دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

حکمت 86 نهج البلاغه : راه اصلاح دنيا و آخرت

حکمت 86 نهج البلاغه موضوع "راه اصلاح دنيا و آخرت" را بیان می کند.
No image
حکمت 86 نهج البلاغه : راه اصلاح دنيا و آخرت

متن اصلی حکمت 86 نهج البلاغه

موضوع حکمت 86 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 86 نهج البلاغه

86 وَ قَالَ عليه السلام مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ وَ مَنْ كَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ كَانَ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ

موضوع حکمت 86 نهج البلاغه

راه اصلاح دنيا و آخرت

(اخلاقى، تربيتى، اجتماعى)

ترجمه مرحوم فیض

86- امام عليه السّلام (در باره رسيدن به سعادت) فرموده است

1- هر كه آنچه را بين او و بين خدا است درست كند (بدستور خدا عمل نمايد) خدا آنچه را بين او و بين مردم است درست كند (او را از گرفتاريها رهائى دهد) 2- و هر كه كار آخرتش را درست كند (كارى انجام دهد كه از عذاب رستخيز برهد و همه كوشش را در امر دنيا بكار نبرد) خدا كار دنياى او را درست نمايد (او را در امر زندگى سرگردان نكند، چنانكه در قرآن كريم س 65 ى 2 مى فرمايد: وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً ى 3 وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ يعنى هر كه از خدا ترسيده پرهيزكار شود خدا راه بيرون شدن «از گرفتاريها» را بر او مى گشايد، و از جائيكه گمان نبرد باو روزى عطا فرمايد) 3- و هر كه را از جانب خود پند دهنده اى باشد (با انديشه نفس را از معاصى باز داشته و از عذاب دوزخ بترساند) از جانب خدا او را نگهبانى خواهد بود (كه او را از هر بلا و سختى حفظ مى نمايد).

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1125)

ترجمه مرحوم شهیدی

89 [و فرمود:] آن كه ميان خود و خدا را به صلاح دارد، خدا ميان او و مردم را به صلاح آرد، و آن كه كار آخرت خود درست كند، خدا كار دنياى او را سامان دهد، و آن كه او را از خود بر خويشتن واعظى است، خدا را بر او حافظى است.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 374)

شرح ابن میثم

81- و قال عليه السّلام:

مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ- أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ- وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ- وَ مَنْ كَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ- كَانَ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ

المعنى

فإصلاح ما بينه و بين اللّه بتقواه المستلزم لرضاه، و لمّا كان من تقواه إصلاح قوّتي الشهوة و الغضب اللّذين هما مبدءا الفساد بين الناس، و لزوم العدل فيهما كان من لوازم ذلك الإصلاح إصلاح ما بينه و بين الناس. و كذلك من لوازم إصلاح أمر الآخرة عدم مجاذبة الناس دنياهم و الكفّ عن الشره فيما بأيديهم منها و ذلك مع مسالمتهم و معاملتهم بمكارم الأخلاق الّتي هى من إصلاح أمر الآخرة مستلزم انفعالهم و ميلهم إلى من كان كذلك و إقبالهم عليه بالنفع و المعونة و كفّ الأذى و بحسب ذلك يكون صلاح دنياه، و لأنّ الدنيا المطلوبة لمن أصلح أمر آخرته سهلة و هى مقدار حاجته على الاقتصاد و ذلك أمر قد تكفّلت العناية الإلهيّة بتهيّئه و إصلاحه مدّة الحياة الدنيا. و أمّا الثالثة فلأنّ واعظ النفس باعث على تقوى اللّه و لزوم العدل في قوّتى الشهوة و الغضب اللّذين هما مبدءا الشرّ المستلزم للهلاك في الدارين و ذلك مستلزم لحفظ اللّه فيهما.

( شرح ابن میثم، ج 5 ص 285)

ترجمه شرح ابن میثم

81- امام (ع) فرمود:

مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ- أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ- وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ- وَ مَنْ كَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ- كَانَ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ

ترجمه

«هر كه ما بين خود و خدا اصلاح كند، خداوند ما بين او و مردم را اصلاح نمايد، و هر كه كار آخرت را اصلاح كند، خدا كار دنياى او را اصلاح نمايد، و هر كه از جانب خود پند دهنده اى داشته باشد، از طرف خدا نگهبانى خواهد داشت.»

