي دارد. تمركز را مي‌توان از تمرين‌هايي در دقايق كوتاه و لحظه‌هاي
زودگذر، آغاز نمود و به تمركز مداوم و مستمر نايل شد. ثبات و پايداري در انجام
تمرين‌ها مي‌تواند نتيجه مطلوبي به بار آورد.
7. استفاده از «تلقين مثبت» در جهت «تمركز فكر
برتر»، سودمند است. جوانان با تلقين افكار و انديشه‌هايي در زمينه هدف مطلوب
(تمركز) مي‌توانند، اين خصيصه ارزشمند را در خود تقويت نمايند.
8.
در جريان زندگي، سعي كنيد هيچگاه استحكام روحي خود را از دست ندهيد و اگر بعد از
مشورت به انجام كاري تصميم گرفتيد، نگذاريد مجراي فكرتان به هيچ‌وجه تغيير يابد.
9. اگر هنگامي كه به كار معيني اشتغال داريد، به
شما خبري دادند، سكوت خود را حفظ كنيد و نگذاريد توجهتان به آن مساله معطوف شود و
اگر سعي كردند كه عقيده شما را در آن مورد جويا شوند، تسلط و تمركز خود را حفظ
نماييد.
10. از پرگويي و اظهارنظرهاي بي‌مورد خودداري
كنيد زيرا فكر شما پراكنده و مانع تمركز فكر مي‌شود.
11. وضع راحتي به خود بگيريد، عضلات را شل كنيد
و چشم‌ها را ببنديد.
12. چيزي كه داراي شكلي ساده باشد مثلاً يك بطري
را در فاصله يك متري خود قرار دهيد و در ساختمان آن به خوبي دقيق شويد، گاه گاهي
چشم‌ها را ببنديد و شكل آن را مجسم كنيد.
13. يك برگ كاغذ و دو مداد برداريد. سعي كنيد
با يك دست دايره و با دست ديگر مربعي رسم كنيد.
14. هنگامي كه روي يك عكس يا خاطرات خود دقيق مي‌شويد،
تصوير شخصي را در روح خود مجسم كنيد، اگر كسي باشد كه او را زياد ملاقات مي‌كنيد
به محض اينكه چشم‌ها را بستيد فورا تصوير او در روح شما ظاهر خواهد شد. البته
نبايد منتظر باشيد كه در قدم اول به اين منظور نائل گرديد، بلكه بايد چندين بار به
تكرار آن بپردازيد.