كلمات كليدي : وزارت رفاه و تأمين اجتماعي، سازمان بهزيستي، شاخصهاي رفاه اجتماعي، آموزش و پرورش، بهداشت، درمان، بيمه خصوصي، انواع بيمه خصوصي، بيمه اجتماعي
نویسنده : داوود رحیمی سجاسی
امروزه پرداختن به مسائلی همچون امنیت تغذیه، تأمین سبد غذایی مطلوب، حفظ و ارتقای سلامت، ارتقای عدالت توزیعی، کاهش فقر و نابرابری، سرمایه اجتماعی و طرح جامع کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی و .... برعهده سازمانهای بهزیستی و تأمین اجتماعی است.
وظایف وزارت رفاه و تامین اجتماعی:
تدوین طرح جامع کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی(ماده 97)، کارآمد و هدفمند کردن منابع تأمین اجتماعی و یارانه ها ( ماده 95 )، تدوین و اجرای برنامه های جامع فقر زدایی و عدالت اجتماعی ( ماده 97 )، تحت پوشش قرار دادن کلیه خانوارهای زیر خط فقر مطلق ( بند ج ماده 95 ) و .... بخشی از وظایف این وزارتخانه است .[1]
شاخصهای رفاه اجتماعی در ایران:
شاخصهایی که در ایران برای رفاه اجتماعی در نظر گرفته میشود عبارتند از: آموزش و پرورش ، بهداشت ، درمان ، تغذیه ، مسکن ، اشتغال جمعیت و نیروی انسانی ، هزینه و درآمد تامین اجتماعی . که در کنار این شاخصهای اصلی چند شاخص فرعی نیز برای رفاه در نظر گرفته میشود از جمله : گذران اوقات فراغت و دسترسی به تسهیلات فرهنگی ، محیط زیست ، امنیت فرد در برابر تجاوزات مالی و جانی[2] . بنابراین میتوان رفاه اجتماعی را به عنوان پاسخی مستقیم به نیازهای انسان، تعریف کرد.
تارخچه و فعالیتهای سازمان بهزیستی: ;
قبل از انقلاب اسلامی، سازمانهائی که به خدمات بهزیستی و رفاهی می پرداختند عبارتند از: سازمان ملى رفاه خانواده ایران، سازمان بهزیستى و آموزش کودکان و نوجوانان، سازمان ملى بهزیستى ناشنوایان ایران، سازمان ملى رفاه ناشنوایان ایران، سازمان ملى رفاه نابینایان ایران، جمعیت حمایت از اطفال بى سرپرست، سازمان زنان و .... .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان بهزیستی کشور در بیست و چهارم خرداد ماه پنجاه و نه، بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب اسلامی تشکیل شد .
در سال شصت و سه، سازمان بهزیستی کشور در شمار سازمانهای وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت و در حال حاضر در ذیل سازمانهای وابسته به وزارت رفاه و تأمین اجتماعی قرار دارد.
کانون اصلى فعالیتها و برنامه هاى سازمان بهزیستى، پیشگیرى از فرو پاشى زندگى افراد و خانواده هایى است که به علت مشکلات اقتصادى و ناهنجاریهاى اجتماعى و فرهنگى دچار آسیب پذیرى و ناتوانى هاى محتلف شده اند، یا از معلولیتهاى جسمى و روانى رنج مى برند.
در حال حاضر فعالیت بهزیستی در سه بخش ارائه می شود: امور فرهنگى و پیشگیرى، امور اجتماعى، امور توانبخشى.
دفتر امور کودکان و نوجوانان:
این دفتر مسئولیت پرداختن به امور مربوط به کودکان سرراهى، کودکان خانواده هاى از هم گسیخته، فرزندان والدین زندانى، فرزندان والدین متوارى، فرزندان والدین بدون صلاحیت و مانند اینها را بر عهده دارد. تربیت و آموزش کودکان و به فرزند خواندگى دادن برخى کودکان مجهول الهویه به خانواده هاى داراى صلاحیت از طریق واحد سرپرستی دادسرای دادگستری در قالب برنامه شبه خانواده از دیگر اقدامات و وظایف این دفتر به شمار مى رود. مرکز اجرایى تحت نظارت این دفتر، وظیفه نگهدارى، تربیت و آموزش کودکان تحت سرپرستى خود را تا مرحله اجتماعى شدن، ازدواج، اشتغال، بازتوانى و ترخیص به عهده دارد. همچنین مهد کودک هاى سازمان بهزیستى، وزارتخانه ها و دیگر سازمانها و نیز مهد کودک هاى خصوصى در سراسر کشور با نظارت این دفتر فعالیت مى کنند.