شرح

اصلاح ما بين خود و خدا به وسيله تقواست كه باعث خوشنودى خدا مى گردد، و چون از جمله آثار تقوا اصلاح قواى شهوت و غضب، كه اساس فساد در ميان مردمند، و نيز پايبندى به اعتدال در مورد اين قوا مى باشد، بنا بر اين اصلاح ما بين او و مردم نيز وابسته به اصلاح همان قواست.

و هم چنين از جمله لوازم اصلاح امر آخرت، جذب نشدن مردم به طرف دنيا و خوددارى از حرص نسبت به مال دنياست، و اين نيز بسته به برخورد صحيح آنان و رفتارشان با اخلاق حسنه است كه خود موجب اصلاح امر آخرت و باعث تحت تأثير قرار گرفتن و علاقه مندى آنان به كسى است كه واجد اين صفات است و باعث سودرسانى و كمك و آزار نرساندن مردم به او مى گردد، و به اين ترتيب باعث اصلاح دنياى او مى شود. از طرفى تحصيل دنياى مطلوب براى كسى كه امر آخرتش را اصلاح كند سهل است و دنياى مطلوب همان حدّ اعتدال از نياز وى مى باشد. و اين هم امرى است كه عنايت پروردگار و فراهم آوردن و اصلاح آن را در طول مدّت زندگانى دنيا، عهده دار است.

امّا مطلب سوم، خود را موعظه كردن باعث تقواى الهى و پايبندى به اعتدال در مورد قواى شهوت و غضب است كه اينها اساس شرّ و ريشه فسادى هستند كه مستلزم هلاكت دنيا و آخرت مى باشند، امّا موعظه كردن خويش باعث آن مى گردد كه خدا انسان را از شر آنها نگاه دارد.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 482 و 483)

شرح مرحوم مغنیه

87- من أصلح ما بينه و بين اللّه أصلح اللّه ما بينه و بين النّاس و من أصلح أمر آخرته أصلح اللّه له أمر دنياه. و من كان له من نفسه واعظ كان عليه من اللّه حافظ.

المعنى

(من أصلح ما بينه و بين اللّه إلخ).. إذا أردت أن تكسب قلوب الناس و ولاءهم نحوك فلا بد- قبل كل شي ء- أن تكفّ أذاك عنهم يدا و لسانا، و أن تعمل لصالحهم قدر جهدك، و أن تكون مستعدا لتقبل الصدمات منهم و من غيرهم و الصبر عليها، و متى توافرت فيك هذه الصفات كنت مرضيا عند اللّه لطاعتك له، و عند الناس لجهادك من أجلهم.

(و من أصلح أمر آخرته إلخ).. ليست الآخرة مجرد نظرية كمثل أفلاطون، و لا قيمة إنسانية تهدف الى الترغيب و الترهيب و كفى، كما يظن.. كلا، ان الإسلام لا يعنى أبدا بالنظريات المجردة، و لا بالقيمة في ذاتها.. انه دين علم و عمل، و الآخرة عنده و في الواقع عالم خارجي يحس و يلمس، فيه طعام و شراب، و نعيم و عذاب تماما كعالمنا هذا، و الفرق أن الدنيا يعمل فيها، و الآخرة يعمل لها، و العمل الأهم في الدنيا من أجل الآخرة هو الصدق و الأمانة، و الإخلاص في العمل و النضال لخدمة الإنسان و حل مشاكله و استصلاح أحواله.. و كما ان العمل في هذا الميدان سبب للفوز بسعادة الآخرة فهو أيضا سبب للنجاح و الرفعة في الحياة الدنيا. قال سبحانه: وَ مَنْ كانَ فِي هذِهِ أَعْمى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى وَ أَضَلُّ سَبِيلًا- 72 الإسراء. و كل باحث منصف مسلما كان أم غير مسلم يعترف بأن أول دين ربط بين الدنيا و الآخرة، و جعل تلك مطية لهذه هو دين الإسلام.

