رمزی در موفقيت تلاوت قرآن

يكي از اصولي كه قاريان قرآن بايد به آن توجه ويژه كنند اصل تحزين است. اين اصل در قرائت دسته‌اي از قاريان به خوبي مشهود است و در قرائت دسته‌اي ديگر كمتر ديده مي‌شود.

سخنی پيرامون حزن در تلاوت

در حديثي شريف از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است: «قرآن با حزن نازل شده است پس آن را با حزن قرائت كنيد». از طرفي حديثي شريف از امام صادق(ع) در منقبت عزاداري براي حضرت سيدالشهدا(ع) آمده است كه فرمودند: كسي كه بگريد يا ديگري را بگرياند يا خود را به گريه بزند بهشت بر او واجب است. حال ببينيم حزن به چه معناست؟ آيا در قرائت قرآن مي‌توان از حالات فوق استفاده كرد؟دسته‌اي گفته‌اند حزن به معني همان حالت ديگري را به گريه انداختن در تلاوت است. در واقع اين دسته، حزن را به معني ابكي مي‌دانند. دسته‌اي گفته‌اند حزن به معني اين است كه حالت قرائت گريه آور باشد. اين حالت نيز بسيار نزديك به معني تباكي است. دسته‌اي گفته‌اند حزن به معني با حالت گريه خواندن است. اين دسته، همان غمگين خواندن را صحيح مي‌دانند. دسته‌اي گفته‌اند حزن به معني با تفكر و تامل خواندن است. تفكري كه محصول ناراحتي و غم باشد. دسته‌اي گفته‌اند حزن به معني وجود حالت موسيقايي محزون است.

اصل تحزين چيست؟

اصل و معني دقيق لغوي حزن را با مثالي توضيح مي‌دهيم. انساني را فرض کنید كه مدتي عمر كرده است و بيشتر عمر خود را در اموري تلف كرده و به كمالات انساني نرسيده است. بر اثر شنيدن جمله‌اي و پيشامد واقعه‌اي به فكر فرو رفته و درباره گذشته خود فكر مي‌كند. در فكر خود، به گذشته پر اشتباه خود مي‌پردازد و ممكن است از اين همه غفلت به حال خود گريه كند. اين حالت باعث مي‌شود تا وي به فكر اصلاح امور خود بپردازد و تصميم مي‌گيرد تا خود را به معني واقعي اصلاح كند. اين روند كه باعث مي‌شود انسان به حال خود تفكر كند و اين تفكر به اصلاح امور بينجامد را حزن مي‌گويند. لذا ترجمه حديث با اين تعريف این است که خواندن قرآن با حالت تامل و تفكر و براي اصلاح امور نازل شده است. درباره اصل تحزين دو تعريف مطرح شده است:

1. شيوه قرائت با حالت غم ولی با هدف ريا و نفاق: در اين شيوه، قاري كه هدفي الهي ندارد و براي مقاصدي خاص قرائت مي‌كند، قرآن به صورت كاملاً غمگين خوانده مي‌شود ولي به قصد ريا. در احوال خلفاي حكومت‌هاي اسلامي از اين مورد بسيار استفاده شده است. استفاده از اين مورد در جهت فريب مردم و همسو كردن آنان با خود و جلب نظر ايشان، مورد توجه بوده است.
2. شيوه قرائت با حالت غم ولی با هدف تذكر و اصلاح: در استفاده از اين شيوه قرائت كه شيوه و سنت نبوي است، بسيار تاكيد وجود دارد. قرائت قرآن توسط ابن مسعود و گريه پيامبر اكرم (ص) به جهت شنيدن آيات نشان از استفاده از شيوه مذكور بوده است. البته روش قرائت در عصر نبوي با عصر حاضر كاملاً متفاوت است كه ما در اينجا فقط به مساله تحزين اشاره كرديم.

اصل تحزين

نكته‌اي که بايد مورد توجه قرار گيرد این است که حزن مساله‌اي دروني و غير قابل انتقال به ديگري است. به اين جهت غير قابل انتقال است كه هر انسان محزوني به علل خاصي محزون مي‌شود كه ممكن است آن علل براي ديگران مصداق نداشته باشد. اما همه انسان‌ها در يك سري مسائل با هم مشترك هستند و آن هم غفلت از خدا و عمر است. لذا با هم، همدرد هستند. از اين جهت مي‌توان حزن را به ديگران منتقل كرد. لذا در حديثي شريف از حضرت امير(ع) آمده است كه مومن هميشه محزون است. يعني مومنان در يك چيز با هم، همدرد هستند كه ذكر شد. در اينجا حزن به معني هميشه در حال گريه كردن نيست. آيا مؤمن هميشه در حال گريه كردن است؟ قطعاً اين مورد وجود خارجي ندارد زيرا خود معصومين (عليهم السلام) نيز در زندگي خود در سرور و شادي‌ها شركت مي‌كردند. از طرفي نيز امام صادق (ع) فرمود شيعيان ما در غم ما غمگين و در شادي ما شاد هستند.

انواع حزن

حزن، به سه دسته تقسيم مي‌شود كه هر سه مورد بسيار مهم است و قاريان قرآن بايد آن را مد نظر خود قرار دهند.

1. حزن عاطفی و حسی: در اين مرحله فرد محزون تحت تأثير مسأله‌اي منقلب شده و اشك مي‌ريزد. اين مرحله بسيار پسنديده است. در احاديث زيادي در باب اشك ريختن مطالبي وجود دارد كه بايد به آن توجه كرد.
2. حزن عقلی و فكری: در اين مرحله فرد محزون، تحت تأثير مسأله‌اي فكري منقلب شده و درصدد اصلاح اعتقادات و تفكرات خود بر مي‌آيد. اين درجه از حزن بسيار مورد سفارش قرار گرفته است و سيره معصومين نشان از اين دارد كه قرائت آن بزرگواران به اين صورت بوده كه در مردم انقلاب فكري صورت گرفته است. براي مثال زماني كه فردي براي شنيدن نكته از پيامبر اكرم به ايشان مراجعه كرده و آيه فمن يعمل مثقال ذره خيراً يره را مي‌شنود و جان مي‌دهد نشان از تأثير اين مسأله بر قلوب دارد.
3. حزن عملی و كاربردی: كسي كه به حزن عقلي رسيده باشد بدون شك به مرحله عملي مي‌رسد. اين مرحله در جهت اصلاح امور مادي و غير مادي انسان است. هدف قرائت قرآن ايجاد حزن عملي است. در اينجا به این حديث اشاره مي‌شود كه فرمود مؤمن هميشه محزون است. مؤمن از تمامي افعال خود ناراحت است كه چرا بهتر نتوانسته انجام دهد. هدف اصل تحزين همين ايجاد حزن عملي است. قاري قرآن بايد ويژگي‌هاي فوق را كسب كند تا بتواند به مرحله حزن عملي برسد.