دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

حکمت 184 نهج البلاغه : راه به كار گرفتن قلب

موضوع حکمت 184 نهج البلاغه درباره "راه به كار گرفتن قلب" است.
No image
حکمت 184 نهج البلاغه : راه به كار گرفتن قلب

متن اصلی حکمت 184 نهج البلاغه

موضوع حکمت 184 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 184 نهج البلاغه

184 وَ قَالَ عليه السلام إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

موضوع حکمت 184 نهج البلاغه

راه به كار گرفتن قلب

(اخلاقى، علمى، تربيتى)

ترجمه مرحوم فیض

184- امام عليه السّلام (در زيان مجبور نمودن بكار) فرموده است

1- محقّقا دلها را خواهش و رو آوردن و رو گردانيدنى است پس بسوى آنها بياييد (آنها را وادار نمائيد) از راه خواهش و رو آوردن آنها (نه از راه بى ميلى و نخواستن آنها) زيرا هر گاه دل (بانجام كارى) مجبور شود كور گردد (خسته و مانده شده آنرا درست انجام ندهد).

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1175)

ترجمه مرحوم شهیدی

193 [و فرمود:] دلها را هوايى است و روى آوردنى و پشت كردنى، پس دلها را آن گاه به كار گيريد كه خواهان است و روى در كار، چه دل اگر به ناخواه به كارى وادار شود، كور گردد.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 394)

شرح ابن میثم

179- و قال عليه السّلام:

إِ نَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

المعنى

أراد بالإقبال الميل، و بالإدبار النفرة عن ملال و نحوه. و أمر بإعمال النفوس فيما ينبغي إعمالها فيه من فكر و نظر، و حملها على ذلك حين ميلها إليه و إقبالها عليه لأنّ ذلك بنشاط في القوى النفسانيّة و معاونة و مواتاة للنفس. و نفّر عن حملها عليه مع النفرة عنه و الكراهيّة له بضمير صغراه قوله: فإنّ القلب إذا اكره عمى: أي إنّ إكراه النفس على الفكر في الشي ء حين نفرتها عنه عن ملال أو ضعف قوّة و نحوه يزيدها كراهيّة له و نفرة و يقوم لها بذلك مانع من الوهم و الخيال عن إدراك ما تفكّر فيه فلا يدركه و إن كان واضحا حتّى يكون كالأعمى و لذلك استعار له وصف الأعمى، و تقدير كبراه: و كلّما كان عماه في إكراهه على الشي ء فلا يجوز كراهته.

( شرح ابن میثم، ج 5 ص 344)

ترجمه شرح ابن میثم

179- امام (ع) فرمود:

إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

ترجمه

«دلهاى انسانى، خواسته ها و اقبال و ادبارى دارد، پس آنها را از راه خواسته ها و اقبالشان وادار به كارى بكنيد، زيرا اگر دل را به زور وادار كنند، پذيرا نخواهد بود».

شرح

مقصود امام (ع) از اقبال مايل بودن و از ادبار بى ميلى به دليل افسردگى و امثال آن است. امام (ع) دستور داده است تا نفوس را در راه شايسته از نظر فكر و انديشه به كار ببرند، و موقع تمايل و علاقه به كارى از آنها استفاده كنند، زيرا اين استفاده به موقع باعث نشاط قواى نفسانى و كمك و همكارى با نفس مى گردد.

و از واداشتن نفوس بر كارى با نفرت و بى ميلى از آن به وسيله قياس مضمرى نهى كرده است كه صغراى آن جمله فانّ القلب إذا اكره عمى، است. يعنى وادار ساختن نفس به انديشه در باره چيزى، موقعى كه به دليل خستگى يا ناتوانى و امثال آن، نفرت از آن دارد، باعث فزونى ناراحتى و نفرت مى گردد، و در برابرش مانعى از وهم و خيال به وجود مى آيد نمى گذارد آنچه را كه انديشيده است و بايد درك كند، دريابد، هر چند كه واضح و روشن باشد گويى كور است. و از اين رو صفت اعمى را براى نفس استعاره آورده است. امّا كبراى مقدّر آن نيز چنين است: و هر كه نابينائى اش به دليل اجبار بر كارى باشد مجبور ساختنش روا نيست.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 582 و 583)

شرح مرحوم مغنیه

192- إنّ للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها فإنّ القلب إذا أكره عمي.

