كلمات كليدي : سخاوت، جود، صدقه
نویسنده : هیئت تحریریه سایت پژوهه
واژه سخاوت از ریشه سَخا گرفته شده است. وقتی گفته می‌شود سَخا النارَ به این معنی است که خاکستر آتش را از آتش پاک کنند تا بهتر بسوزد و روشن شود؛ همان طور که آتش اطراف خود را روشن کرده خانه را گرم نگه می‌دارد سخاوت نیز موجب روشنائی و گرم کردن جامعه و کانون خانواده‌ها و زمینه‌سازی برای بهره‌مندی بینوایان است.
جود و سخاوت از هنجارهای اخلاقی است که دین اسلام بسیار بر آن تأکید نموده است.
امام صادق (ع) می‌فرماید:
«السخّی الکریم الذی ینفق ماله فی حقٍّ»
«سخاوتمند کریم کسی است که مال خود را در امور حق و شایسته به مصرف برساند»[1]
البته باید مرز بین سخاوت و اسراف را شناخت و موارد آنها را تشخیص داد.
چه امام حسن عسکری (ع) می‌فرماید:
«ان للسّخاء مقداراً فان زاد علیه فهو سرفٌ»
«همانا سخاوت دارای اندازه است اگر از آن اندازه گذشت اسراف خواهد بود.»[2]
سخاوت از دیدگاه معصومین
پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«السخی قریب من الله، قریب من الناس، قریب من الجنه»[3]
«انسان سخاوتمند، به خدا و به مردم و به بهشت نزدیک است»
از این رو آن حضرت پس از مرگ حاتم طایی به پسر وی فرمود:
«از او به خاطر سخاوتمند بودنش عذاب سخت برداشته شد.»
علی (ع) نیز فرمود:
«السخاء یکسب المَحَبّة وَ یُزیِّن الاخلاق» [4]
«سخاوت موجب جلب محبت افراد شده و اخلاق انسانها را می‌آراید و زینت می‌دهد»
روش امامان در سخاوت
آورده‌اند فقیری به محضر امام صادق (ع) مشرف شد، آن حضرت چهارصد درهم به او عطا نمود، لحظاتی بعد امام کسی را به دنبالش فرستاد تا او را برگرداند. چون مرد برگشت، امام انگشتری به او داد و فرمود: این نگین ده هزار درهم ارزش دارد، هنگامی که نیازمند شدی آن را به همین قیمت بفروش، او عرض کرد چرا این را با مبلغ اول یک جا به من ندادی و دوباره مرا احضار نمودی؟
امام صادق فرمود: پیغمبر اکرم (ص) فرموده است:
«خیرالصدقة ما ابقت غنیً»
«بهترین صدقه آن است که موجب بی‌نیازی انسان نیازمند گردد»[5]
نقل کرده‌‌اند منصور دوانیقی، از خلفای عباسی، حضرت موسی بن جعفر (ع) را ناگزیر کرد که در روز عید نوروز در مجلسی بنشیند و هدایای مردم را که برای خلیفه می‌آورند بپذیرد، امام هم در آن مجلس نشست مردم هدیه بسیاری آوردند، در ساعت آخر روز پیرمرد مخلصی به محضر امام آمد و تبریک گفت و عرض کردم: دستم از زمان دنیا تهی است، و نتوانستم هدیه‌ای برای شما بیاورم، در عوض سه بیت شعی که جدّم در مرثیه جدّ شما امام حسین (ع) سروده، می‌خوانم و به شما هدیه می‌کنم و سپس اشعارش را خواند.
امام کاظم (ع) به او فرمود: هدیه‌ات را پذیرفتم، در اینجا بنشین خداوند به تو برکت دهد. آن گاه امام به خدمتگزار فرمود: نزد خلیفه برو، بپرس با هدایا چه کنم چون خدمتگزار بازگشت گفت: منصور می‌گوید: اختیار آنها با خودت باشد. امام نیز همه آنها را به آن پیرمرد بخشید. [6]
از سوی دیگر رعایت حد سخاوت نیز در سیرۀ آن بزرگواران مورد غفلت نبوده است چنان که روزی فقیری از امام صادق (ع) تقاضای کمک کرد، امام نیز به او مال فراوانی کرد، دادند پس از وی دو فقیر دیگر آمده، امام به هر کدام آنها به همان میزان کمک نمودند امام چون فرد چهارمی می‌آمد امام چیزی به او نداد و فرمود: خداوند به شما وسعت دهد، سپس اضافه نمودند: اگر کسی سی یا چهل هزار درهم داشته باشد و همه را در راه خیر مصرف نماید و چیزی برای خود باقی نگذارد جزء کسانی است که دعایشان به اجابت نمی‌رسد.[7]