چگونه ایران به عضویت سازمان ملل متحد درآمد؟

پیوستن در زمان ضعف و بیماری

روزنامه خراسان

سه شنبه: 14 شهریور ماه 1396

سیدمرتضی حسینی - پس از اشغال ایران، رژیم پهلوی برای بقای خود، به همراهی و همکاری با متفقین روی آورد، امّا این همراهی و همکاری، یک باره و یک پارچه نبود. روابط ایران با شوروی و انگلستان را، در جنگ جهانی دوم، می‌توان در یک بازه زمانی حداقل چهار ساله (24-1320) در یک طیف دید. یک سراین طیف، اعلام بی طرفی ایران در شهریور1320(پیش از اشغال) است و در انتهای آن پیوستن ایران به اعلامیه و سپس سازمان ملل متحد دیده می‌شود. این مسئله از آن جا حائز اهمیت است که اعلامیه ملل متحد را می‌توان «مقدمات رژیم حقوقی» و سازمان ملل را نیز «نهاد سیاسی» مورد توافق متفقین پیروز، در پایان جنگ، دانست. در شهریور1320 و پس از حمله انگلستان و شوروی به ایران، سفیران این دو کشور در یادداشت‌هایی، علاوه بر بیان خواسته‌های ‌خود به دولت ایران، بر این نکته نیز تأکید کردند که هرگاه وضعیت جنگی اجازه دهد، نیروهای خود را از ایران بیرون خواهند برد و تهران را نیز اشغال نخواهند کرد. با مقاومت دولت ایران در برابر خواسته دیگر متفقین، یعنی تحویل اتباع آلمان و ایتالیا و به نوعی، تداوم سیاست طرفداری از آلمان، متفقین در 26 شهریور و یک روز پس از استعفای رضاخان از سلطنت، تهران را اشغال کردند. با قرار گرفتن ایران در موضع ضعف و اشغال‌شدگی، عملاً ادامه وضعیت بی طرفی بی نتیجه و ناممکن بود. در نتیجه، سیاست خارجی ایران در روندی تدریجی و تبعی، رویکرد اتحاد با متفقین و به ویژه انگلستان و ایالات متحده آمریکا، علیه کشورهای محور را در پیش گرفت. دو تحول مهم در اتخاذ این رویکرد، نقش اساسی داشت: اول این‌که شاه، از شکست سیاست بی طرفی پدرش درس گرفته و تحت تأثیر کارگزاران اطرافش و به ویژه محمدعلی فروغی، به دنبال همکاری با متفقین بود. ضمن این‌که رفتار و عملکرد اتحاد جماهیر شوروی، ایران و انگلستان را نگران و لزوم روشن شدن سطح و عمق روابط در دوران پس از اشغال را گوشزد می‌کرد. از این رو، پیمان سه جانبه ای تنظیم و با تلاش محمدعلی فروغی(نخست وزیر) و علی سهیلی(وزیر خارجه)، در بهمن ماه1320، در مجلس تصویب شد. سرانجام در آوریل 1945(اردیبهشت1324) و یک ماه پیش از پایان جنگ، ساختار نهایی سازمان ملل متحد و شورای امنیت، در «سان فرانسیسکو» تدوین شد و در بیست و چهارم اکتبر همان سال، منشور ملل متحد به امضای پنجاه کشور رسید. ایران هم که در آن شرایط متزلزل و در حالی که بخشی از صفحات شمالی سرزمین خود را زیر چکمه نیروهای شوروی می‌دید، این اعلامیه را امضا کرد تا قرابت بیشتری به نیروهای متفق پیدا کند.