تخريب، اتلاف، اتلاف عمدي، تجاوز عمدي به مال غير، احراق، سوزاندن
نویسنده : عليرضا فجري
در لغت مصدر متعدی از باب تفعیل به معنای خراب کردن، ویران کردن و تباه کردن می‌باشد[1] و در اصطلاح به معنای ایراد صدمه عمدی نسبت به مال یا شیء متعلق به غیر که منتهی به نقصان یا از بین رفتن آن گردد.[2]
قانون‌گذار جرم تخریب را تعریف نکرده بلکه فقط به ذکر مصادیقی از آن بسنده کرده است.
عنصر مادی جرم تخریب
عنصر مادی جرم تخریب شامل از بین بردن عمدی اشیاء، اعم از منقول و غیر منقول متعلق به دیگری است به هر نحوی از انحاء.
1. عمل مرتکب
جرم تخریب همانند اغلب جرایم علیه اموال و مالکیت، مستلزم ارتکاب یک فعل مثبت است. به طوری که تحقق جرم مزبور با ترک فعل ممکن نیست. همچون آن‌که مستأجر خانه‌ای در فصل زمستان، برف بام خانه را به موقع پارو نکند و در اثر آن، خسارتی به عین مستأجره وارد شود. در این‌جا تنها از نظر مدنی ضامن خسارت وارده خواهد بود.[3]
فعل مثبت در تخریب، ممکن است به طور مستقیم ارتکاب یابد؛ مثل شکستن یا قطع درخت و یا به صورت غیر مستقیم؛ مثل قطع آبی که باعث خشکاندن محصول یا درخت می‌گردد.[4]
البته تشخیص این‌که عمل ارتکابی، تخریب محسوب می‌شود یا نه، به عهده دادگاه است و دادگاه در این زمینه، عرف را در نظر خواهد گرفت.[5]
2. موضوع جرم تخریب
هر چیز با ارزشی که امکان اختصاص آن به شخص حقیقی یا حقوقی در میان باشد، موضوع جرم تخریب خواهد بود که به سه گروه اموال، اشیاء و اسناد قابل تقسیم است.
اموال به اعتبار مال، به منقول و غیر منقول و به اعتبار مالک، به عمومی و شخصی یا مشاع و مفروز تقسیم می‌گردد. اسناد نیز به اسناد عادی و اسناد رسمی تقسیم می‌شد.
لازمه اشیاء در جرم تخریب، مالیت آنها نیست بلکه اشیاء به طور کلی مورد حمایت کیفری قانون‌گذار قرار گرفته است، گرچه آن اشیاء ارزش مالی هم نداشته باشند؛ اما از نظر صاحب آن واجد ارزش معنوی باشند. (ماده 677 ق.م.ا) [6]
3. وسیله ارتکاب جرم
در جرم تخریب، وسیله خاصی شرط تحقق جرم نیست. در عین حال گاهی وسیله در تشدید مجازات مؤثر است. مثل تخریب از طریق ایجاد حریق یا مواد منفجره.[7]
چنانچه اتلاف مال دیگری در اجرای ماده 677 مستوجب 6 ماه تا 3 سال حبس است در حالی که از بین بردن همان مال از طریق آتش زدن یا به کار بردن مواد منفجره در اجرای مواد 675 و یا 678 مستوجب 2 تا 5 سال حبس خواهد بود.
عنصر معنوی جرم تخریب
1. سوء نیت عام
سوء نیت عام در جرم تخریب همان اراده و اختیار و خواست مرتکب جرم است. به طوری که تخریب مال دیگری بدون اراده و خواست مرتکب، به دلیل فقدان سوء نیت، فاقد جنبه کیفری بوده و تنها موجب مسئولیت مدنی می‌گردد.
2. سوء نیت خاص
سوء نیت خاص اراده‌ی آگاه نسبت به مال موضوع جرم یا شخص متضرر از جرم است.
در جرم تخریب علاوه بر عمد و قصد در انجام فعل مجرمانه ارتکابی، احراز قصد ایراد ضرر خسارت به دیگری ضروری است. به همین جهت تخریب و شکستن عمدی در و پنجره دیگری برای نجات جان صاحب‌خانه در هنگام بروز خطر، قابل تعقیب کیفری نمی باشد.[8]
هرچند جرم تخریب اصولا از جرایم عمدی است لکن به حکم قانون، تخریب غیر عمدی اموال، در مواردی خاص، جرم تلقی شده است و آن زمانی است که انسان در ارتکاب آنها، رعایت احتیاط و مقررات و نظامات دولتی را ننموده باشد. ماده 45 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع یا ماده 8 قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت ایران به مجازات تخریب غیر عمدی اشاره دارد.[9].
عناصر قانونی تخریب و احراق اموال یا اشیاء[10]
مصادیق جرم تخریب که توسط قانون‌گذار جرم انگاری گردیده است، در یک فصل و یا حتی یک قانون جمع آوری نشده است؛ به همین رو، تعدادی از مواد قانونی و یا قانون‌هایی که این جرم در آنها پیش بینی شده است را ذکر می‌نماییم.
1. جرم تخریب در قانون مجازات اسلامی
الف) اتلاف و تخریب و سوزاندن اموال و اسناد متعلق به اشخاص؛ مواد 675، 677، 680، 681 و 683 تا 686
ب) تخریب اموال تاریخی، فرهنگی و مذهبی مواد 558، 560 و 564
ج) اتلاف و سوزاندن و تخریب اموال و اسناد دولتی مواد 543 تا 546 و 682
د) تخریب وسایل، تأسیسات و اموال مورد استفاده عمومی مواد 687 و 688
2. جرم تخریب در سایر قوانین
الف) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح (فصل نهم)
ب) قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور
ج) قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی
د) قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت
ه) قانون کیفر بزه های راه آهن
و) قانون الحاق موادی به قانون نحوه حفظ آثار و یادگارهای حضرت امام خمینی
ز) قانون اراضی و مستحدثات ساحلی