(و من كان له من نفسه إلخ).. ان الوظيفة الأولى للعقل السليم هي وقاية صاحبه من المجازفة. و من البداهة ان من كان له هذا الحصن الحصين عاش في أمن و أمان من المهالك و المخاوف. و عبّر الإمام عن هذا العقل الواقي بالواعظ من النفس و الداخل. و فيه ايماء الى ان المواعظ الخارجية لا تجدي نفعا إلا اذا تركت أثرا طيبا في النفس و العقل. و سبق الكلام عن ذلك عند قول الإمام في الحكمة 37: «أغنى الغنى العقل».

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 267 و 268)

شرح شیخ عباس قمی

275- من أصلح ما بينه و بين اللّه أصلح اللّه ما بينه و بين النّاس، و من أصلح أمر آخرته أصلح اللّه له أمر دنياه، و من كان له من نفسه واعظ كان عليه من اللّه حافظ. مثل الكلمة الأولى قولهم: رضا المخلوقين عنوان رضا الخالق. و السرّ في ذلك أنّ رضا الخالق يكون بالتقوى، و من تقوى العبد إصلاح قوّتي الشهوة و الغضب اللذين هما مبدءا الفساد بين الناس و لزوم العدل فيهما، فإذا جانب العبد من الفساد بين الناس رضي الناس عنه.

و إلى مفاد الكلمة الثانية أشار بعض من دعا في قوله:

أنا شاكر أنا مادح أنا حامد أنا خائف أنا جائع أنا عار

هي ستّة و أنا الضّمين بنصفها

فكن الضّمين بنصفها يا باري

و مثل الكلمة الثانية قوله تعالى: إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ.

( شرح حکم نهج البلاغه شیخ عباس قمی، ص216)

شرح منهاج البراعة خویی

الخامسة و الثمانون من حكمه عليه السّلام

(85) و قال عليه السّلام: من أصلح ما بينه و بين اللَّه أصلح اللَّه ما بينه و بين النّاس، و من أصلح أمر آخرته أصلح اللَّه له أمر دنياه، و من كان له من نفسه واعظ كان عليه من اللَّه حافظ.

الاعراب

ما، في ما بينه، موصولة و بينه ظرف مستقرّ صلته، و الموصول مفعول أصلح من نفسه، جار و مجرور متعلّق بقوله: واعظ قدّم مراعاة للسّجع، و له ظرف مستقرّ خبر كان، و من اللَّه متعلّق بحافظ.

المعنى

الرابطة بين العبد و ربّه هي رابطة العبودية و اصلاح ما بين العبد و الرّب بأداء ما يجب عليه من حقّ اللَّه و حسن الطاعة له، و قد أمن اللَّه فيما أوجب على عبده جميع ما يلزم له من حسن المعاملة مع الناس و جلب مودّتهم له، فاصلاح ما بينه و بين الناس أثر لازم يترتّب على إصلاح ما بينه و بين ربّه، كما أنّ إصلاح أمر الاخرة باقامة الفرائض و التجنّب عن كلّ محرّم، أثره أداء وظيفة العبوديّة، فأصلح اللَّه أمر دنيا ذلك العبد بكفالة رزقه و تحسين أحواله، و من يعظ نفسه فهو شاغل بها مصلح لها دائما و مراقب عليها، فكان فى حفظ اللَّه تعالى.

الترجمة

فرمود: هر كس ميان خود و خدا را درست كند، خدا ميان او و سائر مردم را درست مى نمايد، و هر كس كار آخرتش را درست كند، خدا كار دنياى او را درست ميكند، و هر كس از خود پند گيرد، خداوند نگه دار او است.