المعنى

للإنسان أطوار و أدوار تختلف و تتباين تبعا لظروفه و أفكاره و تصوراته، فهو حينا متفايل، و أحيانا متشائم، و تارة حائر بين اليأس و الرجاء حتى كأن في داخله شيئا يقلبه ذات اليمين و ذات الشمال.. فإذا أردت أن يستجيب الانسان لدعوتك فادخل الى نفسه من أبوابها و ميولها، و دع الاتجاه المعاكس، و ما تحفظه من الحكم و النصائح، فإن الرياح لا ترجع عن اتجاهها و ترتد الى الوراء بمجرد الكلام.. و ان استطعت أن تكره أحدا بسبب الحياء أو بآخر فإنه لن ينفعك بشي ء، و يعمى عن كل شي ء، و إذا جذبته من إحساسه و شعوره انقاد أسيرا و استمع اليك مخلصا، و بلغت منه ما تريد.

و بهذا نجد تفسير قوله تعالى: لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ- 256 البقرة لأن الدين عقيدة، لا تكون و يستحيل أن تكون بالإكراه، و أي عمل يأتيه الانسان مكرها أو كارها فما هو من الدين في شي ء إلا اذا هو أكره نفسه عليه بحيث تبقى حريته في قبضته.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 335)

شرح شیخ عباس قمی

38- إنّ للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا، فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها، فإنّ القلب إذا أكره عمي. أمر عليه السّلام بإعمال النفوس فيما ينبغي إعمالها فيه من فكر و نظر، حين ميلها إليه، و إقبالها عليه. و نفّر عن حملها عليه مع النفرة عنه و الكراهيّة له، لأنّ إكراه النفس على الفكر في الشي ء حين نفرتها عنه ملال أو ضعف، قوة يزيدها كراهيّة، و يمنعها ذلك عن إدراك ما تفكّر فيه، فلا يدركه و إن كان واضحا حتّى يكون كالأعمى

( شرح حکم نهج البلاغه شیخ عباس قمی، ص53)

شرح منهاج البراعة خویی

الرابعة و الثمانون بعد المائة من حكمه عليه السّلام

(184) و قال عليه السّلام: إنّ للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها، فإنّ القلب إذا أكره عمى.

المعنى

قد تعرّض عليه السّلام: في هذه الحكمة لأمر مهمّ في جلب العامة إلى العمل و نجاتها من البطالة و الكسل، و هو أنّ العمل خصوصا إذا كان شاقّا و مداوما يحتاج إلى رغبة القلب و نشاطه، فانّه إذا اشتاق الانسان إلى عمل و اشتهاه قلبه يسهل عليه و إن كان شاقّا.

و قد طبّق الاسلام هذا الأصل على إجراء دستوراته، فشرّع العبادة على أساس النظافة و الطهارة، و على الاجتماع و الالفة في كمال الاختصار و الاقتصاد.

فبنى الاسلام على الجمعة و الجماعة و شوّق النّاس إليها بهذه السياسة، و قرّر الجهاد على كسب الغنيمة و تمليك ما للمقتول من الألبسة في الحرب للقاتل، و سلّط المجاهدين على الأموال و الإماء و نشطهم في حرب الأعداء و نفث في قلوب المؤمنين باعتناق حور العين عند الشهادة في سبيل نشر الدّين، و قد اهتمّ أرباب السّياسة في هذا العصر بتشويق النّاس إلى مقاصدهم باصطياد قلوبهم و المساعدة على شهواتهم بكلّ وجه.

الترجمة

فرمود: راستي كه دلها را خواستي است، پيش آمدن و پس رفتني است، از آنجا كه خواست آنها است با آنها در آئيد و پيشامد آنها را بربائيد، زيرا اگر بر دل فشار وارد شود و بناخواه وادار گردد كور و بى نور مى شود و از كار مى ماند.