دفتر امور خانواده هاى نیازمند و بى سرپرست:
وظیفه بررسى مسائل و مشکلات و برنامه ریزى بازتوانى مادى و معنوى خانواده هاى زیر پوشش را به عهده دارد. دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعى به امور معتادان، زنان ویژه و متکدیان از طریق بررسى مسائل و مشکلات فردى، گروهى، اجتماعى، خانوادگى و نیز شناسایى راههاى بازپرورى آنان مى پردازد .
سومین بخش سازمان بهزیستى امور توان بخشی است که از طریق دفاتر توانبخشى و امور اجتماعى معلولین، به معلولین جسمى و ذهنى خدمات توانبخشى ارائه مى کند. دریافت کنندگان خدمات از این بخش، نابینایان، ناشنوایان و معلولان جسمى - حرکتى هستند. افراد داراى معلولین ذهنى با توجه به بهره هوشى به سه گروه عمیق (ایزوله )، تربیت پذیر و آموزش پذیر تقسیم مى شوند. همچنین معلولین جسمى و ذهنى توام که از بدترین نوع معلولیتها است، زیر پوشش این بخش هستند.[3]
علاوه بر این افرادی که فاقد آمادگیهای خاص هستند نیز از خدمات این سازمان بهره می برند. این افراد ناتوان نیستند؛ اما، مهارتهای فردی یا گروهی را ندارند. از جمله بیسوادان، آموزش ندیدهها، کسانی که فاقد مهارتهای لازم هستند، افرادی که رفتارها یا مهارتهای اجتماعی را نیاموختهاند. همچنین کسانی که برای انجام وظایف و مسئولیتهای زندگی آماده نشدهاند. به عنوان مثال خدمات مشاوره قبل از ازدواج، مختص کسانی است که برای شروع زندگی زناشویی، فاقد آمادگی هستند. قربانیان حوادث غیرمترقبه، افرادی هستند که برای انجام امور عادی، آمادگی و توانایی لازم را دارند، اما به دلیل شرایط بحرانی، نیاز به حمایت موقت دارند. این بحرانها عبارتند از: حوادث طبیعی مثل توفان، زلزله، آشفتگیهای اجتماعی مثل شورشها و وضعیتهای محیطی مثل آلودگی آب و هوا.[4]
چالشهای پیش روی سازمان بهزیستی:
درحال حاضر، سازمان بهزیستی و تأمین اجتماعی درحوزه های فعالیت خود با چالشهای مختلفی روبروست. گسترش پدیده های مختلفی که تحت عنوان آسیب های اجتماعی مطرح هستند: افزایش اعتیاد ومعتادان، کودکان بد سرپرست یا بی سرپرست، خیابانی، زندانیان، افزایش بزهکاری، فرار دختران و پسران، گسترش روز افزون سالمندی و تعداد سالمندان، افزایش تعداد معلولان شناخته شـده و درخواســتهای آنــان و خانوادههایشان برای دریافت خدمــات توانبخشی و اجتماعی، مناسب سازی محیطی و نگرشی برای پذیرش این گروه ازمعلولان در جامعه، موضــوع اشــتغال معلولان، توســعه شکل های غیــردولتی معلولان، ادغام برنامــه توانبخشی مبتنی بر جامعه در مراقبتهای بهداشتی اولیه و... برنامــه های غربالگری و پیگیری در زمــینه های نابینایی، ناشنوایی، کم توانی ذهــنی و پیشگیری ازحــوادث ( به ویـژه حوادث ناشــی از مین درمناطق جنگی ) و نیـز پیشگیری ازکودک آزاری، فراردختران و پسران، اعتیاد، بزهکاری و طلاق ... موضوعات مهمی هستند که باید به طور جدی بدانها توجه شود.[5]
تعریف بیمه و اقسام آن:
بیمه به معنای ضمانت در برابر خطراتی است که بیم وقوع آنها می رود و معمولاً به دو نوع خصوصی و اجتماعی تقسیم میشود .