  • هر كه اصلاح كند بين خداوند و خودش خالق اصلاح كند بين وى و خلق جهان
  • هر كه اصلاح كند كار سراى ديگرشكار دنياى وى اصلاح كند باري ء جان
  • هر كه را خويشتنش واعظ و پند آموز است حافظ او است بهر حال خداى سبحان

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص134و135)

شرح لاهیجی

(112) و قال (- ع- ) من اصلح ما بينه و بين اللّه اصلح اللّه ما بينه و بين النّاس و من اصلح امر اخرته اصلح اللّه امر دنياه و من كان له من نفسه واعظ كان عليه من اللّه حافظ يعنى و گفت (- ع- ) كه كسى كه اصلاح و سازگارى كرد در ميان خود و ميان خدا يعنى باطاعت كردن خدا اصلاح كند خدا ميان او و ميان مردمان يعنى مردمان را سازگار او گرداند و كسى كه اصلاح كرد كار اخرتش را بعبادت خدا اصلاح كند خدا كار دنياى او را كار دنياى او را باسانى در معيشت و كسى كه باشد از جانب نفس خود مر خود را پند دهنده ميباشد از جانب خدا از براى او نگاهدارنده

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 299)

شرح ابن ابی الحدید

86: مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ- أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ- وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللَّهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ- وَ مَنْ كَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ- كَانَ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ مثل الكلمة الأولى قولهم- رضا المخلوقين عنوان رضا الخالق- و

جاء في الحديث المرفوع ما من وال رضي الله عنه إلا أرضى عنه رعيته

- . و مثل الكلمة الثانية دعاء بعضهم في قوله-

أنا شاكر أنا مادح أنا حامد أنا خائف أنا جائع أنا عار

هي ستة و أنا الضمين بنصفها

فكن الضمين بنصفها يا باري

- . و مثل الكلمة الثالثة قوله تعالى- إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 18 ، صفحه ى 242)

شرح نهج البلاغه منظوم

[88] و قال عليه السّلام:

من أصلح ما بينه و بين اللّه، أصلح اللّه ما بينه و بين النّاس، و من أصلح أمر اخرته أصلح اللّه له أمر دنياه، و من كان له من نفسه واعظ كان عليه من اللّه حافظ

ترجمه

هر آنكه بين خود و خدايش را اصلاح كند، خداوند بين او و مردم را اصلاح فرمايد، هر آنكه بسامان كار آخرتش پردازد، خداوند كار دنيايش را بسامان كند، و آنكه از جانب خودش خودش را پند دهنده باشد، از جانب خداى برايش نگهدارنده باشد.

نظم

  • هر آن كس بين خود را با خداوندباصلاح و عبادت داد پيوند
  • خدا او را كشاند سوى افلاحنمايد بين او با مردم اصلاح
  • بسامان چون كه از وى كار عقبا استز حق بهرش بسامان كار دنيا است
  • ز نفس خود چو بر خود داشت واعظز نزد حق برايش هست حافظ

( شرح نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص106)

منبع:پژوهه تبلیغ

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

No image

چگونه در مهمانی‌ها رفتار کنیم؟

رعایت آداب مهمانی می‌تواند روابط برادرانه میان مۆمنان را مستحکم‌تر ساخته و در رشد تعالی اجتماع تأثیر بسزایی داشته باشد.
No image

نقش ابراز علاقه و معاشرت درست در اسلام

نسان علاقه دارد كه مورد علاقه و محبت دیگران باشد. اگر آن‏ دوستداران، محبت‏خود را آشكار كنند، محبوب هم به محبان‏ علاقه‏ مند مى‏ شود و این محبت دو جانبه، زندگیها را از صفا و صمیمیت‏ بیشترى برخوردار مى‏سازد. ما اگر بدانیم كه خدا دوستمان دارد، ما هم‏خدا را بیشتر دوست‏خواهیم داشت. اگر بدانیم و بفهمیم كه رسول‏ خدا(ص) و اهل بیت(ع) به ما شیعیان عنایت و محبت دارند و این ‏علاقه را بارها نشان داده و اظهار كرده‏اند، محبت عترت در دل ما بیشترخواهد شد.
No image

اخلاق معاشرت اجتماعی، نمونه ای از سبک زندگی اسلامی

نمونه های بسیاری از سیره ی ائمه ی معصوم علیهم السلام درباره ی تشویق و تحریض مؤمنان به دوستی و برادری با هم، ایجاد پیوند برادری و دوستی بین آنها، اصلاح اختلافات و رفع کدورت ها گزارش شده است.
No image

