كلمات كليدي : تاريخ، اسلام، اميه، بشر، صفوان
نویسنده : طاهره رضايي
بشر پسر صفوان بن عمرو بن عویمر بن صرمۀ بن عبدالله بن قمیر بن حبشیه بن سلول بن کعب بود.[1] در مورد تاریخ تولد بشر در منابع چیزی ذکر نشده است. او معروف به امیر مغرب بود.[2] بشر بن صفوان فردی شجاع و دارای عزم و تصمیم قاطع بوده است[3] و در بسیاری از لشکرکشی‌های خود موفق و پیروز می‌شده است. به طور نمونه: در محرم سال 103 بر علیه یزید بن مسروق لشکرکشی کرد و غنیمت بسیاری به دست آورد[4] و یا این‌که در سال 108 علیه قثم بن عوانۀ الکلبی لشکرکشی کرد و در آن جنگ نیز پیروز شد[5] و همچنین در سال 109 نیز با حسان بن محمد بن ابی بکیر که رئیس قبیلۀ «بنی جمح» بود جنگ کرد و پیروز شد[6] و.... بشر در زمان عمر بن عبدالعزیز و یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک در دربار بوده است و از جانب آنان دارای مقام و جایگاه بود، که در ذیل به برخی از فعالیتهای آن اشاره می‌کنیم.
فعالیتهای سیاسی بشر بن صفوان
1) همکاری با عمر بن عبدالعزیز
بشر بن صفوان یکی از فرماندهان سپاه در عصر عمر بن عبدالعزیر بود[7] و از مأموران مورد اعتماد عمر بن عبدالعزیز به شمار می‌رفته است.
در منابع آمده است که عمر بن عبدالعزیز برای عدی بن ارطاۀ نوشت: به من خبر رسیده است که کارگزاران تو در فارس میوه‌ها و محصول مردم را نسنجیده قیمت گذاری می‌کنند و سپس آن را به قیمتی کمتر از قیمتی که در میان مردم رایج است و یا بیشتر از آن که هست، قیمت می‌کنند و بر همین اساس از کسانی که روی اجناس آنان قیمت بیشتری می‌گذارند درهم سیمین می گیرند. همچنین به من خبر رسیده است که از مردمی که از برخی راه‌ها عبور می‌کنند به اجبار از آنان یک درهم پول گرفته می‌شود. اگر بدانم که تو به چیزی از این موارد دستور داده‌ای یا پس از آگاهی به آن رضایت داده باشی به خواست خدا به تو مهلت نمی‌دهم و کاری را که اصلاً دوست نخواهی داشت انجام می‌دهم و در ادامه می‌گوید، اینک بشر بن صفوان و عبدالله بن عجلان و خالد بن سالم را فرستادم تا در مورد این کارها تحقیق و بررسی کنند. اینان موظف هستند که هیچ چیز از این امور را که به آگاهی من رسیده است رها نکنند و مورد بررسی قرار دهند به هیچ گونه معترض آنان نشو.[8]
2) حکومت بر مصر
در سال 99 عمر بن عبدالعزیز ایوب بن شرحبیل بن اکسوم بن ابرهۀ بن الصباح الأصبحی را به جای عبدالملک بن رفاعه به طرف امارت مصر فرستاد.[9] ولی در زمانی که یزید بن عبدالملک به حکومت رسید ایوب بن شرحبیل را از امارت مصر معزول نمود و به جای او بشر بن صفوان را به حکومت مصر منصوب کرد.[10]
3) حاکم افریقیه
1-3)در زمان یزید بن عبدالملک
در زمان یزید بن عبدالملک در افریقا حوادثی رخ داد که زمینۀ به حکومت رسیدن بشر بن صفوان را فراهم کرد.
الف) در سال 101 ابن ابی مسلم (... -102) از جانب سلیمان بن عبدالملک که فردی بسیار با تدبیر بود بر افریقا حکومت می‌کرد. گروهی از اهالی افریقا بر علیه او شورش کردند، و او را به قتل رساندن، عبدالله بن موسی بن نصیر متهم به قتل او شد.[11]
ب) جراح بن عبدالله بن حکمی که فرماندۀ سپاه یزید بن عبدالملک در لشکرکشی به ترکان بود، بعد از پیروزی بر ترکان به افریقا آمد، جراح به عبدالله بن موسی لخی که در افریقا بود گفت: از مال خود پنج سال حقوق سپاهیان را بدهد. عبدالله موسی در جوابش گفت: توانایی آن را ندارم.[12] جراح عبدالله بن موسی را به زندان انداخت. خدم و حشم موسی بن نصیر را گرفت و دستهاشان را داغ کرد، و بسیاری از آنان را به بردگی خود گرفت.[13]
زمانی که این اخبار به یزید بن عبدالمک رسید، او برای ایجاد آرامش بشر بن صفوان را که والی مصر در آن زمان بود، برای حکومت به افریقا فرستاد. بشر نیز زمانی که به افریقا رسید توانست در سراسر افریقا آرامش برقرار کند.[14] او عبدالله بن موسی بن نصیر را که متهم به قتل ابن ابی مسلم بود، دستگیر کرد و سپس سرش را برای یزید فرستاد و او نیز سر را در آویزان کرد.[15] بشر بن صفوان در تمام طول حکومت یزید بن عبدالمک حکومت افریقا را در دست داشت.
2-3) نمونه ای از فعالیتهای هشام بن عبدالملک در زمان حکومت بر افریقا
در زمان حکومت بشر بن صفوان والی اندلس عنبه بن شحیم کلبی بود، و به دلیل اعتراضات بر علیه او، عنبه به قتل رسید. مردم اندلس از بشر بن صفوان- والی افریقا- درخواست والی کردند. او نیز در پایان سال 107 یحیی بن سلمه را به اندلس فرستاد و یحیی به مدت دو سال و نیم در اندلس حکومت کرد.[16]
3-3)در زمان هشام بن عبدالملک
یزید ولیعهدی پس از خود را به هشام بن عبدالملک داد.[17] زمانی که هشام روی کار آمد، بشر بن صفوان برای ادای ارادت هدیه‌های گرانبها و مال‌های زیادی را برای عرض تبریک به دربار هشام بن عبدالملک فرستاد. هشام نیز زمانی که ارادت بشر را دید او را بر حکومت افریقا باقی گذاشت.[18]
سرانجام بشر بن صفوان
بشر بن صفوان تا سال 110 در افریقا حکومت کرد. ایشان در سال 109 برای به دست آوردن غنائم به جزیرۀ صقلیه (سیسیل) لشکرکشی کرد و پیروز شد و غنایم بسیار به دست آورد. پس از آن لشکرکشی به قیروان رفت و در آن جا از دنیا رفت.[19] هشام بن عبدالملک نیز به جای او عبیده بن عبدالرحمن را قیسی را جانشین کرد.[20] زمانی که عبیده وارد افریقا شد از عمال بشر بن صفوان غرامت گرفت و آنان را بسیار اذیت کرد.[21]