  • دل بود منشأ نشاط و عمل بازماند ز كار وقت كسل
  • دل ز اقبال و خواستن شاد استو ز دل شاد خانه آباد است
  • بنگر تا كه دل چه مى خواهد از چه راهى به پيش مى آيد
  • از همان راه و طرز دلخواهشببر و مى نكن تو گمراهش
  • كه شود دل ز زور و كره و فشار كور و بى نور و مانده و بيكار

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص267و268)

شرح لاهیجی

(222) و قال عليه السّلام انّ للقلوب شهوة و اقبالا و ادبارا فأتوها من قبل شهوتها و اقبالها فانّ القلب اذا اكره عمى يعنى و گفت (- ع- ) كه از براى دلها خواهش و ميل است بسوى كار كردن يعنى در وقتى و كراهت و نفرتست در وقتى پس بيائيد بانها و بكارش واداريد از جانب خواهش و ميلش پس بتحقيق كه دل در وقتى كه اكراه و اجبار كرده شود بكردن كارى كور مى گردد در ان كار و از روى بصيرت و بينائى نخواهد كرد

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 310)

شرح ابن ابی الحدید

189: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ قد تقدم القول في هذا المعنى- . و العلة في كون القلب يعمى إذا أكره على ما لا يحبه- أن القلب عضو من الأعضاء- يتعب و يستريح كما تتعب الجثة عند استعمالها و أحمالها- و تستريح عند ترك العمل- كما يتعب اللسان عند الكلام الطويل- و يستريح عند الإمساك- و إذا تواصل إكراه القلب- على أمر لا يحبه و لا يؤثره تعب- لأن فعل غير المحبوب متعب- أ لا ترى أن جماع غير المحبوب- يحدث من الضعف أضعاف ما يحدثه جماع المحبوب- و الركوب إلى مكان غير محبوب متعب و لا يشتهى- يتعب البدن أضعاف ما يتعبه الركوب- إلى تلك المسافة إذا كان المكان محبوبا- و إذا أتعب القلب و أعيا- عجز عن إدراك ما نكلفه إدراكه- لأن فعله هو الإدراك- و كل عضو يتعب فإنه يعجز عن فعله الخاص به- فإذا عجز القلب عن فعله الخاص به- و هو العلم و الإدراك فذاك هو عماه

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 19 ، صفحه ى 11)

شرح نهج البلاغه منظوم

[183] و قال عليه السّلام:

إنّ للقلوب شهوة وّ إقبالا وّ إدبارا فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها، فإنّ القلب إذا أكره عمى.

ترجمه

هلا دلها را روى آوردن و رو برگردانيدنى است، هر آن گاه كه خواهش كرد و روى آورد بسوى آنها بيائيد (و هر آن گاه كه خسته و بى ميل شد آن را واگذاريد) چرا كه دل آن هنگام كه مجبور شد كور گردد (و كارى كه با كورى و بى ميلى انجام پذيرد موجب پشيمانى گردد)

نظم

  • چو انسان وجهه همّت كند كاردر آن دل راست اقبالىّ و ادبار
  • اگر با ميل دل رو سوى آن كردبدان كان را به نيكى بر سر آورد
  • به بى ميلى ور از آن روى گرداندنشايد سوى آن كارت فرس راند
  • بكارى چون كه دل گرديد مجبورشود سرگرم آن با ديده كور
  • نگردد كار طى در حال كورى بود آن از نكوكارى بدورى
  • بهر كارى دلا با قلب خرّمبكن رو شو بكار نيك همدم
  • كه گر كارى بدلگرمى گزينى پشيمانىّ و دل سردى نه بينى
  • بهر كارت بود چون دل بخواهششوى مورد به تحسين و ستايش

( شرج نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 211 و 212)

منبع:پژوهه تبلیغ

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
رساله حقوق امام سجاد(ع)

رساله حقوق امام سجاد(ع)

اشاره: برخی محققان میراث علمی امام سجاد(ع) را به سه بخش تقسیم کرده‌اند: روایات، ادعیه (به‌ویژه در صحیفه سجادیه)و رساله حقوق.
Powered by TayaCMS