اخلاق معاشرت و ارتباط با خویشاوندان در اسلام

سنّتِ «صله رحم»، از نیکوترین برنامه های دینی در حیطه معاشرت است. گرچه شکل نوین زندگی و مشغله های زندگیهای امروزی، گاهی فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است، ولی حفظ ارزشهای دینی و سنّتهای سودمند و ریشه دار دینی، از عوامل تحکیم رابطه ها در خانواده ها است. بویژه در مناسبتهای ملّی، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعی و مناسبی برای عمل به این «سنّت دینی» است.
No image

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

آنچه از امور فطری در بحث تربیت مورد نظر است و مبنای تربیت مطرح می‌شود، امور فطری در زمینه خواست‌ها و گرایش‌هاست. البته باید توجه داشت آن دسته از خواست‌های فطری مبنای تربیت قرار می‌گیرد که ویژه انسان است و امتیاز او بر حیوان به شمار می‌آید، نه آن بخش از خواست‌ها و گرایش‌ها که میان هر دو مشترک است؛ زیرا در این بخش، انسان مانند حیوان برای شکوفاسازی نیازی به تربیت ندارد.

پر بازدیدترین ها

No image

ویژگی های خانواده موفق از نظر اسلام

از دیدگاه اسلام انسانها از لحاظ ویژگیها ، توانایی و استعدادها متفاوت از یکدیگر هستند. بر این اساس در نظر گرفتن این تفاوتها را نیز در تربیت فرزندان در خانواده دارای اهمیت می‌داند. از نمونه احادیثی که ذکر شد و هزاران شواهد معتبر دیگر می‌توان به نقش اهمیت خانواده از دیدگاه اسلام پی برد. اسلام سعادت و شقاوت فرد را تحت تاثیر خانواده چه در دوران قبل از تولد و چه بعد از تولد می‌داند.
No image

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

آنچه از امور فطری در بحث تربیت مورد نظر است و مبنای تربیت مطرح می‌شود، امور فطری در زمینه خواست‌ها و گرایش‌هاست. البته باید توجه داشت آن دسته از خواست‌های فطری مبنای تربیت قرار می‌گیرد که ویژه انسان است و امتیاز او بر حیوان به شمار می‌آید، نه آن بخش از خواست‌ها و گرایش‌ها که میان هر دو مشترک است؛ زیرا در این بخش، انسان مانند حیوان برای شکوفاسازی نیازی به تربیت ندارد.
No image

سبک زندگی در خانواده اسلامی

مفهوم «سبک زندگي» از جمله مفاهيم علوم اجتماعي و علم جامعه شناسي و مردم شناسي است که اخيراً و در دهه اخير بسيار مورد توجه عالمان علوم اجتماعي و مديران فرهنگي قرار گرفته است؛ سبک زندگي معنايي است که از به هم تنيدگي و پيوند و نظام وارگي و شبکه اي بودن عوامل متعددي که در شيوه هاي زندگي يا اقليم هاي زيستن انسان تأثير مي گذارند، به وجود آمده است.
No image

راهنمای خانواده در پیشگیری از انحرافات (4)

والدین و تمام اعضای خانواده می­بایست در همه­ی شئون زندگی خانوادگی، بویژه در رفتار با زنان و دختران از آن بزرگان و پیشوایان دینی پیروی کرده تا خانواده­ای رشد یافته و بالنده، و زنان و دخترانی با­کرامت و پای­بند به عفاف و حجاب و بدورازهرگونه انحراف و آسیب داشته باشیم.
No image

بنياد هاي خانواده در مكتب اسلام. ازدواج و تحكيم خانواده. سبک زندگی

خانواده به عنوان اصلي ترين نهاد اجتماعي و زيربناي جوامع و منشأ فرهنگ ها و تمدن ها در تاريخ بشر بوده. اين کوچکترين نهاد، محبوب ترين نهاد در نزد خداست .
Powered by TayaCMS