تعریف بیمه خصوصی:
در ماده اول قانون بیمه ایران مصوب هفتم اردیبهشت 1316، بیمه خصوصی چنین تعریف شده است : بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازای دریافت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه، خسارت وارد بر او را جبران کرده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار، وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر، می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه میشود، موضوع بیمه می نامند.
انواع بیمه خصوصی:
در نوع اول بیمه یعنی بیمه خصوصی، می توان به بیمه اشخاص و اموال اشاره کرد.
بیمه اشخاص:
در بیمه اشخاص، موضوع بیمه شخص بیمه گذار یا شخص و اشخاص دیگری است که در مقابل خطراتی که سلامت کلی یا سلامت اعضای بدن یا حتی جان آنها را تهدید می کند، خود و یا دیگران را بیمه می کنند و در قبال پرداخت حق بیمه به هنگام بروز سانحه یا بیماری از خدمات درمانی بهره مند میشوند و یا غرامت نقدی دریافت می دارند. مثل بیمه عمر و تصادفات و ... .
بیمه اموال:
نوع دیگر بیمه خصوصی، بیمه اموال است. در این نوع بیمه، موضوع عبارت است اموال منقول مانند: اثاثیه، مال التجاره؛ اموال غیر منقول مثل تأسیسات و ساختمان که در مقابل خطرات و حوادثی که موجب نابودی یا ضرر و خسارت میشوند، بیمه میشوند.
بیمه اموال خود دو نوع است:
1) نوعی که بیمه گر، مابهازای زیان وارده را به بیمه گذار می پردازد.
2) نوعی که بیمه گر مسئولیتهای مدنی ناشی از زیانهای حادثه و صنایع و حرف یا تصادفات وسایل نقلیه را در مقابل اشخاص دیگر برعهده می گیرد که اصطلاحاً به این بیمه، بیمه شخص ثالث می گویند.
تعریف بیمه اجتماعی:
بیمه اجتماعی، حمایت اجتماعی کارگران و شاغلان در مقابل برخی از حوادث و وقایع احتمالی است که برای چنین حمایتی معمولاً یک رژیم رسمی دایر میشود و قانونگذار تأمین هزینه های سازمان مزبور و پرداخت غرامت و جبران زیانهای وارده به کارگران تحت پوشش را مشخص می کند.
خصوصیات بیمه اجتماعی:
1) به عنوان مثال بیمه اجتماعی خصوصیت اجباری دارد. یعنی گروههایی که بر اساس شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تحت پوشش بیمه اجتماعی قرار می گیرند، به اجبار بیمه میشوند. اراده و اختیار آنها در بیمه شدنشان دخالت ندارد.
2) در بیمه اجتماعی بین بیمه و کار نوعی ارتباط وجود دارد. به این شکل که معمولاً اقشار کارگر و حقوق بگیر تحت پوشش قرار میگیرند و سعی میشود نسبت به جبران خسارت وارده ناشی از کاهش یا قطع درامد اقدام شود. پس افراد غیر شاغل و فاقد درامد شامل برنامه بیمه اجتماعی نمیشوند. زیرا در این بیمه معمولا کارفرما، کارگر و دولت هر سه در تأمین منابع مالی بیمه اجتماعی دخالت دارند.
3) ویژگی دیگر بیمه های اجتماعی این است که تابع قانون مدنی نیستند، زیرا خود قانون مستقلی دارند.[6]
به این ترتیب کشاورزان، دامداران، کارگران ساختمانی، رانندگان و ... که توان پرداخت هزینه های بیمه خصوصی را ندارند، جایگاهشان در بیمه های اجتماعی چندان روشن نیست. خدمات درمانی که از طریق این موسسات ارائه می شود نیز، از کیفیت بالایی برخوردار نیست. به طوری که گاه دیده می شود، بعضی از خدمات، طرف قرارداد بیمه های اجتماعی نیست؛ مانند هزینه های دندانپزشکی؛ و بیمه شدگان برای جبران هزینه های آن متحمل زحمات و مشکلات فراوانی می شوند.