دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

اندیشه آزادیخواهی در جنبش مشروطیت

وشنفکران اصلاح طلب و انقلابی، بازرگانان ترقی خواه و روحانیان روشن بین سه عنصر اصلی سازنده آن نهضت بودند. روشنفکران که جملگی در زمره درس خواندگان جدید به شمار می رفتند نماینده تعقل سیاسی غربی و خواهان تغییر اصول سیاست و مروج نظام پارلمانی بودند. تکیه گاه فکری این گروه در درجه اول اندیشه های انقلاب بزرگ فرانسه بود... بازرگانان که فعالیت اقتصادی جدید را مدتی بود آغاز کرده بودند، طبیعتاً در پی به دست آوردن پایگاه اجتماعی تازه ای بودند...
No image
اندیشه آزادیخواهی در جنبش مشروطیت درست است که گرایش به نظام قانونمند پارلمانتاریستی و اندیشه دموکراسی از غرب به ایران آمده بود، اما در تقویت این جریان نباید از نقش بسیار موثر و سازنده سیدابوالحسن اصفهانی، شیخ عبدالکریم حائری و به ویژه میرزا حسن نائینی به سادگی گذشت. کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» نائینی در واقع تئوریزه کننده فکر مردم سالاری و مشروعیت آرای مردم در تبیین حکومت قانون به شمار می رود. با تقریر این کتاب مناسبات سیاسی حاکم بر روال مندی نهضت مشروطیت، پشتوانه ای غنی از تفکر شرعی یافت و نوعی توجیه مستدل و منطقی از اندیشه دموکراسی در حوزه های دینی به دست داده شد. از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که با تشکیل فرقه «اجتماعیون عامیون» - که گرایش سوسیال دموکراسی داشت - اندیشه آزادیخواهی در نهضت مشروطیت ایران نهادینه شد. ریشه اصلی این جریان فکری به طور مشخص در قفقاز قرار داشت و رهبران این جمعیت آشکارا به دستاوردها و کاروندهای انقلاب اکتبر چشم دوخته بودند. بیانیه ها و اعلامیه هایی که در قفقاز نوشته می شد به آذربایجان می رسید و سپس در سراسر کشور توزیع می شد.
اساس این اعلامیه ها بر محور آزادیخواهی و مبارزه با استبداد قرار گرفته بود. ناظم الاسلام کرمانی یکی از این «اعلام نامه ها» را به شرح ذیل نقل کرده است؛ «ای اهالی ایران، ای فقرای کاسب ایران، جمع شوید. اتفاق نمایید. خودتان را از دست این حاکمان خودمختار ظالم جبار لامذهب بی دین خلاص نمایید. بر ریشه این بدتر از مرتدان کربلای معلی تیشه بزنید تا حریت گرفته، سلطنت مشروطه تاسیس نموده، این لکه بی عاری را از روی ملت و دولت بشویید... زنده باد طرفداران حریت و ملیت. نیست بود طرفداران استبداد.» (ناظم الاسلام کرمانی، 1362، ص372)
چنان که پیداست این فرقه به رغم گرایش های سوسیالیستی «مستبدان» را متهم به «لامذهبی و بی دینی» و افرادی بدتر از «مرتدان کربلای معلی» کرده است. همین امر نشان می دهد که اندیشه دموکراسی در میان هواخواهان سوسیالیست مسلک نهضت مشروطیت از صبغه دینی بی بهره نبوده است. به عبارت دیگر طیف آزادیخواهی و مبارزه با استبداد آن چنان گسترده بود که افراد مختلف با اندیشه های متخالف را در یک جبهه متحد کنار هم قرار می داد و چنین بود که برای مثال در آستانه کودتای سوم اسفند 1299، حاکمیت استبداد جمعی از آزادیخواهان را - که به مسلک های مختلف گرایش داشتند - دستگیر کرد. از نام این مبارزان می شود به سادگی دریافت که تمام قامت آزادی در مقابل همه لاشه استبداد صف کشیده و به نبرد مشغول بوده است.
محمدتقی بهار می نویسد؛ «در این وقت کودتای سوم اسفند 1299 علم شد. حکومت کودتا در یکی دو روز همه سرجنبانان را دستگیر کرد. هم آقای شیخ حسین یزدی و هم مدرس، هم حاج مجدالدوله و هم فرمانفرما، هم آقای رهنما و هم آقای دشتی، هم آقای فرخی و هم آقای فدایی، هم بنده و هم آقای سیدهاشم. خلاصه هر کس از هر حزب و از هر عقیده و مسلک که بود حبس شد. پس معلوم شد که این حرکت یک حرکت حزبی و مرامی و مسلکی نبوده است بلکه مراد آن بود که در ایران سرزنده و سرجنبانی که بتواند حرف خودش را بزند یا لایحه ای بنویسد، باقی نماند.» (محمدتقی بهار، 1363، صص 20-19)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

No image

روضه وفات حضرت خدیجه (س)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع وفات حضرت خدیجه(س)
No image

منزلت خدیجه (علیها السلام) هنگام مرگ

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع منزلت خدیجه(علیها السلام) هنگام مرگ
No image

روضه با موضوع مقام حضرت خدیجه (سلام الله علیها)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع مقام حضرت خدیجه(سلام الله علیها)
No image

قصیده دعبل خزاعی در مظلومیت اهل بیت (ع)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع قصیده دعبل خزاعی در مظلومیت اهل بیت(ع)
No image

روضه خوانی امام زمان (ع)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع روضه خوانی امام زمان(ع)

پر بازدیدترین ها

No image

روضه العطش جبرئیل بر حضرت آدم (ع)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع روضه العطش جبرئیل بر حضرت آدم(ع)
No image

روضه با موضوع داغدار بودن حضرت مهدی (عج)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع داغدار بودن حضرت مهدی(عج)
No image

روضه توسل به صاحب الزمان (عج)

مریض که قدرت حرکت ندارد باز یکی بالای سرش باشد لیوان آب به او بدهد دوا را بدهد دستش و بگذارد دهانش می گوید برادر عیالم مردی بود که وضع مالی او خوب بود ماشین هم داشت قضیه در قم اتفاق افتاده بود.
No image

روضه وفات حضرت خدیجه (س)

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع وفات حضرت خدیجه(س)
No image

منزلت خدیجه (علیها السلام) هنگام مرگ

ذکر مصیبت متفرقه با موضوع منزلت خدیجه(علیها السلام) هنگام مرگ
Powered by TayaCMS